شريعت ۽ طريقت ۾ قلبي ڪن جو لقب اذن واعيہ آهي
سڻ ته سوز پرائيين، آءُ چيائون اڄ،
ٻولي ٻي نه سکيا، پاڻان چوندئي ڀڄ،
واڄي وٽ م وڄ، ٻڌ ته ٻيائي لهي.
شرح- سرتاج سنڌ جي نظريه موجب هن بيت جي مطالع واري لفظ سهڻي (سڻ) مان مراد سڻڻ ۽ ٻڌڻ ڪن قلبي جو آهي نه ڪن مٿي جو ڇو ته اهو ڪن قلبي جيڪو جو ٻڌي سو ڪڏهن به ڪين وساري بلڪ حافظي ۽ يادگيري جي لحاظ سان دل تي اهڙو ته نقش ٿي وڃي جو ڄڻ ته حجر پٿر تي چٽ چٽيل آهي پوءِ جيئن جو پٿر تان چٽ وارو نقش نه ويندو آهي، تهڙي طرح قلبي ڪن سان ٻڌڻ واري جي قلبي ڦرحي تان ٻڌل ٻول جو نقش چٽيل نه ويندو آهي، اهڙي چٽ چٽيندڙ کي نيهن وارا نقش بند جو لقب ڏيندا آهن، تنهن ڪري هڪڙي خاص طريقه ذڪر جي تي نالو ئي نقشبندي پيو آهي ڇو ته اهو نالو مبارڪ نقشبندي جناب حضرت خواجه نقشبند کان نروار آهي، هاڻي هر هڪ هادي ۽ رهبر مرشد ڪامل کي انهي طريقه جي طربيت موجب نقشبندي لقب سان ياد ڪيو ويندو آهي ڇو ته انهي طريقه جا مرشد به خواجه نقشبند وانگي پنهنجن مريدن جي قلب واري پٽي ۽ ڦرحي تي اسم اعظم ذاتي جو پنهنجي تلقين جذبه خيز سان چٽ چٽيندا رهندا آهن
تنهنڪري شريعت ۽ طريقت جي اربابن اهڙي ڪن قلبي جو لقب اذن واعيه رکيو آهي ڇو ته اهو اعلى لقب قرآن ڪريم جي زبان فيض ترجمان کان بطور نص نروار جي عطا آهي شل اهڙو ڪن مقبول محبوب معنوي ۽ برگزيده بارگاه ايزدي – ڪريم ڪار پنهنجي فضل ڪرم سان سڀ ڪنهن سالڪ سلوڪ جي کي ڏيڻ فرمائي آمين – پوءِ جنهن کي به اهو قابل قبول ڪن عنايت ايزدي سان عطا ٿي ويو اهو انانيت ۽ ٻيائي کان پري ڀڄي ۽ خودي جي کائڻ کان پوءِ فنائيت جو فوز حاصل ڪري هڪ سان هڪ ٿي بقا باالله جو فوز عظيم حاصل ڪندو جيئن جو – اذن واعيه جي لقب ممتاڪز جي سند سوره الحاقته جي آيت شريف زيرين ۾ موجود آهي (وتعيها اذن واعيہ) ياد ڪندو نصيحت کي ڪن ياد ڪندڙ) هن آيت سونهاري مان صريح ثابت آهي ته ڪن قلبي جي سڃاڻن جي چٽي پٽي امتيازي علامت هي آهي جو اهو ڪن ٻڌل سنيهو سڪ جو يا وعظ نصيحت ڪڏهن به نه وساريندو.، بلڪه انهي حڪايت حبيب جو هميشان حافظ هوندو ڇو ته لفظ ايعاعه مصدر آهي جنهن جي معنى ئي قلبي ڪن سان ياد ڪرڻ آهي ته ڪن مٿي جي سان – انهي آيت الاهي جي تحت ۾ تفسير روح البيان وارو هئن فرمائي رهيو آهي ته انهي ڪن جو هي شان آهي ته جنهن چيز جو ياد ڪرڻ ۽ حفظ واجب آهي انهي جو حافظ ٿي وڃي ۽ عمل ڪرڻ جي اعتبار سان تارڪ عمل جو نه ٿئي ياد ڪرڻ ڪم قلب جو آهي پر ظاهري ڪن نفسي قلبي ڪنن کي ٻڌل ڳالهه پهچائي ڏيندا آهن تنهن ڪري قلبي ڪنن جي