ڏيهه ڌڻي جو ديدار ڏورڻ سان ٿيندو نه ويهڻ سان
ڏورينديون ڏسن، جڏهن ڪڏهن جت کي،
جي هت نه هوت پسن، سي ڪئن ڪيچ پسنديون.
شرح- هن بيت ڀٽ ڌڻي جي مان ٻاهر ۽ پڌرو آهي ته جي به طالب مشتاق مولائي ۽ شمس حسن حقيقي جا شيدائي شوق ۽ ذاتي ذوق سان ڏيهه ڌڻي کي هن دنيا جي ڏيهه ۾ ڏوريندا رهندا سي نيٺ ڪڏهن نه ڪڏهن ڏکن جا ڏونگر ڏوري وڻڪار جا وڻ ٽڻ ووڙي پنهنجي پاڪ ور جو وصال ۽ محبوب معنوي جو مشاهدو ماڻي ممتاز ٿيندا ۽ دلدار جو دلڪش ديدار دل جي دري مان دلي ديد سان ڏسندا رهندا پر جي هن دنيا ۾ دلدار جي ديدار جي دولت پاڪ ماڻڻ لاءِ ڪوشش وٺي ڪامياب نه ٿيندا ته اهي ڪيچ ۾ يعني فردوس برين ۾ به ڌڻي پاڪ جي ديدار عشرت آثار کان محروم رهندا باقي جي به جوڳي ٿي، هن جوءِ دنيا ۾ ڏونگر ڏوري دلدار جو ديدار ماڻيندا ته اتي به ديدار کان نااميد ۽ محروم نه رهندا، جيئن جو هيٺين حديث مبارڪ مان ثابت آهي سترون ربکم ڪماترون القمر ليلته البدر) يعني جلد ڏسندو توهان رب پنهنجي کي جيئن جو چوڏهين جي چنڊ کي ڏسو ٿا) پر باوجود انهي جي ڀٽ ڌڻي جي بيت جي شرح شافي ۾ هي آيت ڪريم پڻ وڏي تائيد جو ڪم ڏئي ٿي من کان في هذه اعمى فهوفي الا آخرت اعمى) جو هن دنيا ۾ انڌو آهي پوءِ اهو آخرت ۾ به انڌو هوندو) باقي رهي ڳالهه هي ته دل جي ديد سان ديدار ڌڻي پاڪ جو هن دنيا ۾ بالاتفاق ماڻڻ جائز آهي نه ديد مٿي سان ڇو ته مٿي جي اکين سان ديدار ڌڻي پاڪ جو هن دنيا ۾ فقط محبوب مدني کي حاصل آهي نه ٻي ڪنهن کي باقي دل جي دري وارو ديدار درست آهي جنهن تي صوفين صديقن جو اتفاق آهي نه اختلاف جيئن جو هيٺين لات لطيفي مان ظاهر آهي ته (بيت) اندر آئينو ڪري پرين سو پسيج انهي راه رسيج ته مشاهدو ماڻيي) پر انهي حقيقت تي سچل فقير جي هن هيٺين ڪلام واري مصرعه مان پڻ پتو پوي ٿو (مصرعه) دري منجهارون دوست ڏٺو سون لالن ليڙو پايو تو) پر هن حديث ۾ جا حديث صوفين وٽ مشهور آهي تنهن ۾ پڻ قلب کي عرش جي عزت ڏني وئي آهي قلب المؤمن عرش الله تعالى) مؤمن جي دل ڌڻي پاڪ جو تخت آهي) هاڻي جڏهن مومن جي دل پاڪ ڌڻي پاڪ جو تخت آهي ته ڪڏهن نه ڪڏهن ڪيچ ڌڻي پنهنجي تخت پاڪ تي فضل جو ڦيرو ڪرڻ فرمائيندو ته ذاتي ظهور جي زيارت فيض بشارت پڻ عطا ٿي ويندي ته ممڪن آهي ته ممتنع جيئن جو خواجه اجميري صاحب پنهنجي دل کي دلدار جي ديدار لاءِ هئن هشيار ڪري رهيو آهي- دلابچشم حقيقت جمال دوست به بين ز مظهر همه اشيا ظهور اوست به بين- دلا تو حسن خدا ديدهء غلط نه کني که در جمال خدا جلوه گر هموست به بين) پر ٻي هنڌ ساڳي ديوان جي صف 7 ۾ فرمائي ٿو ته (بيت) حسنش چو آيد جلوه گر طاقت نيا رد چشمه تر از ديدهء دل کن نظر تابنگري ديدار او) پر فقير نجفي جي ندا مان هئن نروار آهي (مصرعه) ڇاتي دي وچ جهاتي پائي ويکه ظهورا ذات دا تجلات دا) پر فقير خاڪ جي ڪلام ۾ قلبي عرش کي ٻين عرشن تي فوقيت ڏني وئي آهي جيئن جو زيرين ڪلام مان ظاهر آهي.
(ڪلام)
عرشن تي عرش منهنجو دل منهنجي عرش تنهنجو + تو ۾ حصو آ منهنجو مون ۾ حصو نه ڪنهن جو
1. ذڪرن ۾ ذڪر تنهنجو فڪرن ۾ فڪر تنهنجو + منهنجو به ذڪر ذاتي تون ڄاڻ ورد پنهنجو
2. فرشي فراق اندر عرشي به عشق ۾ + سهنجو سڄڻ گذارين عاشق رهي ٿو اهنجو
3. مون کي قرار ڪونهي توکي قرار ڪهڙو + عرشي ڇڏي هتي اچ دل منهنجو هنڌ سهنجو
4. ويجهي کي ويجهو آهين پر کان پري رهين ڇو + پر بي پري نه توکان سهنجو هجي ڇا لهنجو
5. سڪ سار يار تنهنجي ويٺي ستي سدائين + سو يار ڪئن وسري جي ۾ آ جار جنهن جو
6. ٿي خاڪ پيچ پاتم توکي صحي سڃاتم + وحدت جي وادي اندر وهنجان اوهان به وهنجو