سهند اڍيجو

مائي سهند اڍيجو ٿر جي جهاٻا تڙ جي رهواسي وڏيري حاجي جي ڌيءُ هئي. وڏيري حاجي کي پٽ جو اولاد ڪون هو. جڏهن کيس سهند ڄائي ته، هن خوشيون ملهايون ۽ ڇٽي تي ديڳون طعام جون رڌي ماڻهن کي کارايون. وڏيري حاجي جي مالدار ڀاڳئي طور پنهنجي علائقي سميت سڄي سنڌ ۾ هاڪ هئي. چوپايو مال جا ڌڻ وٽس هئا. ٿر ۾ سندس زمين پڻ هئي. کيس قدرت واري اهڙو نوازيو هو، جو ڪنهن شيءَ جي ڪمي ڪان هئس. پر کيس پٽ جو اولاد نه هو. جنهن لاءِ هو سڪي رهيو هو پر قدرت واري کيس سهند سميت ٻن نياڻين جو اولاد عطا ڪيو. جنهن ڪري هن پنهنجي ڌيئرن کي پٽن جيان پاليو. جن سان بي انتها محبت ڪندو هو. جيڪي سندس ڪل ڪائنات هيون. جن کي پالڻ ۽ سندن خواهشن کي پورو ڪرڻ ۾ وڏيري حاجي ڪابه ڪمي ڪان ڇڏي. کين اهڙي تربيت ڏنائين، جو جڏهن سهند جوڀن رُت ۾ آئي ته، ڪنول جي گل جيان ٽڙي پئي. وڏيري سندس شادي لاڏ ۽ ڪوڏ سان ٽنڊي باگي لڳ ليلان ۽ چنيسر جو چيو ويندڙ ليهور يا نقشي موجب ليئر ڀرسان ڳوٺ احمد اڍيجي جي رهواسي گاجي ولد احمد اڍيجو سان ڪئي. سهند ۽ گاجي جي ڄڃ اُٺن ۽ گهوڙن ذريعي جهاٻي تڙ کان ڳوٺ احمد اڍيجو پهتي. وڏيري ڌيءُ کي ڏيج ۾ ڳئون، رڍون، ٻڪريون، اُٺ، گهوڙا ۽ سون سميت ڳوٺ احمد اڍيجو ڀرسان ست سئو ايڪڙ زمين به خريد ڪري ڏني. جڏهن سهند ساهراڻي ڳوٺ اچي رهي ته نار، پراڻ جي جهڏو پتڻ ۽ باغ پتڻ، هاڪڙي جي وانڪل پتڻ ۽ ڄار پتڻ تان گذرندڙ پيادل قافلا اچي سندس ڳوٺ وٽان نار ڍوري واري پتڻ تان گذرندا هئا. سهند ايندڙ ۽ ويندڙ پيادل قافلن کي پنهنجي اوطاق تي ٽڪائي کين کير، لسي، مکڻ ۽ ماکي سان مانيون ۽ چانور کارائيندي هئي. ۽ قافلن ساڻ وهٽن کي به گاهه داڻو ۽ پاڻي ڏيندي هئي. ان سمي ٽنڊوباگو، بدين، ٺٽو، ڪراچي ۽ حيدرآباد انهي ئي رستي تان قافلا ايندا ۽ ويندا هئا. مائي سهند وٽ اوطاق تي ملازم رکيل هئا، جيڪي اڻ واقف قافلي جي پانڌيئڙن جو اهڙي نموني استقبال ڪندا هئا ڄڻ ته، اهي سهند جا ئي دعوتو هجن. نه رڳو اهو پر مائي سهند اوسي پاسي جي سوين ڳوٺن جي بيمار عورتن ۽ ٻارڙن جو علاج پنهنجي خرچ تي ڪرائيندي هئي. مسڪينن کي مفت ۾ اناج ڏيندي هئي ۽ غريب نياڻين جون شاديون پڻ پنهنجي خرچ تي ڪرائيندي هئي. اهڙي ادا سبب مائي سهند اڍيجي جي سخا جي هاڪ ٿرن ۽ برن ۾ ٿيڻ لڳي. سندس ڳوٺائي حاجي شاهه چواڻي ته سهند اجرڪ اوڍي مرداڻا ڪپڙا ۽ جتي پائي، گهوڙي تي هٿ ۾ ڪهاڙي کڻي پنهنجون زمينون گهمڻ ويندي هئي. ۽ اوسي پاسي جي راڄن ۾ وڃي فيصلا پڻ ڪندي هئي. ۽ فيصلا ڪرڻ ۾ ريا نه ڪندي هئي. کيس گاجي مان سردار، عالم پيدا ٿيا. مائي سهند ۽ سندس مڙس گاجي جي اوطاق تي سگهڙ گڏ ٿيندا هئا ته، ڏور بيتن ۽ ڳجهارتن جو محفلون به ٿينديون هيون. مائي سهند غريب نياڻين جي شادين ۾ رسيلا گيت به ڳارائيندي