عاشقن جي گستاخي به عين ادب آهي
ڪڍي ڪان ڪمان مون، ميان نه مارج مون،
مون ۾ آهين تون، متان تنهنجو ئي تو کي لڳي.
شرح – هن بيت ۾ ظاهري طرح عاشق صادق جي پنهنجي پنهل پاڪ سان جو حقيقي هوٽ آهي گستاخي نظر اچي ٿي پر اها اهڙي نمونه واري اهل ظاهر وارن وٽ گران گستاخي آهي پر اهل باطن وارن وٽ جي صاحب سلوڪي سوز گداز ۽ صدري سڪ ساز سان ممتاز آهي تن جي گستاخي گستاخي نه آهي بلڪ عين ادب آهي ڇو ته انهن عاشقن صادقن کان اهڙا اشعار گستاخانه عشق ايزدي جي جوش جذبي کان بي اختيار جاري ٿي ويندا آهن جي حقيقت وارن وٽ بي ادبي نه آهن بلڪ عين ادب آهن تنهن ڪري جناب لطيف جي لات مذڪوره پڻ جوش جذبي جو باعث ۽ ڪارڻ آهي نه غير- اهڙو جوش خروش وارو ڪلام عارفن ڪاملن ۽ سالڪن صادقن وٽ گهڻو ڪري ادب ۾ شمار آهي نه گستاخي ۾ جيئن جو زيرين آيت زرين مان جا آيته الاهي بيت مذڪور جو پورو پورو شرح شافي ۽ حجت ڪافي آهي تنهن مان چٽي طرح صفائي سان ثابت آهي (ان هي الا فتنتڪ) س اعراف) يعني نه آهي اهو مگر تنهنجو فتنو) هن آيته الاهي ۾ حضرت موسى عليه السلام نهايت جذبه ۾ اچي انهي وقت اهو گستاخانه نغمو نروار ڪرڻ فرمايو آهي جنهن وقت ناگاه سندس نظر انهن بني اسرائيل وارن مشيرن تي پئي جي طوري تجلي جي تاب شديد سبب مئل ڏٺائين تنهنڪري هڪدم جوش زن ٿي فتنہ جي نسبت پنهنجي رب ڪريم رئوف رحيم ڏي ڪري چڪو آهي جا نسبت ظاهر ۾ وڏي بي ادبي ۽ گستاخي آهي پر حقيقت جي رنگ روحاني موجب گستاخي نه آهي بلڪ عين ادب آهي ڇو ته حضرت موسى عليه السلام مٿين مشيرن ۽ مولا پاڪ جي وچ ۾ دلال هو تنهن ڪري ڪمال قرب اُنس ۽ و روح جي کي پهچي اهڙي جرائت ۽ گستاخي تي تيار ٿي اقدام فرمائڻ لڳو آهي- ڇاڪاڻ ته دلال به محبوبيت جي درجي ۽ مرتبي ۾ ممتاز هوندو آهي تنهن ڪري موسى عليه السلام قدوسي ڪلام ۽ رسالته رب الانام سان نوازيو ويو آهي توڙي جو طوري تجلي سان بيهوش ٿي چڪو هو مگر مٿين مشيرن وانگي اڦٽ مري ويل نه هو - ڇو ته هنن بي ادبن قدوسي ڪلام کي بطور امتحان ۽ ابتلاءَ جي ٻڌو هو تنهن ڪري بي ادبي جي سزا پوري پوري ڀوڳيائون جو انهي سزا ۾ اڦٽ مري ويل نظر آيا جن جي اڦٽ مرڻ موسى عليه السلام جو جذبو جاڳايو جنهن ڪري انهي گستاخانه جمله ڳالهائڻ جو مرتڪب ٿيو پوءِ موسى جي پرجوش عتاب سان کين رب ڪريم جيرو ڪرڻ فرمايو- باقي حضرت موسى عليه السلام هنن وانگي نه مئو فقط بيهوش ٿيو ڇو ته حضرت موسى قدوسي ڪلام بطور تڪريم ۽ اجلال ٻڌو هو نه بطور امتحان جي- تنهن ڪري سندس گستاخي به الله تعالى وٽ عين ادب نظر آئي انهي سبب سندس عرض عتاب تي مئل مشيرن مذڪورن کي ڌڻي تعالى دوباري جيرو ڪرڻ فرمايو- پر حضرت مولانا قدس سره پڻ پنهنجي مثنوي ۾ فرمايو آهي ته گستاخي عاشق جي ترڪ ادب جو نه آهي بلڪ عين ادب آهي گفت گوئي عاشقان در کار رب جوشش عشق ست نه ترکه ادب هر که کردار جا مئه يکه جرعه نوش نه ادب ماند درو نه عقل و هوش) پر فقير خاڪ وري فراق ۽ جذبه جدائي جي جوش کان پنهنجي جاني جي جيار کي هئن چئي رهيو آهي (بيت) ڪڍي ڪان ڪمان مون هوت نه هڻج هاڻ، مون ۾ آهين پاڻ تمان تنهنجو ئي توکي لڳي) پر هيٺين ڪافي فقير خاڪ جي جواني جي اوج ۾ تخلص خطائي سان چيل آهي جا ڪافي پڻ ظاهر وارن وٽ گستاخي سان ڀرپور نظر اچي ٿي پر باطن وارن وٽ عين ادب آهي
(ڪافي)
نگار رخ تي نقاب ڇا کون وڌو اٿو آ خيال ڪهڙو + نقاب رخ تان پري ڪرڻ ۾ رسي ٿو وبال ڪهڙو
1. نظر ۾ نازو ادا سان نازڪ عشاق جي دل لٽي کسي پو + ڏئي جدائي جگر جلائڻ ۾ آ اوهان جو جلال ڪهڙو
2. رموز چشمن اوهان جي ريهي چريو ۽ مجنون مون کي بنايو + اڃان به رخ تي نقاب آڻڻ عجب هي ڌاريو خصال ڪهڙو
3. نقاب رخ تي وجهي نه شمس و قمر ۽ اختر اوهان وجهو ڇو + نقاب لاهي نهار نازڪ نظر سان ٿيندس نهال ڪهڙو
4. فراق تنهنجو سقر جي آتش سڙن ٿا عاشق نفعو اوهان ڇا + جي تيخ بران سان مون کي مارين ته تنهن ۾ تنهنجو ڪمال ڪهڙو
5. فراق ۾ ڇا مهينه هفتا لنگهي ورهه ويا وڇوڙي اندر + اڃان عنايت وصال ناهي سنگين دل ٿئين ڪلال ڪهڙو
6. دنيا جا اڪثر عجيب رخ جي ضيا کي رخشان رکن مدامي + لکين پتنگه ٿين شهيد تنهن تي اوهان قبوليو مثال ڪهڙو
7. زڪواة جيڪو ڪڍي نه گنج جمال مان سو سخي نه سڏبو + انهي تونگر جمال جي کي ڏسيو ته جاه و جمال ڪهڙو
8. خدارا خوشرو کلي ڏيکاريو ديدر دلڪش حياتي اندر + مرڻ کان پو جي قبر تي ايندا اهو اسان لئي وصال ڪهڙو
9. فراق ساڙي بدن کي ٻاري ڇڏيو رهيو آهه ساه باقي + منگي خطائي ملڻ ملافي ملو جي جاني محال ڪهڙو