چاندني رات ۾ مور جو آواز گم ٿي ويو! ؛ الطاف ملڪاڻي
سَوَ سسيون جي تند برابر توريان،
ته به اٽل اوڏانهين ٿئي.
يعني ته:"جي هڪ پاسي سئو سِر هجن ۽ سمورا سِر لاهي ساهميءَ جي هڪ پڙ ۾ رکان ۽ ٻئي پُڙ ۾ ٻيجل جي سُر ساز کي رکان ته سرن جي قيمت گهٽ ٿيندي، سُر جو وزن وڌيڪ ٿيندو. " سو يقينن سُر ۽ ساز ۾ اُها ئي سحر انگيزي هوندي آهي جو ڏياچ جهڙا سوين عاشق ۽ ديوانا سُر تان سِر ڏيڻ لاءِ تيار ٿي ويندا آهن، پر سُر ۽ ساز جي ساڃاهه ۽ سڃاڻپ هر ڪنهن وٽ ناهي- ۽ ائين ئي هر راڳي يا سازندو يا ڪو به ڪلاونت اهڙو ناهي هوندو، جو ان جي آلاپ سان ڪو به ماڻهو پروانن جيان سندس سُر ۽ ساز تي پُرزا ٿي پوي. اها قدرت جي هڪ ڏات آهي ته مالڪ جنهن کي چاهي، اُن کي سُر ۽ ساز ۾ اهڙو سوز ڏئي جو هو ماڻهن جا من موهي وجهي. هن جديد دور ۾ جي ڪنهن راڳيءَ وٽ اهڙي ڏات ۽ فن هو، جيڪو ڏياچ کي به سِر ڏيڻ تي مجبور ڪري وجهي ها ته انهيءَ ڏات ڌڻيءَ جو نالو صادق فقير آهي.
صادق فقير جنهن جو تعلق مارئيءَ جي ديس سان هو. اها مارئي، جنهن جي ڪردار ۾ مارن سان وفا ۽ وطن سان عشق جا جذبا سمايل هئا ۽ صادق جي مَن ۾ به پنهنجي مٽيءَ جي خوشبو سمايل هئي، ۽ هن جي آلاپن ۾ ٿر جي مورن جي پڪار ته نمن جي ڇانوَ ۾ رهندڙ ڪوئل جي ڪوڪ به سمايل هئي. هو جڏهن لطيف سائينءَ جي ڪلام کي ڳائيندو هو ته ائين لڳندو هو ڄڻ ته ڪنهن چاندني رات ۾ ڪو مور ڀٽ تي ناچ ڪندو هجي. صادق فقير کي سُرن جي صدا بلند ڪندي ڏسي سچ ته راڳ جو ديوتا پاڻ ڌرتيءَ تي لهي ايندو هو، ۽ هن جي آلاپن جي گونج ۾ ڇانيل مڌماتي نشي جا کيپ مٿس چڙهي ويندا هئا. صادق فقير جنهن جي آواز ۾ درد جا خمار ۽ پيار جي پڪار شامل هئي، سو ڪيئن چئون ته هاڻ اسان ۾ ناهي رهيو. صادق فقير جي ساهه جو سڳو ڀل پنهنجي ڌرتيءَ کان پري ڪنهن پرائي ديس ۾ ٽٽو هجي، پر هن جو روح راڳ جي صورت ۾ سنڌ جي مٽيءَ ۾ سمايل آهي ۽ سندس آواز ۾ اياز جي لفظن جي هيءَ پڪار ته:"ٿي املتاس تان ڪوڪ ڪوئل ڪري، هو پري آ پري."پر ايئن ڪونهي. صادق فقير ڀل اسان کان جسماني طور تي پري ويو هجي، پر سندس آواز ۾ چيل گيت، غزل، وايون ۽ ورلاپ ته سنڌ جي مٽيءَ ۾ ائين سمايل آهن جيئن جسم ۾ روح سمايل هوندو آهي. مٺيءَ جو شهر جتي 20هين مارچ 1964ع ڌاري صادق فقير جنم ورتو هو. يقينن اڄ اداس آهي. مٺيءَ جي ڀٽن تي رهندڙ مور اڄ ماٺ آهن. انهن کي ائين محسوس ٿي رهيو آهي ته ڄڻ کانئن ڪنهن آواز کسي ورتو آهي ۽ سنڌ جي شاعر اياز جنهن چيو ته هو:"منهنجي شاعريءَ کي صدين کان هڪ آواز جي ڳولا هئي ۽ اُهو آواز صادق جي سُرن جي صدا ۾ ملي ويو آهي". سو يقينن صادق فقير پنهنجي دور جو هڪ اهڙو آواز هو جنهن سان بيجان لفظن کي ساهه ملي پوندو هو. هن جي آلاپ ۾ آيل شاعري پوءِ اُها لطيف سائينءَ جي وائي هجي يا اياز جو ڪو غزل يا وري حليم باغي، آڪاش انصاري ۽ حاجي ساند جو ڪو نظم، ڄڻ ته بهار جي مند ۾ ٽڙيل ڪنهن گلاب جيان نکري پوندي هئي. صادق جنهن جي ميراث رڳو محبت ۽ موسيقي هئي، جنهن وٽ نهٺائي، عاجزي ۽ ادب دنيا جي هر مال و دولت کان مٿانهان هئا، جنهن ڪڏهن به طمع جي تنوار نه ڪئي. هن لاءِ راڳ به ڄڻ ته عبادت مثل هو ۽ هو راڳ کي پنهنجي زندگي سمجهندو هو. هن جي سُرن جو سفر ٿر جي ڀٽن کان شروع ٿيو ۽ پوءِ شهرن جي بيجان ڀتين سان ٽڪرائجي، جڏهن ماڻهن جي دلين ۾ لٿو ته پوءِ هن جي سُر لاءِ ڪي به سرحدون نه رهيون. سنڌ کان وٺي دبئي تائين ۽ دبئي کان وٺي يورپ جي ملڪن تائين هن جي آواز جا پڙاڏا هر ٻڌندڙ جي دل ۾ گونجڻ لڳا ۽ جنهن به صادق فقير جي آواز ۾ اياز جو هيءُ ڪلام ٻڌو ته:
سکي پيا کي ملين ته چئجان
چاندني تو سوا نه ٿيندي.
ته يقينن هن جي من ۾ اُماوس رات جي اداسيءَ جو منظر اچي ويندو هوندو. اياز جي شاعري هجي ۽ صادق فقير جو آواز ته ڄڻ لفظ پنهنجو وجو وٺي سامهون بيٺا هجن ۽ هاڻ کڻي صادق فقير جو ظاهري جسم مٺيءَ جي مٽيءَ جي چادر اوڙهي سمهي رهندو. هن جي آواز جو پڙاڏو ۽ وجود ته امر آهن، انهن کي ڪو به وڇوڙو نه ٿو ماري سگهي ۽ يقينن صادق جو آواز چاندني راتين ۾ ڪوئل جي ڪوڪ بڻجي يا ڪنهن اڃايل مور جي رڙ بڻجي، اسان جي دلين ۾ هميشه گونجندو رهندو- ۽ سنڌ صادق کي ڪڏهن به وساري نه سگهندي.
(روزاني عبرت ايڊيشن، 1.3.15)