جمعيت ٻائي
نٿو پٽ پٺائي جو، خاص خدمتگار،
اڄ مليو پگهار، صبح چاڙهيائين ديڳڙا.
ان ماڻهو جنهن بچائي ڪجهه به نٿي رکيو. سو جڏهن پڙهيل دوستن جي حلقي ۾ آيو ته هن کي علم جو قدر ٿيڻ لڳو. تنهنڪري هن پنهنجي نياڻي جمعيت ٻائي کي اسڪول ۾ داخل ڪرايو. ان وقت نياڻيون ته پري جي ڳالهه هئي پر ڇوڪرا به تمام گهٽ ٿي پڙهيا. ۽ انگريز دور جي 1858ع جي تعليمي پاليسي تحت ٿر جي مٺي، اسلام ڪوٽ ۽ ننگرپارڪر ۾ ٽي اسڪول کليا. جتي مٺي جي اسڪول ۾ جمعيت ٻائي پڙهي. ان وقت جنهن فائنل پاس ٿي ڪئي ته، انکي ماستري جي نوڪري جو آرڊر بنا سفارش جي ملي ٿي ويو. مٺي ۾ 1941ع ۾ گوران ٻائي ڪراچي کان بدلي ٿي آئي. ۽ ان کان اڳ لاڇان ٻائي پرائمري ماسترياڻي هئي. ان ٻنهي کان پوءِ جمعيت ٻائي جو پهرين ڏيپلي ۾ پرائمري ماسترياڻي طور آرڊر ٿيو. ۽ اتان کان جلد مٺي ۾ بدلي ٿيس. جمعيت ٻائي انهن نياڻين کي به اسڪول ۾ آڻي داخل ڪرايو. جيڪي پردي سبب ڪڏهن گهر جي چئوديواري کان ٻاهر نه نڪتيون. جمعيت ٻائي اسڪول جا مئسلا حل ڪرائڻ سميت شاگرداڻين پنهنجي پنهنجي گهرن جي درن تي موڪل مهل وڃي ڇڏيندي هئي. صبح جو گهرن جي درن تان ڇوڪرين کي وٺي اسڪول ويندي هئي. ان زماني ۾ مٺي جو ڪو وڏو شهر ۽ گهڻي آبادي ڪون هئي. نه پڪو رستو هو ۽ نه وري بجلي هئي. جديد ٽرانسپورٽ به نه هئي. جمعيت ٻائي جي پسند وارو سبجيڪيٽ معاشيات هو. سندس ازدواجي زندگي ۾ پرڻو برادري جي هارون سان ٿيو. جيڪو گهوڙي سوار هو. سندس زندگي جي واٽ تي هڪ اهڙو موڙ به آيو جو کيس گهر جي چونڊ دوران هن نياڻين جي تعليم کي ترجيع ڏني. ۽ زندگي جي عذاب واري لمحن جو مقابلو دل جي دليري سان ڪرڻ لڳي. کيس اولاد ٿيو جيڪو مري ويو. ان ڪري پنهنجي ڀيڻ جي پٽ احمد علي کي پٽ ڪري پاليائين. پاڻ 1971ع ۾ ايم اي ۽ 1972ع ۾ بي ايڊ ڪري ايم فل جي رجسٽريشن به ڪرائي ته، کيس پهرين مٺي مڊل اسڪول جي هيڊ ماسترياڻي مقرر ڪيو ويو. جڏهن مٺي گرلس هاءِ اسڪول ٿيو ته، کيس پهرين ايڇ ايس ٽي ۽ سينئر استاد مقرر ٿيڻ واري عمل تي جنهن کي پٽ ڪري پاليائين. اهو به مخالف ٿي بيٺو. مٺي مان دل برداشت ٿيڻ ڪري ماٺ ميٺ ۾ وڃي نئون ڪوٽ اسڪول جوائن ڪيائين. اتي به هن لاءِ رڻ تپي ويو. جنهن ڪري موڪل جي درخواست ڏنائين ۽ اندر جي اداسين جي وڍن ۾ وڍجندي وڍجندي هو 27 مارچ 1978ع تي وفات ڪري وئي. اڄ به ٿر جي اداس ڀٽن ۾ جڏهن مٺي، ڏيپلو ۽ نئين ڪوٽ جي نياڻين جي تعليم جو ذڪر ڇڙي ٿو ته، جمعيت ٻائي جو نالو انڊلٺ جيان اڀري سامهون اچي ٿو.