صديقي نفسي ڪنن جي نعت نروار ٿيندي آهي جيئن جو مولانا سعدي صاحب فرمايو آهي (بيت) وگر نيستي سعي جاسوس گوش خبر کي رسيدي به سلطان هوش- جي نفسي ڪن جاسوسي جو سعيو نه ڪن هان ته هوش جي بادشاه کي ڪيئن خبر پوي هان هن بيت ۾ جناب سعدي صاحب قلب جي ڪن مبارڪ کي سلطان هوش جو لاثاني لقب ڏنو آهي جنهن ۾ صفا ثابت آهي ته وره وارن وٽ جيڪا قلب جي ڪن کي وقعت آهي اهڙي وقعت ٻي ڪهين به ڪن کي نه آهي- اهڙي ڪن مقبول عطا ٿيڻ واسطي حضرت حبيب ڪريم رسول رب رحيم بي بي اسماعه ڌي امير المومنين حضرت صديق اڪبر رضه جي کي حديث شريف زيرين جي ذريعي دعا ڪرڻ فرمائي آهي قال عليه السلام لاسماعه بنت ابي بکر رضه لا توعي فيوعي الله عليڪ ارضخي ما استطعت) فرمايو محبوب مدني اسماعه ڌي ابوبڪر جي کي ته نه ياد ڪر تون توکي الله پاڻ ياد ڪرائيندو رهندو تون طاقت آهر پنهنجي پروردگار کان ياد ڪندي ره – انهي دعا کان پوءِ بي بي صاحبه مذڪوره کي ڪڏهن به ياد ڪرڻ تي مٿي هڻڻ جي نوبت نه ايندي هئي پر گهڻي ڀاڱي هن زمانه جي زندگي ۾ ڀلائي ۽ فائدو اهڙو اعلى درجه وارو ڪنهن کي به نصيب نه ٿيندو آهي مگر ٻن شخصن کي 1- هڪ عالم ناطق کي 2- ڪن قلبي مالڪ کي جيئن جو زيرين حديث حبيب الله مان هويدا ۽ ظاهر آهي لاخير في العيش الالعالم ناطق وستمع واع يعني نه آهي ڪو به خير زندگي ۾ مگر واسطي عالم ناصع جي ۽ قلبي ڪن سان ٻڌندڙ لاءِ) مطلب ته جنهن به فرد فريد سالڪ سعيد صاحب نجريد جي کي اهڙو مقبول ڪن عطا ٿيو ته ڄڻ اهو سڌو سنئون پنهنجي سائين سبحان کان ٻڌي ٿو ۽ ٻڌندو رهندو- اهڙي هڪڙي ڪن مقبول کي سواد اعظم جي لقب لاثاني ۽ سند سرمدي سبحاني جي سرافرازي حاصل رهي ٿي جيئن جو انهي اعلى لقب بابت تفسير ڪشاف واري چٽي تصريح ڪرڻ فرمائي آهي ڪما قد نقل عنه صاحب روح البيان في تفسيره حيث اورد قال في الکشاف الاذن الواحدة اذا وعت و عفلت عن الله فهي السواد الاعظم عندالله و ان ماسوا ها لايبالي بهم) تفسير ڪشاف ۾ آهي ته هڪ اذن واعيه جڏهن سنئون سڌو سبحان کان سمجهي ياد ڪري ٿو انهي ڪن کي سبحان سائين وٽ سواد اعظم جو لقب حاصل آهي ۽ انهي هڪ ڪن مقبول کان سوا ٻين ڪنن جي پروردگار کي ڪا به پرواه ڪانه آهي) هن تحقيق تفسيري مان ڪن قلبي کي سواد اعظم جو لقب لاثاني حاصل آهي پر اسان نج نص نروار اذن واعيه کي ڪن قلبي سان تفسير ڪري آندو آهي جنهن لقب جي مزيد تائيد هن هيٺين حديث نبي نوري حبيب حضوري کان نروار آهي فلح من جعل الله لہ قلبا واعيا) يعني اهو شخص ڪامياب ٿيو جنهن کي الله ڪن قلبي عطا ڪرڻ فرمايو) 2- ٻيو جڏهن