راڄسين سومراڻي ۽ نورهين يا (نوري) شڪارڻ
تَنُ تَسبِيحَ، مَنُ مَڻِيو، دِلِ دَنبُورو جَنِ؛
تَندُون جي طَلَبَ جُون، وَحدَتَ سِرِ وَڄَنِ؛
”وَحدهو لَا شَرِيۡڪَ لَہٗ“، اِهو راڳُ رَڳُنِ؛
سي سُتائِي جاڳَنِ، نِنڊَ عِبادَتَ اُنِ جِي
جي واٽ جو پانڌيئڙو هو. ان ڪري هن سان نورهين (نوري) جو پيچ اهڙو پختو ٿيو، جو راڄسين سومراڻي جي درگاهه ڀرسان اولهه طرف نورهين (نوري) به ساڳين قبرستان ۾ دفن ٿي. راڄسين سومراڻي جا هزارين مريد اڄ به راڄسين جي درگاهه تي دعا گُهرڻ بعد نورهين جي مزار تي عقيدت جا گل نڇاور ڪن ٿا. ريٻاري ذات جون عورتون هي گيت ڳائين ٿيون ته؛
لاڙ رو لاڙائي آوي، رم جهم ڪرتو،
الا...ساري ري، سنڌ ۾ گهمتو هو،
او ونهيل راڄسين نوري موچاري جي ....
آوي ريٻاريان ري هاڏي .....
او ونهيل راڄسين نوري موچاري جي ...
جڏهن فضا ۾ اهو گيت گونجي ٿو ۽ سڄي رات جاڳو ڪرڻ کانپوءِ فجر ويل ريٻاري عورتون ٻار ۽ مرد جٿي جي صورت ۾ راڄسين جي درگاهه ۽ نورهين (نوري) جي مزار جي حاضري ڀرين ٿا ته، منڊل ۾ تصوف جا نرالا رنگ انڊلٺ جيان نروار ٿين ٿا ۽ عشق جي ان انداز تي ڏسندڙ اکين کي رشڪ اچيو وڃي. نه رڳو ريٻاري قبيلو پر سوٽهڙ، شڪاري ڀيل ۽ مسلمان ذاتين ۾ دل، لنجا، کٽي، درس، ملاح، خاصخيلين سميت راڄسين جا جيڪي مريد آهن. انهن مان انتهائي پڪو عقيدو ريٻاري شڪاري ڀيلن ۽ سوٽهڙن جو آهي. ريٻاري شڪاري ڀيل ۽ سوٽهڙ پنهنجي مرشد راڄسين سومراڻي جي هدايت تي مردار جانورن جو گوشت ڪونه کائين. ۽ پنهنجا مردا دفنائيندا آهن. ريٻاري قبيلي جي ماڻهن جو سنڌ ۾ وڏي ۾ وڏو قبرستان راڄسين سومراڻي آهي. راڄسين سومراڻي جي سالياني پوهه مهيني ۾ لڳندڙ ٽي روزه عرس جي موقعي تي ريٻاري قبيلي جو عورتون ٻار ۽ مرد سونا سينگار ڪري ويندا آهن. هنن جا مڱڻا درگاهه ڀرسان ڏنل ڪوٽ ۾ ٿيندا آهن. ريٻاري ذات جو گهوٽ ۽ ڪنوار شادي بعد ڳنڍ هتي اچي کوليندا آهن. پنهنجي ٻارن جي جهنڊ هتي لاهي خاص طور تي ٻڪري باس طور ڏيندا آهن. راڄسين ميلي جي مٺائي پنهنجي پيارن کي تحفي طور ڏيندا آهن. هڪ ڪوڙهه ۾ ورتل ڇهي سوٽهڙ سندس دعا سان چڱو ڀلو ٿيو. جنهن ڪري ڇهي سوٽهڙ هن درويش جا مريد ٿيا. هن درگاهه تي چادر چاڙهڻ مهل دعا ۾ بغير رنگ ۽ نسل جي سمورا مريد شامل ٿيندا آهن. ريٻاري عرس جي تقريبن دوران گوشت ۽ چانورن ۾ گيهه ڪونه وجهندا آهن. اڄ به درگاهه تي عرس دوران کٿيريون مچ ٻاري سڄي رات راڄسين جي ثنا جا گيت ڳائينديون آهن. مچ جي باس مچ تي ويٺل عورتون پاڻ ۾ ورهائي کائينديون آهن. هن درگاهه جا مريد غوثيه جمائت جي طريقي موجب (روٽ) مٺي ماني ۽ ٻاڪري پُلا به ڪن. درگاهه تي ديگ ۽ لنگر جو ڪم ڪار ڏيئا “گرڇر” ريٻاري سنڀالين ٿا. ٻارن ۽ پاڻي جو ڪم درياڻي ريٻاري ڪن ٿا. ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ ڪتاب “جنگ ناما” ۾ راڄسين سومراڻي جو اصل ڳوٺ جهل تڙ ڏيکاريو آهي ۽ راڄسين کي وڏو صوفي منش ڏيکاريو آهي. ڊاڪٽر نبي بخش موجب ميرن جي ايامڪاري دوران راڄسين پوٽي خليفي گل محمد جي هاڪ هئي. راڄسين جي درگاهه ڀرسان نيري جي دوآٻي ۾ هڪڙو قديم نندو شهر هو. جتي ڪلهوڙن جي آخري ڏينهن ۾ مدد خان پٺاڻ چڙهائي ڪري شهر کي ساڙائي رک ڪري ڇڏيو. ساڻس جن جوڌن ويڙهه ڪئي، تن جون قبرون موجود آهن. محقق مهر ڪاڇيلوي ان شهر جو نالو نندو ڀرڳڙي لکيو آهي. اهو شهر هن وقت به راڄسين سومراڻي جي درگاهه سامهون ٻه ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي. جتي شمشيرالحيدري جو ننڍپڻ گذريو. سندس غزل جو هڪڙو بند هيئن آهي ته؛
محبت جي ميلي ۾ ڪل ئي نه پيئي،
۽ راڄسين جي درگاهه کان سڏ پنڌ تي اولهه طرف ڳوٺ شهداد خان خاصخيلي ۾ پيدا ٿيل فقير سانوڻ فقير خاصخيلي سڙي جو سانوڻ چوي يا سندس هي شعر ته؛
آئون گڊو، آئون گولاڙو، آئون بي پتو بي پاڙو،
من جي مرادن کي، آئون ڪريان ڪڄاڙو،
آهيان هٿين خالي، مون وٽ ڀتو نڪي ڀاڙو،
ڏسي دور دنيا جا، مون کي سرس لڳو ساڙو،
هي حد ڇڏي،هُن حد ۾، مون ڌن ڏسي هنيو ڌاڙو،
صوفي جو“سانوڻ” چوي لٿو من تان مونجهارو،
جڏهن ترندو تراڙو، تڏهن پوندي سڌ سچائي جي.
واري فڪر هن پٽ تي راڄسين سومراڻي کان وٺي سانوڻ فقير تائين پنهنجون پاڙون هن ڀونءَ ۾ ائين پختيون ڪيون آهن. جو جڏهن راڄسين جي سالياني عرس جي اجتماع جي موقعي تي ريٻاري، سوٽهڙ، شڪاري ڀيل، لنجا، درس ۽ ٻيا لاڙائي زنده آباد جو نعرو هڻندا آهن ته هڪ آواز هوندو آهي. ۽ فضا مان ڌيمو آواز اٿندو آهي هم اوست. محقق تولارام سوٽهڙ موجب راڄسين سومراڻي جي درگاهه ۽ نورهين (نوري) جي مزار تي صوفي رنگ واري مام پرکڻ لاء تاريخ جو پيرو کڻڻو ۽ سمجھڻو پوندو شاهه سائين چيو آهي ته؛
پڙاڏو سوئي سڏ، ور وائي جو جي لهين
راڄسين جي درگاهه ۽ نورهين (نوري) جي مزار 2010 ۾ تعلقه ايڊمنسٽريشن ٽنڊوباگو طرفان نئين سري سان جوڙايون ويون آهن. راڄسين جي درگاهه ۽ نورهين (نوري) جي مزار تي ڳايا ويندڙ گيتن کي ويسو ريٻاري، روپو ريٻاري ۽ مور ريٻاري ٻڌايو ته موجرو چيو ويندو آهي. جيڪڏهن اهي موجرا ڪٺا ڪجن ته ڪر هڪڙي ڪتاب جيترو مواد ٿيندو.
پکو اڏيو پڙ ۾، ٺاهي ۾ اڏيو ڪوڏ
گوڙهي زائون در راڄسين جي، سدا ڀيٽيان ٺاهي،
راڳيون ڪوڏ در راڄسين جو سدا ڀيٽيان.
هر سال راڄسين سومراڻي جو ميلو يا ساليانو عرس فتح ريٻاري محمد خان ڀرڳڙي، سڪندر ڀرڳڙي، خالقڏنو درس ( درگاهه جو مک خليفو)، گدرو ريٻاري ۽ ٻيا لڳرائين ٿا. ۽ سڄي رات سما جي محفل ۽ درگاهه جي احاطي ۾ سهاڳڙين جي زبانن تي گيتن جي گونج ۾ هوندي آهي.