شخصيتون ۽ خاڪا

سون سريکيون عورتون

تحقيقي مضمونن تي مشتمل هن ڪتاب جو ليکڪ ناميارو صحافي عثمان راهوڪڙو آهي.”سون سريکيون عورتون“ سنڌ جي کاهوڙي ليکڪ ۽ محقق عثمان راهوڪڙي جو ڏاڍو اهم ۽ ڪارائتو ڪتاب آهي. جنهن ۾ هن ٿر، لاڙ ۽ وچولي جي سدا حيات عورتن جي ڪردار کي دل سان اجاگر ڪيو آهي. هُن هڪڙي نئين تاريخ هن ڪتاب ذريعي قلمبند ڪئي آهي.
Title Cover of book سون سريکيون عورتون

موکي متارا

موکي ۽ متارا سنڌ جي لوڪ ڪهاڻين ۾ موکي ۽ متارن جي اهڙي ڪهاڻي آهي. جنهن جو سڌو سنئون تعلق مڌ سان آهي. جنهن کي شاعرن جي سرتاج شاهه عبدالطيف ڀٽائي کان وٺي شاعرن پنهنجي شعرن جي زينت پي بڻايو آهي. هي ڪهاڻي مومل جي ٻانهي ناتر جي اٺ ڌيئرن مان موکي سان وابسته آهي. موکي جو ماڳ هاڻوڪي گڏاپ ٽائون ڪراچي واري ان سمي جي قديم شاهراهه تي هو. جتان اولهه کان اوڀر ويندي ڪيچ مڪران، ايران ۽ افعانستان ۽ ٻين علائقن ڏانهن هتان کان اچڻ ۽ وڃڻ جو رستو هو. ان رستي تي موکي نوان ويس پائي عطر عنبير هڻي آئي وئي کي مڌ پياري ڪمائي ۾ لڳي پئي هئي. سندس مئخاني جي رونق ان ڪري به وڌي وئي، جو اهو راهگيرن جي واٽ تي آشيانو اڏيل هو. جتي موکي پنهنجي ناز ۽ ادائن سان جڏهن پياڪن کي پيالا پيش ڪندي هئي ته کين نشا ٽيڻا ٿي ويندا هئا. موکي جنهن رستي تي ويٺل هئي. انهي رستي تان سسئي به پنهون جي پويان وئي هئي. ۽ شاهه عبدالطيف ڀٽائي به جڏهن ان واٽ تان گذريو ته کيس سسئي پنهون ۽ موکي ۽ متارن جي داستانن بابت آگاهي ملي. هن ئي واٽ تان سکائون کڻي لاهوت ويندڙ لاهوتين جو به پهاڙن جي پيچرن تان گذر ٿيندو آهي. راهگيرن مان ڪافي موکي وٽ مڌ پيئندا هئا. ان وقت موکي جي مڌ جي هاڻوڪي ڪونڪر ڳوٺ واري علائقي جي جابلو پٽي ۾ موکي جي هاڪ هئي. ۽ سندس مٽ هئا. هڪ ڀيري متارن نالي ڪي مسافر جن بابت قضاق معنيٰ سامونڊي ڦورن يا علائقي جي ڏاتارن بابت قصا ملن ٿا. سي موکي جي مئخاني تي آيا ۽ انهن پراڻي شراب جي موکي کان گهر ڪئي. روايتن ۾ آيو آهي ته موکي وٽ متارا ايندا ۽ ويندا هئا. هو هڪ ڀيري آيا ته سڀ مٽ ڀريل هئا. پراڻي شراب جو هڪ ئي مٽ هو. جنهن مان موکي کين مڌ جا پيالا پياريندي رهي ۽ متارا پيئندا ويا. کين اهڙو ته ان مڌ مان سرور ٿيو، جو ان جهڙو نشي کين ڪڏهن به سرور ڪون ڏنو هو