اها آيت الاهي اذن واعيه واري نازل ٿي هئي تڏهن حضرت نبي ڪريم عليه السلام حضرڪت علي ڪرم الله وجهه کي فرمايو ته اي علي مون پنهنجي مولا پاڪ کان سوال ڪيو ته توکي اذن واعيه عطا ڪرڻ فرمائي حضرت علي انهي دعا کان پوءِ جيڪي به ٻڌائين ته ڪڏهن به ڪونه وساريائين. جيئن جو حديث مبارڪ هيٺين مان اظهر من الشمس آهي وعن النبي عليه الاسلام انہ قال لعلي رضه عند نزول هذه الا آيته مسئلت الله ان يجعلها اذنڪ يا علي قال علي فما نسيت شيئَا بعد وماڪان لي ان انسي) پر هن حديث جي هيٺان ٿوري بحث ڪرڻ کان پوءِ صاحب روح البيان جو حضرت حيدر علي ڪرم الله جي حق ۾ هئن فرمائي رهيو آهي ته اذ هوالحافظ للاسرار الا ليٰهة) هن عبارت جو مطلب آهي ته حضرت علي ڪرم الله وجهه کي حضرت نبي ڪريم جن جي دعا جي برڪت سان اهڙو حافظو هو جو جنهن جي حافظ سان ڪو به همسري ڪري نه ٿو سگهي- ڇو ته هو الله پاڪ جي اسرارن جو حافظه هو پر بعض اربابن تصوف وارن جو چوڻ آهي ته جن جن ڪنن کي ازل جي ڏينهن کان الله تعالى پنهنجو خطاب ٻڌايو آهي اهي به ڪن واعيه آهن جو هر هڪ خطاب عتاب کي گهڻو ڪري سڌو سنئون الله پاڪ کان ٻڌن ٿا جيئن جو تفسير روح البيان واري انهي حقيقت حال تي عمدي طرح روشني وجهڻ فرمائي آهي ته تلک آذان اسمعها في الازل خطابة فهي واعيہ تعي من الحق کل خطاب) اهي ڪن جن کي ازل جي ڏينهن الله تعالى پنهنجو خطاب ٻڌايو پوءِ اهي ڪن هر حڪم سڌو سنئون حق کان ٻڌندا رهن ٿا) هن تحقيق انيق مان صريح ثابت آهي ته ڪيترن اوليائن ڪرامن ۽ عارفن عظامن کي اذن واعيه جي نعمت عظمى نصيب آهي- ڇو ته جي سامع سرمدي کي ڪن قلبي جي نعمت نصيب نه آهي ته ناصح نگار حقيقي جي نصيحت ۽ نيهن جي نياپي مان فائدو پرائڻ ڏاڍو دشوار ٿيندو هتي لفظ ناصح جو اطلاق محبوب معنوي توڙي مجازي ٻنهي تي شامل آهي، مجازي مان مراد مرشد ڪامل آهي نه غير جيئن جو هيٺيون بيت فارسي انهي ڳالهه تي حقيقت کولي رهيو آهي گرچه ناصح رابود صد داعيہ پندرا اذني ببا يد واعيه گرنه بودي گوشهائي غيب گير وحي ناوردي زگردون يک بشير) حاصل ڪلام ته اذن واعيه جي نعمت عطا ٿيڻ کان پوءِ ڪيترا سارا اولياءَ ڪامل ۽ عارف عامل غيب جو آواز سنئون سڌو پنهنجي سڄڻ سبحان کان ٻڌاندا رهندا آهن – جن صاحبن مان ڪن ٿورن جو هيٺ ذڪر ڪجي ٿو – انهن عارفن کي هيٺين ريت عتاب خطاب ٿيندو رهندو آهي ته هذا افعل اولاتفعل يعني هي ڪم ڪر يا نه ڪر – يا اهو مقبول ٻانهو پاڻ غيب ذات کان پڇندو آهي ته هي ڪم ڪيون يا نه ڪيون- غيبي آواز جي انعام جا اقراري هيٺيان بزرگ پڻ آهن.
