صادق جو وڇوڙو؛ حاجِي محمد دل
هوندا سي حيات، جيئڻا اڳي جي جِيا.
صادق فقير جو بي وقتو موت، هن کي ڏُورانهين ڏيهه ضرور وٺي ويو آهي، تنهنڪري پنهنجن کان وڇڙِي ويو آهي، پر موت هن کي ماري نه سگهندو. هو هر موسم ۾ پنهنجي مٺڙي آلاپ سان پنهنجي خطي جي رعناين، رسمن کي ورجائيندو رهندو. سموري سنڌ جي شائقين کي جاڳائيندو رهندو . هُو اياز جو پيغام کڻي چوندو:
سکي پياکي، ملين ته چئجان
چاندني تو سوا نه ٿيندي.
۽ اياز گل کي ڏوراپا ڏيندو ته "توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لُڙڪ لَڙِي پيار لار ڪري". تڏهن هزارن جا نيڻ ڀِڄي پوندا. جيئن اڳي به روبرو ٻڌڻ وقت ڀڄندا هئا. ماڻهو داد ڏيندا رهندا ۽ هِن جي رلڻي ملڻي مزاج جي مُرڪ اکين اڳيان ايندي رهندي ۽ هو موت جي شڪنجي کي ٽوڙي، ٿر ۽ سنڌ ۾ هلندو رهندو.
هُو ڀلي ولايت پهچي بيت الله جو طواف ڪري، عمري کان پوءِ باقي ارڪان پورا ڪرڻ جو فرمان بجا آڻڻ لاءِ، رب جو راضپو ماڻڻ لاءِ اڳتي وڌي رهيو هو ته کيس شهادت جو تحفو ملڪ الموت جام طهورا پياري آڻي ڏنو، جو هميشه کيس زنده جاويد رکندو. هو ڀلي جيجل جي اکين کان پري، پر جيجل لاءِ جنت ۾ جاءِ جوڙي رکندو. موت ته برحق آهي جو ڪلام پاڪ ۾ فرمايل آهي ته هر نفس کي موت جو ذائقو چکڻو آهي، پر اهڙو موت به ڪنهن سلڇڻي ڀاڳئي کي نصيب ٿيندو.
صادق فقير بيشڪ سُلڇڻو هو. هن پنهنجي سُلڇڻائيءَ جي ڪري مانُ پرايو آهي. هُو فنڪار هو، اِها فنڪاري هُن جي سڃاڻپ جو ذريعو هئي، پر هو هڪ سوشل مائينڊ هو. پنهنجي پسگردائيءَ ۾ غريبن سان وسيت آهر همدردي ڪندو هو. هو سخي به هو. پاڙي جي نياڻين کي پرڻائڻ لاءِ سندن مائٽن کي مالي مدد ڪندو هو. بلڊ بئنڪ لاءِ سُٺو چندو ڏيندو هو. ڳائڻ وڄائڻ جي معاملي ۾ مٺي واسين سان هو حساب ڪتاب نه ڪندو هو. پاڻ سان گڏ جيڪي سازيندا ٻول ڪري هلندا هئا، انهن کي هُو ڏيهاڙي، ڪاڄ واري کان پورا پئسا نه ملڻ جي حالت ۾ به پنهنجي جيب مان ڀري ڏيندو هو، پر ڪاڄ واري کي تنگ ڪري پئسا نه گهرندو هو. پنهنجي شهر واسين سان اِها خاص رعايت هوندي هئي. هو ڊگهو سفر ڪري ڀلي راتيون جاڳي شغل ڪندو هو، پر ڪنهن به نشي جو سهارو نه وٺندو هو. هميشه سفيد پوش، ملن سار، سيرت ۽ ساڃاهه سان هر ڪنهن سان پيش ايندو هو. پنهنجي دوستن جو رازدان ٿي رهندو هو، تنهنڪري هرڪو کيس پنهنجو ساٿِي سمجهندو هو. عيدن جي موقعي تي هو پنهنجي دوستن جي دعوت ڪري ساڻن گڏجي ماني کائيندو هو. اهو سندس معمول هو، ۽ ائين گڏجاڻيون ڪري ميل جول ۾ رهڻ کي ترجيح ڏيندو هو.
