ساري ٿي تن کي، اڀري باک بسنت جي ؛ اياز لطيف دايو
توکان ٿيندي ڌار،کلندي کلندي يار، لـُڙڪ لڙي پيا لار ڪري.
۽ جڏهن صادق فقير سنڌ جي مهان ڪوي شيخ اياز جي آبِ حيات جهڙين پوتر ڪوتائن کي روپلي ڪولهيءَ جي روح جهڙي امر آواز ۾ ڳائڻ شروع ڪيو ته اياز جا نيڻ پرهه جي پهرين ڪِرڻن ۾ ماڪ جيان جرڪي پيا هئا ۽ اياز ائين چوڻ تي مجبور ٿي پيو هو ته منهنجي شاعريءَ کي صدين کان جنهن آواز جي ڳولا هئي، صادق جي روپ ۾ اهو ملي ويو آهي. اهڙي مڃتا تاريخ جو اڻ مٽ حصو بڻجي ويندي آهي. حياتي ته هوا جو هڪ جھوٽو آهي، سئو سال جيئرو رهي به انهي عارضي حياتيءَ کي الوداع ڪرڻو پوندو آهي، تنهنڪري دوام انهيءَ امرتا کي آهي، جيڪا ڌن ۽ دولت جي انبارن سان ڪنهن به صورت ۾ نه ملندي آهي. جيڪا اقتداري ڪاڪ جي ڪوٽن ۾ ڦاسڻ سان به نه ملندي آهي، پر انهيءَ امرتا جو لاڳاپو صرف ۽ صرف روح جي رشتن سان هوندو آهي. جهڙي ڏک جي ڪيفيت صادق جي موت سان سنڌ پنهنجي دل سان محسوس ڪئي آهي، اهڙي ڪيفيت تاريخ ۾ تمام گھٽ ماڻهن لاءِ محسوس ڪئي وئي آهي. سائين ابراهيم جويي اياز جي ڪتاب "راج گھاٽ تي چنڊ" جي مهاڳ ۾ اياز جي شاعريءَ لاءِ جڳ مشهور ادبي نقاد ٽي ايس ايليٽ جو حوالو ڏيندي چيو آهي ته "شعر ۽ ادب جي دنيا ۾ جيڪڏهن اوهين ڪنهن جدت ڪار جي ڪاوشن کي تاريخ وار ويهي جاچيندا ته اوهين هن کي سندس من جي ڪنهن اجھل ڌُن ۾ مصروف ۽ قدم بقدم ان جي پورائيءَ ۾ اڳتي وڌي ڏسندا. " اسان پنهنجي انهيءَ راڳي کي به انهيءَ پس منظر ۾ ڏسنداسين ته اسان کي محسوس ٿيندو ته ڄڻ اهي اڌما صادق فقير جي ترجماني ڪندا هجن، ڄڻ اياز ڪراڙ ڪنڌيءَ تان صادق فقير کي پڪاريندو هجي:
اچين ٿو اوٺارَ، جھُوڙا سڀ جھمڪن پيا،
تڪي تنهنجا پار، ڪاٽيم ڪيڏيون راتڙيون!
۽ شايد صادق فقير به اياز جي لفظن ۾ کيس ڏڍ ڏئي رهيو آهي ته:
توکان ملڻ کانسواءِ، متان آئون مران،
ڏٺو آنءُ دَران، ڏاڍو ويجھو آنهه تون.
اهڙيءَ طرح اڄ سنڌ پنهنجي انهيءَ آواز کي ڪنهن مارڳ ۾ گم ڪري آئي آهي، جنهن جي سنڌ جي وجود کي اڄ وڌيڪ ضرورت هئي. ڇاڪاڻ ته اڄ مذهبي ڪٽرپڻي سان سرشار نفرت جون نرسريون سنڌ جي صوفياڻي سرشت کي زخمي ڪري رهيون آهن. سنڌ جا شهر سوات جو ڏيک ڏئي رهيا آهن. سنڌ جي رواداري اڄ پنهنجي مـُک تي دک جون ريکائون پسي رهي آهي. سنڌ جي وجود ۾ ڄڻ آوي پچي رهي آهي. اهڙيءَ صورتحال ۾ صادق فقير جهڙن ڪلاڪارن جي شدت سان ڪمي محسوس ٿي رهي آهي. ائين لڳي رهيو آهي ته صادق فقير ڄڻ خليل جبران جو "گل جو گيت" بڻجي سنڌ واسين سان مخاطب ٿي رهيو آهي ته "مان اهو لفظ آهيان، جنهن کي فطرت پنهنجي زبان مان ادا ڪيو ۽ وري واپس وٺي پنهنجي دل جي تهن ۾ لڪايو، تنهن کانپوءِ ادا ڪيو. مان اهو تارو آهيان، جو آسمان جي نيري خيمي مان سرسبز غاليچي تي ڪريو. مان عناصر جو اهو پٽ آهيان، جنهن جو ٻج سياري جي پيٽ ۾ سنجريو ۽ جنهن کي بهار ڄڻيو ۽ جو اونهاري جي هنج ۾ جوان ٿيو ۽ جنهن کي خزان سمهاري ڇڏيو. مان ماڪَ جي ميءِ پيان ٿو، ڪوئل جي ڪوڪ ٻڌان ٿو ۽ گاهه مان نڪرندڙ سريلي آواز تي ناچ ڪيان ٿو. مان روشنيءَ کي ڏسڻ لاءِ هميشه مٿي ڏسندو رهان ٿو ۽ پنهنجي پاڇي کان ڪڏهن به نٿو ڏسان"- ۽ هي اها حڪمت آهي، جنهن کان انسان اڄ تائين اڻ واقف رهيو آهي.
تنهنڪري صادق فقير جي وڇوڙي جي درد ۽ انهيءَ ڪيفيت کي نصير مرزا جي دل ۾ جھاتي پائڻ سان به ڏسي سگھجي ٿو ته انهيءَ ڪيفيت کي ڏهرڪيءَ جي انتهائي خوبصورت شاعر جميل سومري جي وجود مان به پسي سگھجي ٿو، جنهن صادق جي موت جي خبر ٻڌندي ئي نه صرف لـُڙڪ لاڙيا، پر هو ڪلاڪن تائين سڏڪن ۾ ورتل هو. صادق فقير سان اها محبت سڄي سنڌ انهيءَ ڪري پنهجي وجود ۾ سمائي ڇڏي آهي، ڇاڪاڻ ته هن به پنهنجي وجود ۾ پوري سگھه سان سنڌ جي وجود کي سمائي ڇڏيو هو. صادق فقير کان اڳ به سنڌ ۾ گلوڪار هئا، سندس وڇوڙي کان پوءِ به سنڌ ۾ فنڪار ايندا رهندا، پر جهڙيءَ طرح شاهه لطيف ۽ اياز جو سنڌ خال ڀري نه سگھي آهي، اهڙيءَ طرح صادق فقير جو خال ڀرجڻ به مشڪل آهي، پر صادق فقير کي اسان اهڙيءَ طرح ڀيٽا ڏئي سگھون ٿا ته سندس فن کي محفوظ ڪري نه صرف پوري سنڌ پر پوريءَ دنيا جي سنڌي ماڻهن تائين پهچايون. اهڙيءَ طرح سان صادق فقير جي روح کي تسڪين ڏئي سگھجي ٿي. اياز به اهڙين اکڙين کي ساريندي چوي ٿو:
رڻ ٻارڻ ٻاري ويا، آڌيءَ اٿيءَ جي،
ساري ٿي تن کي، اڀري باک بسنت جي.
(روزاني ڪوشش حيدرآباد)