سنڌ جي ٻيجل جي موڪلاڻي ؛ مختيار ملڪ
ڳولا ۾ آ شامل سائين، مونسان منهنجو راڳ،
ڪٿي آ منهنجي منزل سائين، ڪٿي آ منهنجو ڀاڳ.
سُرن ۽ سنگيت جي سرزمين سنڌ جو اهو سرموڙ راڳي عرب جي ريگستان ۾ هميشه لاءِ وڃائجي ويو آھي. ھو ته هاڻي فقط سنڌ جي امر ساروڻي بڻجي ويو آھي. عرب ۽ ايران ۾ اڳي ته اسان جا راڳي ناقدرين ۽ چالاڪ چچ برهمڻ جي منو قاعدن ۽ قانونن کان پاڻ بچائي، 80 سالن تائين لڏيندا رهيا، تڏھن به اسان جي سنڌ ائين ئي اٻاڻڪي هئي. ڪيئن نه وقت جي وهڪرن ۾ سنڌ جا راڳ رلندا رهيا ۽ سنڌ صدين تائين سُر ۽ سنگيت لاءِ سڪندي رهي. سنڌ جي مٽيءَ مان سُرن جي سرهاڻ ڪڏھن نه ٿي کٽي سگهي. صادق فقير ٿر جي مخصوص لهجي ۾ ڳائيندو ھيو. ٿر اڳ ۾ ته مائي ڀاڳيءَ جي لوڪ گيتن سان سڃاتو ويندو ھو ۽ پوءِ گيڙو رتل صوفياڻن ٻولن سان موهن ڀڳت جا ڪلام به گونجندا هئا، پر صادق فقير ته ماڳهين نئون جهان جوڙيو ھيو. ھو نئين دور جو نرالو راڳي ھو، جنهن سان نئين شاعريءَ جو ساٿ ۽ سنگم ھيو. جنهن مها ڪوي شاعر شيخ اياز کي جڏھن ڳايو ته ان کي اھو چوڻو پيو ته سندس شاعريءَ کي اهڙي آواز جي ڳولا ھئي. ھو ٿر جي تاساريل مورن جيان پنهنجي پڪار ۾ جديد شاعريءَ کي سريلا آلاپ ڏيندو ھو ته ڏکايل دليون جُهري پونديون ھيون. ان جو بلڪل الڳ آواز ھيو، ھن جو نرالو انداز ھيو. صادق جهڙو راڳي نه ڪو اڳ ۾ ھو ۽ نه وري ڪڏھن ڪو ٻيو ٿي سگهندو. ھو ته شعرن کي امرتا بخشي ڇڏيندو ھيو. ھن جي ڳايل لفظن ۾ زندگي پنهنجي معنائن کي بيان ڪندي ھئي. ھن جي رڙ روح جي گهراين مان اسري آسمان جي اتاهين کي ڇھندي ھئي. ھن گذريل ٻن ڏهاڪن جي فني سفر ۾ سنڌي سنگيت ۾ نئون روح ڦوڪيو ھيو. ھن سنڌي شاعريءَ کي نئون اتساهه بخشيو ھو. صادق جو سگهارو ۽ سُريلو آواز جڏھن به جنهن به ماڳ تي پڳو ۽ ڪنهن به ٻڌو ،ته ان جو جيءُ جهنجهوڙجي ويندو ھيو. جڏھن ھن اياز گل جا ٻول "توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري" پهريون ڀيرو ڳايو ھو ته کيس وڏيون مڃتائون مليون ھيون ۽ سندس پرستارن جو انگ وڌي ويو ھيو. سندس آواز ۾ جندڙي جرڪڻ لڳندي ھئي.
سارو عالم پيو سمهي، جلي منهنجي جاڳ،
ازل جي آواز مان، روح بڻايا راڳ،
ڀڙڪيا اُلا آڳ، جرڪڻ لڳي جندڙي!
سنڌ جي محبوب راڳي صادق فقير جي ازل جي آواز مان روح جا راڳ ڦٽندا هئا، جيڪي ڪيئي نينهن نهوڙيندا ھئا. ھو سهڻي سڀاءَ وارو سريلو راڳي اسان کان ڪوهين ڏُور ڪنهن اڻ ڄاتي ماڳ ڏانهن ھليو ويو آھي. ھو صرف اسان جي اڻ مٽ ساروڻي بڻيل آھي. يادگيرين جا ورق ورائجن ٿا ته سندس محفلون ڪٿي وسري ٿيون سگهن. مون کيس ريڊيو پاڪستان خيرپور جي اسٽوڊيو ۾ ڪي سال اڳ رڪارڊ ڪيو ھيو، ۽ سندس آواز ۾ رڪارڊ ڪيل ادل سومري جا ٻول "الائي ڪنهن جو ھو، ھلندڙ لاريءَ مان، ھڪڙو گل ڪري پيو" رات جي پهر ۾ نشر ٿيڻ تي ٻڌندڙن کي منڊي ڇڏيو ھيو. ڪيئي ڏينهن فون تي ۽ روبرو هن جي آواز جي پرستارن کان واکاڻ ٻڌبي ھئي. تازو ڪراچيءَ ۾ مون سنڌ جي سريلن راڳين کي واري واري سان رڪارڊ ڪيو ھو. تڏھن سڀ کان پهريان صادق فقير کي دعوت ڏني، سندس آواز ۾ سنڌ جي ڀلوڙ شاعرن جا ڪلام رڪارڊ ڪيا. شيخ اياز، شمشيرالحيدري، ادل سومري ۽ ٻين جي ڪلامن کي جديد سازن ۽ ٽريڪ مشينن تي رڪارڊ ڪيو. ھو لاڳيتا ٽي ڏهاڙا ڪراچيءَ ۾ ترسيل رهيو. رڪارڊنگ جي مرحلن ۾ ھو وڏي دلچسپي ۽ چاهه سان ساٿ ڏيندو رهيو. سندس رڪارڊ ڪيل اهي نغما سنڌ واسين جي لاءِ اسان وٽ سانڍيل شايد آخري سوکڙي هجن، جن کي سندس وڇوڙي کان پوءِ صادق جي پرستارن ۽ سوڳوارن سان هوائن جي آڌار شيئر ڪيو ويو آھي. هن جو راڳ راتين جي رولاڪ جگنوئن جيان آھي، جيئن شيخ اياز چيو ھو..
جڳ جي پوئين پهر ۾، مان جگنوءَ جي جاڳ،
جرڪيا منهنجي راڳ ۾، ماروئڙن جا ماڳ.
صادق فقير جي راڳ ۾ زندگيءَ جي حرارت آھي، جيڪا سندس ٻڌندڙن جي رڳ رڳ ۾ پيهجي ويندي آھي. سُر ۽ سنگيت کي سونهن ۽ سوڀيا جا ڪيئي رنگ صادق فقير جي حوالي سان سڃاتا ويندا. ھو اسان وٽ نه رهيو آھي، زندگيءَ جي سفر ۾ پنجاهه بهارون ماڻي اسان کان موڪلائي ويو آھي، پر ھن جو راڳ سنڌ جي ثقافت ۾ ھڪ الڳ ڏسا ۾ ڏيکاءُ ڏيندو. صادق فقير جي بي مندائتي موڪلاڻيءَ تي سڄي سنڌ سوڳوار آهي.
(روزاني ڪاوش، 28 فيبروري 2015)