1- شيخ جمال الدين اُچوي رحمته الله عليه به انهي مرتب جو مالڪ آهي- انهي صاحب سڳوري وٽ جيڪڏهن ڪو به شبهي ناڪ طعام آڻيندو هو ته هو صاحب غيب کان چٽو ٻڌندو هو ته هي حرام آهي پر تولاءِ مون حلال ڪيو آهي)
جناب مخدوم جهانيان آهي جنهن وٽ پڻ هڪ آدمي طعام آندو ته جناب مخدوم صاحب کي اوچتو آواز غيبي ڪن تي پيو ته ياعبدي لاتاکل من هذا الطعام فانہ حرام)
3 – اي منهنجا ٻانهان تون هن طعام حرام کي نه کاءُ) هي ٻئي بزرگ سنه 707 هجري جا آهن پر حضرت سرتاج سنڌ ته پنهنجي بيت مذڪور ۾ هيٺيان الفاظ چئي آواز غيبي ٻڌڻ جو اقراري ٿيو آهي. سڻ ته سوز پرائين آءُ چيائون اڄ) جناب سرتاج سنڌ ته سنئون سڌو سڄڻ ۽ عجيب اعلى کان حڪم اچڻ جو ٻڌي رهيو آهي، اهڙا ڪيئي واقعا ڀٽ ڌڻي جا آهن جي طوالت جي خطره کان هت آڻي نه ٿا سگهجن. 4 – جناب حضرت مرشد ملڪاني سيف رحماني جن هڪ ڏينهن پنهنجي حجره مبارڪ ۾ ماه پهرين جمعه جي ڏينهن ويٺل هوا ته کين آواز غيبي جو هيٺين ريت اطلاع ٿيو ته تنهنجي امتحان وٺڻ لاءِ هڪ شخص غلام عمر نالي ذات ماڇي آيل آهي جو مسجد جي اتر واري ڪنڊ تي ويٺل آهي پاڻ هن کي نالو وٺي ماني لاءِ سڏيائون جنهن تي هو پشيمان ٿو) 5 – فقير خاڪ خادم درگاه ملڪاني کي جواني کان وٺي اڄ تائين انهي نعمت جي نوازس ٿيندي رهندي آهي پر فقير مخفي رکندو آيو آهي هاڻي جڏهن حياتي جا پويان ڏينهن بچيا آهن ته بفحوي الڪريمه واما بنعمته ربڪ فحدث يعني پنهنجي رب ڪريم جي نعمت کي نروار ڪر) انهي آيت الاهي جي حڪم تي عمل پيرا رهي ڪجهه نه ڪجهه شڪر گذاري جي نيت ۽ ايرادي سان ٻڌائڻ گهران ٿو ته هڪ ته من شڪر گذاري جو سبب بڻي مون کي آيت الاهي ان شکرتم لازيد نکم) جو مصداق بڻائي 2- ٻيو ته انهي نعمت جي اظهار ڪرڻ جو ناگاه موقعه پيدا ٿيو آهي 1- پهريون ڀيرو فقير کي هي غيب کان آواز آيو ته اي مولوي اٿي ٻاهر ٿي جو جاءِ تنهنجي ڪري ٿي) سياري جا ڏينهن هوا مان اندر ڪوٺي ۾ ستل هئوس سڏ تي سجاڳ ٿي هڪدم سڄي آڪهه کي اٿاري اڃان ٻاهر نڪري بيٺس ته ساري جاءِ ڪري پئي) اهو واقعو فقير جي جواني جو آهي جنهن جي ساري ڳوٺ کي خبر آهي 