سنگاپور جون نديون نالن جو ڪم ڏين
هڪ انڊونيشيءَ مون سان ڏک جو اظهار ڪندي چيو ته؛ ” توهان ڀاڳ وارا آهيو جو انگريزيءَ جي ڄاڻ ڪري توهان جا نه فقط ڊاڪٽر انجنيئر ولايتن ۾ نوڪري ڪري سگهن ٿا، پر هلڪين نوڪرين وارا پڻ. اسان جي ملڪ جا ته ڊاڪٽر انجنيئر به روزگار لاءِ ٻاهر هٿ پير نه ٿا هڻي سگهن جو اسڪولن ڪاليجن ۾ هو انڊونيشي زبان ۾ پڙهيا، پوءِ ڊاڪٽري ياانجنيئريءَ جا ڪتاب جيتوڻيڪ انگريزيءَ ۾ کين پڙهڻا پيا پر ڪچيءَ ۾ انگريزي نه سکڻ ڪري توهان پاڪستانين، هندستانين وانگر انگريزي لس ئي لس نٿا ڳالهائي سگهن. نتيجي ۾ نوڪريءَ لاءِ جنهن انٽرويو ۾ ويهن ٿا فيل ٿيو پون.“
پر هاڻ ننڍي کنڊ جي تعليم جو معيار به ڇا ٿيندو وڃي _ سٺو يا خراب _ اسان جي اکين اڳيان آهي. ۽ ان جو فائدو ڪنهن کي رسندو _ سمجهه ۾ نه ٿو اچي!
بهرحال هي هڪ سفر نامو آهي ۽ منهنجي خيال ۾ هتي سنگاپور بابت تعليم کان علاوه ٻه چار ٻيون ڳالهيون لکڻ پڻ بي مهل نه ٿينديون.
سنگاپور جو ٻيٽ فقط ٻه سؤ ڏهه چورس ميل آهي. سڄي سنڌ جي پکيڙ چوونجاهه هزار چار سؤ کن چورس ميل آهي _ ان ما اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته سنگاپور جو ٻيٽ ڪيترو ننڍڙو آهي. ان کان علاوه سنگاپورجو ٻيٽ ڪافي هيٺاهون آهي. يعني سمنڊ جي ڪناري کان ڪو گهڻو مٿڀرو نه آهي. جيئن پاڻ وٽ ڪيترائي علائقا مٿاهان آهن. ڪوئيٽا، ڪوهه مري وغيره ته تمام مٿاهان آهن. پر ويندي حيدرآباد به گنجي ٽڪر تي هجڻ ڪري سمنڊ جي ليول کان گهڻو مٿاهون آهي. ان کان علاوه اسان جي ملڪ ۾ ڪيتريون ئي ٽڪريون ۽ جبلن جون قطارون پڻ آهن. پر سنگاپور ٻيٽ ڪٿي به پنجاهه ڦٽن کان مٿي نه آهي. وڏي ۾ وڏي ٽڪري _ بڪت _ تيماح آهي سابه فقط ڇهه سؤ کن ڦٽ مس ٿيندي. يعني ٻارنهن تيرنهن ماڙ عمارت جيتري. هڪ ٻه ٻيون به ننڍيون ننڍيون دڙن جيتريون ٽڪريون آهن. جهڙوڪ؛ بڪت، پنجانگ، بڪت منڊائي وغيره (بڪت ملئي لفظ آهي جنهن جي معنيٰ ٽڪري آهي.) سڄي ٻيٽ تي ٽي چار نديون پڻ آهن. جيڪي سنڌو نديءَ يا گنگا جمنا وانگر جبلن تي ڳرندڙ برف جو پاڻي کڻي بئراجن بندن وٽ واهن ۽ شاخن ۾ ورهائجي. گهڻي کان گهڻي ڌرتيءَ جي اڃ مٽائڻ جو ڪم نه ٿيون ڪن. پر هتي جون نديون ٻيٽ تي وسندڙ مينهن جو پاڻي کڻي سمنڊ ۾ ڦٽو ڪن ٿيون ۽ڌرتيءَ کي ٻڏڻ کان بچائن ٿيون. يعني اسان وٽ نديو پوک لاءِ ڪارائتيون سمجهيون وڃن ٿيون، جو مصر وانگر اسان جي پوک جو مدار نديءَ تي آهي، پر هتي ٻنين ٻارن کي نديءَ جي پاڻيءَ جي ڪهڙي ضرورت جڏهن هروقت مينهن جي صورت ۾ آسمان مان پاڻي ٽمندو رهي ٿو. هتي جون نديون به پوک لاءِ ڪارائتيون آهن، پر پوک کي پاڻي مهيا ڪرڻ بدران پوک ۾ بيٺل پاڻي ڪڍن ٿيون.هتي جون نديون گٽرن ۽ نالن Drainage جو ڪم ڪن ٿيون. نه ته مينهن جي پاڻيءَ ۾ فصل ٻڏي وڃن.