هئي. ان سميت هن جي ادا ڪيل ڪردارن جي انڊلٺي رنگن کي وقت جا پنا ۽ دلين وارا وساري نٿا سگهن. سندس فيصلا، مهمان نوازي ۽ غريبن سان همدردي جون ڪهاڻيون زمانن تائين پيون ڳائبيون. هي تڏهن جي ڪهاڻي آهي، جڏهن سنڌو درياءَ تي بئراج ڪون اڏيو هو، تڏهن سنڌو جو پاڻي بي لغام گهوڙن جي ٽاپولين جيان جتان ڪٿان پيو وهندو هو. جنهن جو مثال انڊس ڊيلٽا ۾ درياءَ جا ڦاڪ ۽ ڇاڙون اڄ به ڏسي سگهجن ٿا. ان سمي دريائي ڍورن ۽ ڦاڪن تي پتڻن جي وڏي اهميت هئي. دريائي ڦاڪن واري ڪنارن تي، جهنگن ۽ جهنگلي جانورن جي گهڻائي ڪري ماڻهو قافلن جي صورت ۾ گذرندا هئا. انهن قافلن کي ٽڪائڻ ان دور جي وڏي ڳالهه هئي. لاڙ ۽ ٿر جي پٽ ۾ نه رڳو سهند پر بچي کاڙڪ، راستي اوٺو، مشهور بوڙينڊي نواز ذوالفقار لنڊ جي ڏاڏي سوني لنڊ، آمي ابڙو به اهڙيون سخي عورتون ٿي گذريون آهن، جيڪي جتي قافلن کي ٽڪائينديون هيون، اتي هنن پنهنجي گڻن ۽ ادا ڪيل ڪردار سبب مرداڻي سماج ۾ پنهنجو نالو ۽ نيڪ نامي پيدا ڪئي، تنهن جا گڻ انهن جي پڄاڻا به هرڪو پيو ڳائي ۽ ڳوٺاڻين ڪچهرين ۾ سندن نالا مثال ڏيئي پيا ورجائبا آهن. وقت وقت جي ڳالهه آهي انگريزن جي سڌارن ۽ قيام پاڪستان کان پوءِ پڪن رستن ۽ درياءَ تي اڏيل بئراجن سميت پراڻي ناري هاڪڙي ۽ سنڌو درياءَ جي ڇاڙهن ۽ ڍورن جا نشان باقي رهجي ويا آهن. پر انهن پتڻن ۽ پاتڻين ۽ مٿي ڏيکاريل پتڻن تي قافلا ٽڪائيندڙ ۽ پنهنجي دور ۾ انوکا ڪردار ادا ڪندڙ انهن عظيم عورتن جي عظيم ڪردارن بابت ثناخواهه تاريخ نويسن هڪ لفظ به نه لکيو هو. مون جڏهن آمريڪا جي انتهائي مالدار ۽ ڪنجوس عورت هيٽي گرين جو نالو ڪنجوس پائي سبب گنيز بڪ آف ورلڊ ۾ شامل هئڻ بابت پڙهيو، تڏهن منهنجي پيرن هيٺان زمين نڪرندي محسوس ٿي ته، مائي سهند اڍيجو ۽ ٻين عظمتن جا ڪوٽ اڏيندڙ عظيم عورتن جي ڪردارن بابت اسان جي ديسي تاريخدانن هڪ به اکر سندن عظمتن جي حوالي سان تحرير نه ڪيو آهي. پر اڄ به انهن جي چڱاين جون ڳالهيون راڄن ۾ ماڻهن جي زبانن تي ڪنڀارڪي دلي تي چٽن جيان چٽيل آهن. جيڪي وقت گذرڻ جي باوجود گاهي به گاهي پيون دهرائجن. مائي سهند اڍيجو پنهنجي دور جي عورتن جو نڪ هئي. هن جڏهن وفات ڪئي ته، راڄن جي اکين ۾ لڙڪ هئا. کيس مقامي قبرستان جمون فقير ۾ مٽي ماءُ حوالي ڪيو ويو. سندس جنم ۽ وفات جون تاريخون ته معلوم نه ٿي سگهيون آهن پر، سندس دور بابت فيض اڍيجي موجب انگريزن جو شروعاتي دور چيو وڃي ٿو. سندس ڏوهٽا ۽ پوٽا حال حيات آهن. هاڻي جڏهن ڳوٺ احمد اڍيجي جي ڀرسان ڪنهن املتاس تان انهن ويرانن تي ڪويل جو اداس آواز ٻڌجي ٿو ته، هيئن لڳي ٿو. جئين شاهه سائين فرمايو ته؛
نه سي ووئنڻ وڻن ۾، نه سي ڪاتاريون،
پسيو بازارون، هيئنڙو مون لوڻ ٿئي.

شخصيتون ۽ خاڪا

سون سريکيون عورتون