نه وري ڪڏهن کين نشي مان اهڙو مزو آيو هو. هو پيالن مان پيئندا پُر ٿي هليا ويا. جڏهن اها رات پوري ٿي سج اڀريو موکي ان مٽ کي ڏٺو مٽ ۾ نانگ پيو هو. جنهن تي موکي پريشان ٿي وئي متارا ته ويا هليا پر موکي اداس رهڻ لڳي. ۽ انهن مسافر متارن کي ياد ڪري ڪڏهن ڪڏهن ته خاموش راتين جو پئي روئندي هئي. کائنس هار سينگار به وسري ويا هئا. ڪيئي ڪتيون ڪر موڙي اڀري ۽ لهي ويون. ڪيترا ڏينهن گذري ويا، مندون آيون ويون ٿي ويون. هڪ لڱا ٻيهر متارا موکي جي آستاني تي چاڪ چڱا ڀلا ۽ اڳي کان به متارا وٽس اچي پهتا. موکي کين ڏسي ڏاڍي خوش ٿي ۽ کين جلد مٽ مان مئي جا پيالا ڀري ڏنا. پر هنن متارن کي اڄ مڌ مزو نه ڏنو. هو بار بار موکي کان ان پراڻي شراب جي فرمائش ڪرڻ لڳا. موکي مجبور ٿي کين اها سڄي حقيقت ڪري ٻڌائي ته توهان اڳ ان مٽ مان شراب پي ويا هئا. جنهن ۾ نانگ مئل هو. جيڪو مون نه ڏٺو هو. اهو ٻڌي متارن جا حوصلا خطا ٿي ويا. ۽ هو ست ئي ڄڻا اتي جو اتي مري ويا. انهن بابت شاهه سائين هيئن موکي سان پنهنجي هيٺين شعر ۾ مخاطب ٿيو ته؛
متارا مري ويا، موکي تون ڀي مر،
تنهنجو ڏوس ڏمر، ڪون سهندو ان ري!
يا شاهه سائين متارن جي مرڻ کان پوءِ موکي جي جياپي تي، ساڻس هئين مخاطب ٿيو ته؛
متارا مري ويا، موکي تون نه مرين،
ڪيهيءَ پر پرين، ڏکي! ڏاتارن ري.
متارن جي ماڳ واري جبل تي مختلف تراشيل ۽ ڪچيون قبرون آهن. متارن جون ڪهڙيون قبرون آهن. انهن بابت هي قصو لکڻ تائين ڪابه حتمي راءِ جڙي ڪون سگهي آهي. آيا متارا مئا يا ڪهاڻي گهڙي وئي. هو ڪير هئا؟ ڪٿان آيا هئا؟ سندن نالا ۽ ذاتيون ڪهڙيون هيون. انهن بابت ڪابه ڄاڻ نه آهي. پر انهن قبرن وٽ هڪ پٿر مڌ جي پيالي جهڙو اڄ به نظر اچي ٿو. اهي قبرون متارن جون آهن يا ناهن. ان کان هٽي ناردن باءِ پاس جي ڪناري تي موکي جي قبر تي مزار ٺهيل آهي. ۽ ان ٽڪري تي جتي قبرون آهن. ان جي سامهون مئخاني جا آثار آهن. ٻين لوڪ داستانن جيان هن موکي جي ماڳ کي به ثقافت ۽ آرڪيالاجي کاتي نظرانداز ڪري ڇڏيو آهي. هن ماڳ ۽ متارن جي هڪ ئي وقت موت ذهن تي هٿوڙا ٿو هڻي ته متارا الائي ڪيترن ڏينهن کانپوءِ ڪئين مئا.؟ ان قصي بابت گل حسن ڪلمتي، نور محمد سمون، عبدالحفيظ لغاري، سليمان وساڻ ۽ حفيظ ڪنڀر سميت ٻيا ساڃاهه وند کوج ۾ لڳا پيا آهن.