هو ڀٽائيءَ کي ڳائڻ سان گڏ محفل جي رنگ ۽ سامعين جي نفسيات کي سمجهي، بلي شاهه ۽ داس ڪبير جي صوفياڻي ڪلام کي دلچسپيءَ سان ڳائيندو هو. هن منهنجا به ڪي گيت ڳاتا آهن، پر هڪ خاص صوفيانه طرز جو گيت ڳاتو آهي، جنهن جو مطلع آهي:"مون رمندي رَين وڃائي، ٻي ڪانه ڪئي ڪا ڪمائي".
هو پئسي جي زور تي شاهوڪار هجڻ نه پر حضرت علي رضه جي قول مطابق دوستيءَ جي وسيع دائري جي ڪري شاهوڪار هو. سندس دوست کاٽائو جاني جهڙا صحافي، مامي وشني جهڙا سماجي ڪارڪن، ارباب احسان جهڙا سياسي ماڻهو ۽ عبدالله ميمڻ جهڙا بلڊر به هئا.انهن کان سواءِ ٻيا کوڙ سارا باشعور شاعر ۽ اديب پنهنجي پنهنجي قابليت ۾ مڃيل شخص کيس ڀائيندا هئا. هن پرائمري تعليم ڏيپلو ۾ حاصل ڪئي، جو سندس والد صاحب فيض محمد ڏيپلي ۾ سپروائيزنگ تپيدار هو- ۽ پوءِ سيڪنڊري تعليم ميرواهه گورچاڻيءَ ۾ پڙهيو، جو سندس نانو مامون فقير ۽ ان جو ڀاءُ خدا بخش فقير پنهنجي ٻنيءَ تي گهر ٺاهي ميرواهه ۾ رهندا هئا. ان کان پوءِ ڪاليج مٺي ۾ اچي پڙهيو. صادق فقير جو ڏاڏاڻو گهر اصل مٺيءَ ۾ هو، ۽ اڄ به آهي. سندس ڏاڏو قاسم فقير ڳائڻ وڄائڻ ڪو نه ڪندو هو، پر فقير هجڻ جي ناتي سان هو راڳداريءَ جو پارکو ۽ شوقين هوندو هو. منهنجي ساڻس هر روز رات جو منڊلي مچندي هئي، ڇو جو اسان رات جو دير سان وويد ڀارتي تان پڪو راڳ ٻڌندا هئاسين، جنهن ۾ اُستاد اوڪار ناٿ، نراڪيا غلام علي ۽ ٻين گوين کي ٻُڌندا هئاسين. ساڳيءَ ريت صادق فقير جي اِها به ڪمزوري هوندي هئي ته هُو جڏهن استاد فتح علي يا ڪنهن خان صاحب گوَيي کي گهرائيندو هو ته هروڀرو مون کي وٺي راڳ ٻڌڻ لاءِ چوندو هو. سن 1980 جي ڏهاڪي کان پوءِ هو کلي ڳائڻ لڳو. ان کان اڳ ۾ هو مُنجهي مُنجهي شرمائيندي ڳائيندو هو. آءٌ کيس هانڀرائيندو هوس، اُتساهه ڏياريندو هوس. هُو شادين غمين ۾ وڃي ٻين فقيرن جيئن راڳ ناچ نه ڪندو هو. آءٌ کيس ڪن ادبي ميڙاڪن ۾ يا ڪن خاص موقعن تي ڳارائيندو هوس. هُو منهنجي وڏي پٽ جو هم عمر هو. مون کان گهڻو ننڍو هو. آءٌ سندس مامي حسين فقير جو ساٿاري هيس. اسان جا گهرو سٺا واسطا هئا، تنهنڪري هو ڏاڍو ادب ڪندو هو ۽ اڄ به سندس ڀلي پار وڃڻ کان ٻه ڏينهن اڳ ۾ سندس پٽ راحت عليءَ لاءِ، جو منهنجي مارئي گرامر هاءِ اسڪول جو مئٽرڪ جو شاگرد آهي، انهيءَ جي پارت ڪرڻ لاءِ آيو هو، ۽ چئي رهيو هو ته اسين مارچ جي ٻئي هفتي ۾ موٽي اينداسين ۽ راحت علي اپريل ۾ امتحان ڏيئي سگهندو. انهيءَ لاءِ آءٌ اوهان کي ڇا چوان. اوهان منهنجي سڀني ٻارن کي پڙهايو ۽ سنڀاليو آهي.
مار! ڪيڏي نه خلوص ۽ هجت سان هو چئي رهيو هو. اڄ هو ڌار ٿي ويو.