سورٺ ۽ ميگهواڙ قبيلو
لال لال پولڪي تي، گلابي ڦولڙان منان موهي ڇڏيو،
اري! چونڙي سين ڍاڪي راکو، مانجهي سانوري سلوني،
ڪري مانجهي نجر نه لاگي!
جهڙا من موهيندڙ ڳيچ جڏهن ڳائجن ٿا ته، ڪاڄ کي چارچنڊ لڳي وڃن ٿا. مهراج گھوٽ ۽ ڪنوار جا ساڄا هٿ هٿ جي ترين تي ڏيئي، رڌل چانور ۽ هڪ رپيو ٽامي جو رکي هٿن کي ڪپڙي سان ڍڪي ڇڏيندو آهي، ان دوران گئو ڏان پڻ ڪيو ويندو آهي، جنهن جو مقصد آهي ته، نياڻي کي ڏاج ڏنو ويندو آهي، جيڪو ڪنواريتا پنهنجي حيثيت آهر ڏيندا آهن. چئونري تان لهڻ کان پوءِ پهرين گھوٽ ۽ ڪنوار ونواح ۾ ٻڌل هڪ ٻي جو ڳانو ٽوڙيندا آهن، ۽ گھوٽ جي تري تي رکيل هڪ رپيو اگر ڪنوار کڻي وئي ته گھوٽ کي سندس ساليون مذاق بڻائينديون آهن، نکيٽي جنهن کي هي نيثار چون ٿا. گھوٽ ۽ ڪنوار جا پلئه ٻڌي ڏيگھڻ تي ويهاري گھوٽ کان سائي ٽاري وڍرائيندا آهن. شادي بعد گھوٽ ۽ ڪنوار پنهنجي گھر تارا اڀاري ويندا آهن، ڏينهن جو پنهنجي گھر نه ويندا آهن، گھر پهچڻ تي گھوٽ جي امڙ گھوٽ ڪنوار تي ٽي ڀيرا چانور اڇلائيندي آهي، جيڪڏهن ماءُ نه هوندي ته گھوٽ جي وڏي ڀاءُ جي زال ساڳيو عمل ڪندي، گھوٽ ۽ ڪنوار کي اباڻي گھر ۾ ٺهرايل ڇپر کٽ تي ويهاريندا آهن. ميگهواڙ پٽ ڄمڻ لاءِ خاص طور تي پير پٿوري تي باس باسيندا آهن، پٽ ڄمڻ تي پيادل ڇڙي کڻي قافلي جي صورت ۾ ويندا آهن ۽ پٽ جي جھنڊ به پير پٿوري تي وڃي لهرائيندا آهن، باس ۾ باسيل روڪ رقم، مٺائي يا ڍور درگاهه جي پير حوالي ڪندا آهن. ليکڪ سرڳواسي رائچند ميگھواڙ موجب هي پير پٿوري جي نالي پيالو، ڀنگ، پلو ۽ ڀنڊارو به ڪندا آهن، پير پٿوري ۽ سندس ماڙي جو قسم کڻي ڪا ڪوڙي ڳالهه نه ڪندا آهن، هر حالت ۾ پٿوري جي قسم بعد سچي ڳالهه ڪندا آهن. ڇوڪريءِ جي شادي دوران گھوٽيتن کان هڪ رپيو وٺي پير پٿوري جي پيرن حوالي ڪندا آهن. هنن پير پٿوري جي شان ۾ ڪيتريون ڪافيون ۽ ڀڄن رچيا آهن، جيڪي هي روزاني رات جو پنهنجي گھرن ۾ ڳائين ٿا ۽ سال ۾ پير پٿوري جي بڊي ۽ چيٽي مهيني ۾ سالياني ميلي دوران زالين مڙسين ڳائين ٿا.
واهه پٿورا پير، کليو پيارين کير،
لاهين درد ڏيل جو، ڀلو سڃاڻين پير.
