پيرن کي نسب جي فخر خراب ڪيو آهي
جي ڀائين جوڳي ٿيان، سنڱ سڀئي ٽوڙ،
ته تون پهچين توڙ، محبت جي ميدان ۾.
شرح- جناب سرتاج سنڌ جن هر مشتاق صادق کي فرمائي رهيا آهن ته جيڪڏهن تون جوڳي يعني محبوب معنوي جو محب ۽ مشتاق ٿيڻ گهرين ته پهريان پنهنجي قلب مبارڪ مان غير جي محبت ڪڍي ڇڏ ۽ غير سان تعلقاتي سنڱ وارا ناتا ٽوڙي پنهنجي هوت حقيقي سان هڪ ٿي رهه ته محبت واري ميدان ۾ پروان وانگي پهرين نمبر پاس ٿي توڙ تائين پهچي پنهل پاڪ جي هٿان شراب پاڪ جو پيالو پيڻ عطا ٿئي – ڇو ته محبت ئي ڪارڻ ڪائنات جي ايجاد جو آهي ۽ هر نعمتن ۾ فقط محبت صادقه ئي نعمت عظمى آهي، جنهن جي ذريعي پنهل پاڪ پلڪ ۾ پرچي پوي ٿو – مطلب ته جڏهن به محبت مزيد الفت ازيد مشتاق جي من ۾ موج زن ٿيندي آهي ته انهي محبت جو لقب عشق اعلى مبدل هوندو آهي، بيت مذڪور جي تائيد بطور شرح جي هي آيت شريفه ڪري رهي آهي سوف ياءِ تي الله بقوم يحبهم ويحبونہ) جلد الله آڻيندو اهڙي قوم جنهن سان پاڻ محبت رکندو ۽ اهي ساڻس محبت رکندا- مطلب ته جن کي محبوب معنوي جي مشاهدي ماڻڻ جي محبت هوندي تن سان محبوب معنوي کي پڻ ملڻ جي محبت هوندي آهي جيئن جو هن حديث هيٺين مان هويدا آهي من احب لقاءَ الله تعالى احب الله لقاعہ ومن لم يحب لقاءَ الله لم يحب الله لقاعہ) جو شخص ڌڻي جي ديدار جي حب رکي ٿو ڌڻي تعالى پڻ انهي جي ديدار جي حب رکي ٿو ۽ جو ڌڻي جي ديدار جي حب نه ٿو رکي ته ڌڻي به انهي جي ديدار جي حب نه ٿو رکي- پر هن ٻي حديث ۾ ابي هريره کان روايت آهي ته حضور جن فرمايو ته جڏهن به ڌڻي تعالى ڪنهن ٻانهي سان الفت رکڻ گهري ٿو ته جبريل کي فرمائي ٿو ته اي جبريل تحقيق مان فلاڻي سان محبت رکان ٿو پوءِ تون به انهي سان محبت رک پوءِ جبريل به انهي سان محبت رکي ٿو – تنهن کان پوءِ جبريل آسمان وارن ۾ پڙهو ٿو ڏئي ته تحقيق ڌڻي تعالى فلاڻي سان محبت رکي ٿو پوءِ توهان به ساڻس محبت رکو پوءِ آسمان وارا پڻ ساڻس محبت رکن ٿا تنهن کان پوءِ زمين وارن وٽ پڻ اهو قابل قبول رهي ٿو - مٿين حقيقت تي هي حديث هيٺين هوبهو صادق آهي. ان النبي قال اذا احب الله العبد قال لجبريل يا جبريل اني احب فلانا فاحبہ فيجبہ جبريل ثم ينادي جبريل في اهل السماءَ ان الله تعالى قد احب فلانا فاحبوه فيحبہ اهل السماءَ ثم يضع لہ القبول في الارض) پر امام قشيري رحه پنهنجي رسالہ ۾ محبت بابت هئن فرمائي رهيو آهي، جيڪڏهن تنهنجي نفس کان استقلال ڪثير ۽ تنهنجي حبيب کان استڪشار قليل سرزد ٿئي ته انهي جو نالو محبت آهي پر اهو رايو بايزيد بسطامي کان ٻاهر آهي - ۽ شبلي فرمائي ٿو ته محبت نالو محبت جو انهي ڪري آهي – ماسري المحبوب کي قلب کان محو ڪرڻ فرمائي ٿي، ابن عطاءَ چوي ٿو ته محبة آهي پاڻ کي داعمي عجيبن جي زير عتاب رکڻ – پر يحيى بن معاذ جي نظريہ موجب محبت جي حقيقت اها آهي جو جفا جوز ڪري به ڪڏهن نه گهٽ ٿئي پوءِ محبت جنهن کي جنهن سان هوندي اهو انهي سان گڏ هوندو نه جدا جيئن جو هن حديث شريف مان هويدا آهي المرعمع من احب) مطلب ته انهي حديث جي تقاضا موجب محبوب معنوي جا مشتاق صادق پڻ مدامي مع الله هوندا نه جدا – حضرت جنيد بغدادي فرمايو آهي جڏهن محبت صحت جي درجہ تي موجزن ٿيندي ته ادب جا شرائط ڪري پوندا آهن، صدبار مبارڪ انهي مشتاق معنوي کي آهي جنهن کي اهڙي رنگ رندي واري محبت ميسر ٿي آمين ثم آمين-
هن 50 نمبر بيت تي پنهنجي رساله خزانة العارفين حصه اول کي في الحال پورو ڪريان ٿو – پر هتي هي هيٺيون ٻه ٽي رباعيون آڻن موزون ۽ مناسب آهي –
رباعي نمبر ۱
شرح شاه جو نيٺ شايع ٿيو + بڻيو مشتري خاڪ بايع ٿيو
لڪل لعل هيرا ٿي پڌرا پيا + ذرو ڪين تن مان ڪو ضايع ٿيو
رباعي نمبر ۲
خوشي خاڪ جي آهه- غفران ۾ + نظر نور نازڪ جو نگران ۾
1381 هه
پڙهي پاڪ ڪلمو لڏي لوڪ مون + رهي باغبان ساڻ بستان ۾
رباعي نمبر ۳
سدا ساڻ ساغر ۾ ساقي رهي + ڪڏهن يار مون کان نه يا ڪي رهي
خوشي خاڪ کي خوبرو جي کلي + ٿيان خوش نه بيماري باقي رهي
آخر دعوا نا ان الحمد لله رب العالمين 12-
تاريخ تماميت رساله ڪرڻ جي اڄ 27 – ماهه ربيع الثاني سنه 1381 هه
بقلم فقير در محمد خاڪ صديقي ڪاندهلوي