2 – هڪ ڏينهن ڳوٺ وارن وٽان رڌل گوشت شبهي وارو آيو اڃان کائڻ لاءِ هٿ ڊگهو ڪيم ته اوچتو غيب کان هي هيبتي آواز آيو يا عبدي لا تاکل هذا الحم) اي منهنجا ٻانها هي گوشت نه کاءُ) پوءِ اهو شبهي وارو گوشت هڪدم ڦٽو ڪيو ويو. 3- باڊه واري درگاهي مسجد شريف ۾ تهجد جي وقت مراقبه ۾ مستغرق آهيان ته ناگاه ندا آئي زبان فارسي ۾ ته از لحم بدن تو هم پاره بريده اند) يعني تنهنجي بدن واري گوشت مان ٽڪرو ونڊيو اٿن) اڃان صبح تي پوري طرح آراقي نفل پڙهي پورا نه ڪيا ويا هوا ته ڳوٺ کان هڪ شخص نالي محمد مريد آيو جنهن ٻڌايو ته توهان جو همشيره زادو نالي نياز محمد ڪالهه گذاري ويو آهي مون ڄاتو ته برابر همشيره زاده به بدن جي گوشت جا پاره ۽ ٽڪرا آهن 4 – ته مون کي شاعرن جي شاه مقبول درگاه جي رساله تي شرح لکڻ ۾ ڏاڍو تردد ۽ فڪر هو ته باوجود پيري ۽ زهيري ۽ ڪهنه مرض مزمن جي مون کان ايڏو ڪٺن ڪم ڪئن ٿي سگهندو انهي تصور ڪرڻ سان رات جو خوابيده هئس ته ٿورو تهجد جي وقت کان اڳ ۾ هي آواز غيبي گوش گذار ٿيو ته يا عبدي اعطينالڪ اذ نا واعيا) يعني اي ٻانهان تحقيق اسان توکي ڪن ٻڌندڙ ڏنو آهي) انهي آواز ٻڌڻ کان پوءِ فدوي جي ڪن قلبي کي ٻڌڻ جي حافظي ۽ ياد تي ايتري ته طاقت ٿي جو انهي عطائي طاقت جي آڌار تي ۽ توفيق رفيق جي وسيلي هيڏي ڪٺن ڪم ۾ انشاءَ الله تعالى پڙهي هٿ همت جو وڌو ويو آهي جو اميد ته قادر ڪريم جي ڪرم ۽ فضل سان ڪم سارو سجايو ٿي ويندو. آمين. انهي سائين سڄڻ جي سڏ سڻڻ بابت ويچارو خاڪ هيٺين ريت پنهنجي شعر زيرين ۾ اقرار ڪري رهيو آهي-
(ڪافي)
سهڻو سڄڻ سدائين نالو وٺي سڏي ٿو + آڌي اُٿاري پنهنجي انعام سان اڏي ٿو.
1. پارس نه آ پري مون ڍوليو پيو ڍري مون + سهڻو سڏي ڪڏهن مون گڏ پاڻ سان گڏي ٿو.
2. يا عبد چئي ادب سان لائق سڏي لقب سان + ريڌو جو پنهنجي رب سان ڍيلي نه تنهن ڇڏي ٿو
3. ڪڏ کير پاڻ پياري فردوس ٿو ڏيکاري + ڪڏ دل مئل جياري ڪڏ قلب ۾ ڪڏي ٿو
4. تهجد جو وقت ويلو روحن ڏنو هو ريلو + محبوب ڪرڻ ميلو تهدل اچي تڏي ٿو
5. ڪڏ خاڪ خوبرو آ ڪڏ آب آبرو آ + ڪڏ رب روبرو آ ڪڏ پاڻ ۾ پڏي ٿو