هر سال چيٽي چنڊ دوران پير پٿوري جي ميلي تي صرف سندس مريد ويندا آهن، پٿورو جي مريدن ۾ برهمڻ، ڪراڙ، سوٽهڙ، نائي، بجير، راجپوت، سونارا، ميگھواڙ، گرڙا، ڀيل، اوڏ، مٽيا ۽ ڪولهي شامل آهن پر خاص طور تي ميگھواڙ قبيلي جي گھڻين نکن وارا ميگھواڙ جيڪي سنڌ، ڪڇ، گجرات ۽ ٻين هنڌن تي پکڙيل آهن، سي مريدن ۾ شامل آهنس.. ڀيرومل مهرچند آڏواڻي پڻ راءِ گھراڻي جي حڪمرانن کي شودر ڄاڻايو آهي. سنڀو هميراڻي موجب سنڌ جي مسلمانن جو ميگھواڙن سان بهترين سلوڪ رهيو آهي. سنڌ جي هندن جي تاريخ ڪتاب جي ليکڪ ڀيرومل چند آڏواڻي پنهنجي ڪتاب ۾ ذاتين جي نکن جي وضاحت ڪندي لکيو آهي ته، نک جو مطلب ڄاڻ، نشان يا پتو آهي، مطلب ته نک مان اهو پتو پوي ٿو ته، اها ڪهڙي گوتر جي شاخ آهي، رگويد زماني ۾ آڪهه وارا پنهنجي وڏي جي نالي پٺيان سڏبا هئا، برصغير ۽ سنڌ ۾ رهندڙ ميگھواڙن جون جدا جدا نکون ۽ پاڙا آهن، هنن جي نکن ۾ درڙا جيڪي سڄي سنڌ ۾ آباد آهن،
هنن جون عورتون زيورن ۾ ڦلڙي، وارلو، هسي، باجوبند چوڙا، چوڙيون پائينديون آهن. لباس ۾ گجرو، گج، پڙو ۽ گندي (چنري) اوڍين ٿيون. سندن نينگريون شادي کان اڳ چولو ۽ ڪانچ پائينديون آهن. ۽ مرد شلوار قميص پائين. اڳي لانگوٽو به ٻڌنڌا هئا، ۽ مٿي تي پٽڪو ٻڌن ۽ ٽوپي پڻ پائين ٿا. هن وقت ميگھواڙ قبيلي جا ماڻهو پنهنجي گھرن ۽ ڪاڄن ۾ سايون ڀاڄيون رڌيندا آهن، ڍڳي جي گوشت کان سواءِ ننڍو گوشت، وڏو گوشت ۽ مڇي پڻ کائين ٿا. پر هندو وشنو ڪڏهن ٿيا، ان بابت ڀيرو مل آڏواڻي لکيو آهي ته “رگ ويدڪ زماني ۾ سنڌو ماٿر ۾ ٿڌ تمام گھڻي پوندي هئي، تنهنڪري آريا لوڪ مڇي ماس کائڻ جي ضرورت سمجھندا هئا، ڳائو ۽ ماهيو گوشت به حلال ڪري ڄاڻندا هئا، مها ڀارت واري زماني تائين اهو رواج هلندو آيو ۽ پوءِ پڪا ويشنو ٿيا.” هي ساردرو جي ميلي ۽ مندر، راما پير جي ميلي سميت، چيٽي چنڊ دوران هر سال لڳندڙ پير پٿوري جي سالياني ميلي ۾ زالين مڙسين عقيدت ۽ احترام سان پير پٿوري جا ڳيچ ڳائي شريڪ ٿين. “پٿورو ٿو هسي” هنن جي ٻولي واري لهجي ۾ عام چوڻي آهي، جيڪا هنن جي وات وائي هوندي آهي. پير پٿورو جرڪس ڏناڻي، ابراهيم ناگوراڻي ۽ ڇٽو جي غوثيه جماعت سان گڏجي ملتان غوث بهاءُ الدين ذڪريا جي سلامي ڀرڻ ويو، جتي غوث کيس پير جو لقب ڏنو ۽ ميگھواڙ قبيلو بخشش ڪري مريد طور حوالي ڪيو. هنن مان گھڻا غوث بهاءَ الدين ذڪريا جي غوثيه جماعت سان ملتان به ويندا آهن ۽ غوث جو روٽ واري ماني به عقيدت سان ڪندا آهن. ملتان ايندي ويندي غوث بهاءَ الدين ذڪريا جا نعرا به هڻندا آهن، سنڌ ۾ رهندڙ هن قبيلي جا ماڻهو سنڌي، هندي، مارواڙي، ڪڇي، ڍاٽڪي، گجراتي، پارڪري، لاڙي، اترادي لهجا ۽ ٻوليون ڳالهائين ٿا. موجوده هند جي مختلف حصن کان هتي آيل ميگھواڙ پنهنجي گھرن ۾ ڍاٽڪي، مارواڙي، گجراتي، ڪڇي ۽ پارڪري لهجي ۽ ٻولين ۾ ڳالهائيندا آهن. مثال طور لفظ ڍاٽڪي نجر، منان، مکڙو، تهانجي ڪري ڳالهائين. جئين هي جملا 1. اوهين ڪٿ ٿا جائو.؟ 