نيهن جي نهان رکڻ ۾ احتياط آهي نه نروار ۾
نهائين کان نيهن، سک منهنجا سپرين،
سڙي سارو ڏينهن، ته به ٻاهر ٻاڦ نه نڪري.
شرح – نيهن جي نامدار نانگي قرب قدوسي جي ڪانگي بره جي بانگي جي نظريه موجب نيهن ايزدي ۽ عشق الستي کي ائين اندر ۾ ساه وانگي سانڍجي جيئن جو نهائين ۽ آوي ڪنڀارن واري ٿانون کي ساه اندر سانڍهي ڇڏيندي آهي جو سارو ڏينهن سڙندي به درد جي دونهاٽ واري ٻاڦ ٻاهر نه ڪڍندي آهي- ائين ڪرڻ سان عشق جي ڪتمان ڪرڻ سبب ڪمال درجه تي پهچي پهرين نمبر پروان وانگي پاس ٿي پاڻ ته امتحان اندر پچي لعل ٿيندي آهي پر سندس سوز ۽ مخفي مچ وارا ڪچي مٽي جا ٺهيل ٿانو به پچي پچي ڳاڙها لعل ٿي ويندا آهن. تنهن ڪري طالبن صادقن ۽ سلوڪي سالڪن کي به گهرجي ته گلالن جي نهائين کان نيهن جو لڪائڻ سکي پاڻ به ٻاڦ ٻاهر نه ڪڍي امتحان الستي ۾ پهرين نمبر پاس ٿيڻ جي ڪوشش ڪندا رهن – عشق جي ڪتمان بابت بطور شرح شافي جي هي حديث حبيب الله صلي الله عليه وسلم جي حجت ڪافي ۽ برهان وافي آهي من عشق و کتم وعف فقدمات مات شهيدا) يعني جنهن به عشق ڪيو ۽ لڪايائين ۽ پاڪدامن رهيو پوءِ تحقيق مري ويو ته اهو شهادت جو درجو ماڻي مري ويو) پر حديث مذڪور کان سوا مزيد تائيد ۾ بطور شرح جي زيرين آيته ڪريمه قابل حجت آهي ادعوا ربکم تضرعا وخفية يعني سڏيو رب پنهنجي کي ڳجهي طرح زاري نيزاري سان) ڇو ته رب الارباب کي هوريان هوريان نهاني نمونه موجب گريه زاري سان سڏڻ افضل ۽ اعلى آهي ۽ اهو سري سڏڻ رياء ۽ ڏيکاء جي عمل باطل کان وڏو بچاءُ آهي جيئن جناب ڀٽ ڌڻي ٻي هنڌ چرخي کي مخفي طرح سان چورڻ بابت تاڪيد شديد ڪرڻ فرمايو آهي – ائين چرخو چور جئين ڀونئر به ڀڻڪو نه ٻڌي) حاصل ڪلام ته ماڻهو ته تنهنجي چرخي چورڻ جو ڀڻڪو ۽ آواز نه ٻڌن پر اهڙي هوريان اور عجيبن سان اور جو تنهنجي اندروني اور جو آواز زمين به نه ٻڌي- تنهن ڪري طالب صادق کي عشق جي ڪتمان ۽ نيهن جي لڪائڻ لاءِ ڪيڏو نه تاڪيد ۽ احتياط آهي عجيبن سان اندروني اور اورڻ تي هيٺيون ڪلام رستم فقير جو عجيب روشني وجهي رهيو آهي.
(ڪلام) (حصئه قليل)
اوران ڪنهن نال اوران تئن بن رانجهن سائين
بره تيڏي بيمار جو ڪيتا مرندي نامئن جيندي
ڀر ڀر جام جدائي والا پر پر ڪر مئن پيندي
لايان درد ٽڪوران سڻ چا عرض اگهاوين.
پر ويچارو ورهه جو وينجهار شاه محمد ديدڙ دادلو دربار وري هئن چرخي چورڻ ۽ اور اورڻ بابت فرمائي رهيو آهي- الف اٿي تون چرخو چور آڌي رات الهه سان اور ترت طلب جي تسبي سوز نفس ٿيو ٿي ظالم زور ڪوڙا ڪانه لهين ٿو ڪل هي جڳ جاني ٿي چلپل- غرض ته جيئن چشم ۽ دل دائمي وحدت ۾ غرق ۽ محو رهي معرفت محبوب معنوي جي معيت جو مشاهدو ۽ مزو ماڻينديون رهن جيئن جو خاڪ جي زيرين ڪلام مان ظاهر آهي.
(ڪلام خاڪ)
چوڏهين جي رات روشن چنڊ ۽ اختر سان گڏ + چرخ تي چمڪن ستارا چشم دل اڪبر سان گڏ
1. غير سان دل ڪين ٻڌ دل دار آ دلدار جي + تن هجي دنيا سان گڏ پر دل هجي دلبر سان گڏ
2. بيهه تارن جان برابر رات هر طاعت اندر + تنهنجي قسمت جو ستارو تان رهي رهبر سان گڏ
3. ٽڙ عبادت ۾ ڏسي ٽيرو ڪتيون ڪت قلب سان + ور ڏئي وارو ته ساري عمر ويهين ور سان گڏ
4. غم الم ڪافور ٿي ويندو نه رهندي شب فراق + صبح اڀري ڄاڻ آئي سونهه سج انور سان گڏ
5. خاڪ جو خوش خوبرو جي خيال ۾ اقبال آ + ٿي فنا وڃ خيال ۾ رک پاڪ دل پرور سان گڏ