2. تمهين ڪيٿ جائو ڇو.؟ هي پنهنجي مُردن کي اڇي ڪپڙي جو ڪفن ڏيئي قبرستان ۾ دفن ڪن ٿا. هي جڻيو ٻڌن ٿا، کين پنهنجون ڀيڻون راکي به ٻڌنديون آهن،هن قبيلي ۾ طلاق جو رواج ناهي، جيڪڏهن ڪنهن ناري جو جواني ۾ ور مري ويو ته، ٻيو ور به ڪري ٿي. مذهبي ڏڻن ۾ هوليءَ، ڏياري، شيوراتڙي (ٿڌڙي) آکاتري هندو مذهب واريون عيدون ملهائيندا آهن. ميگھواڙ قبيلي ۾ سنت ڀڳت رويداس مشهور درويش ٿي گذريو آهي. سنڌ ۾ رهندڙ هن قبيلي جي انوکي رسمن سميت هن قبيلي جي مردن ۽ عورتن کي دستڪاري جي فن ۾ ڪمال درجي جي مهارت آهي. ڳوٺ ٽاڀو ميگھواڙ جي رهواسين هڪ شال ٺاهي اڳوڻي شهيد وزيراعظم محترمه بينظير ڀٽو شهيد کي تحفي ۾ ڏني، ان تحفي تي محترمه ڏاڍو خوش ٿي، اسلام آباد جي لوڪ ورثا ۾ ساڳئي ڳوٺ جي دستڪاري واري فن تي اڳوڻو صدر فاروق احمد لغاري به ڏاڍو خوش ٿيو هو. هن قبيلي جا مرد ۽ عورتون وڏا هنرمند آهن ۽ هيٺيون شيون ٺاهڻ جا ماهر ڪاريگر ليکيا وڃن ٿا، جن ۾ سانداريون، شالون، کٿا، کيس، چادرون، نوارون، کرڙ، کاهيون، سجايون اٺن جي پاکڙن جون، ٿڙها گھوڙن جا، اٺن جا ٻڙها، چونڪ ٻوريا، اٺن جا مهرا، کٽون، هندورا، پلنگ، ڪرسيون، در ۽ دريون، قالين، چمڙي جون جتيون، جوتا شامل آهن. هن وقت سنڌ ۾ ميگھواڙ قبيلي جا 90 سيڪڙو فرد پڙهيا لکيا آهن. تلهار جو هيرومل مشهور استاد آهي، هن وقت سنڌ ۾ وٽنري کاتي ۽ تعليم کاتي ۾ هن قبيلي جا نوجوان وڏي انگ ۾ ملازم آهن، ٻين کاتن ۾ به موجود آهن. اليڪٽرانڪ کان پرنٽ ميڊيا ۾ به ڪافي نوجوان هن قبيلي جا شامل ٿي ويا آهن. ننگرپارڪر ۾ هن قبيلي جا مشهور رازا چيا وڃن ٿا. سنڌ جي مختلف شهرن ۽ ڳوٺن ۾ هن قبيلي جون عورتون سورٺ، سيتا، ڪرشنا ۽ ٻيون گج، چولا، رومال، وهاڻا تمام سٺي نموني سان پنهنجي ڀرت ذريعي ڀرين ٿيون. هن قبيلي جون عورتون دستڪاري واري هنر ۾ پڻ ملڪان ملڪ مشهور آهن. گھڻن شهرن ۾ سندن جوتن جي دڪانن سميت درزڪا دڪان پڻ اٿن. تعليمي حساب سان هن وقت هن قبيلي جا اسي سيڪڙو ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون تعليم پرائي رهيا آهن. هن وقت سنڌ جي اڪثر شهرن ۾ رهندڙ ميگھواڙن جا پڪا گھر آهن ۽ ٿر سميت ٻهراڙي ۾ رهندڙ ميگھواڙن جون لانڍيون، پڪا گھر ۽ چئونرن ۾ رهن ٿا. ٿر ۾ اڄ به ميگھواڙن جي چئونرن جي چوٽي ۾ اڀو ڪاٺ لڳل هوندو آهي، جنهن اوچين ذاتين وارا هندو محسوس ڪن ٿا ته، هي ميگھواڙ جو گهر آهي. اتهاس جي ڪتابن مان معلوم ٿئي ٿو ته، هن قبيلي جا ماڻهو جنگجو ڪونه رهيا آهن.