هڪ گنج ڌڻي غني آهي ٻيا سڀ گداگر ۽ فقير آهن
ڏاتار ته تون، ٻيا سڀئي مڱڻان،
وسن مينهن مدائتا، سدا وسين تون،
جي اڱڻ اچين مون، ته ميريائي مانُ لهان.
شرح – جناب سرتاج سنڌ پنهنجي سرڪار حقيقي ڏيهه جي ڏاتار کي هئن عرض اپيل ڪري چوي ٿو اي ڏيهه جا ڏاتار ساري ڏيهه جو رزاق رزق ڏيندڙ فقط تون ئي هڪ ڏاتار آهين ٻيا جيڪي به جهان ۾ جائداد وارا آهن سي به گداگرن وانگي تنهنجي درپاڪ جا محتاج ۽ فقير آهن تنهنجي سخاوت سرمدي جو سمنڊ اهڙو ته سدائي وهي ٿو جو ميهن جي برساتن کي به مجال نه آهي جو تنهنجي سخاوت بي پايان سان برابري ڪن ڇو ته ميهن جون برساتيون ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي موسم ۽ مد تي وسنديون آهن مگر تنهنجي سخاوت واري بارش سدائين ساوڻ توڙي سياري ۾ عام جام پئي وسي ڇاڪاڻ ته تنهنجي وسڻ واري رحمت ۽ سخاوت ساري ملڪ جي مخلوقات کي محيط آهي ڪو به تنهنجي رحمت مطلقه کان محروم نه آهي جيئن جو مولانا سعدي رحه فرمايو آهي- اي کريمه که از خزانه غيب گبرتر سا وظيفه خورداري دوستانرا کجا کن محروم توکه بادشمنان نظرداري) پوءِ باوجود اهڙي وسيع رحمت جي مون عاشق اڀري جي اڱڻ تي اچڻ فرمائي وصال جو ورق ورائين ته مون ميري مدي ڪيڏو نه مانُ ملي وڃي- جنهن مانَ ماڻڻ ڪري تنهنجي ڳڻن جا گيت ڳلي ڳلي ۾ ڳائيندو وتان ۽ هئن چوندو رهان جيئن جو سچل فقير چيو آهي (مصرعه) ڳلي ڳلي ۾ يار سچل کي بازار ۾ ته بيهاريو تو) انهي بيت مذڪور جو پورو پورو شرح شافي ۽ برهان ڪافي هي آيت ڪريم آهي يا ايها الناس انتم الفقر اعوالله غني حميد) اي انسانو توهان سڀ فقير ۽ پنهار آهيو ۽ الله غني لائق حمد ڪرڻ جي آهي) هن آيت الاهي مان هي عمدو اشارو عيان آهي جو ڪجهه توهان گداگرن کي گهرڻو هجي ته انهي هڪ غني کان گهرو جنهن جو گنج ۽ خزانو اڻ کٽ آهي ۽ جي ڪجهه پنڻو اٿو ته فقط انهي پروردگار ڏيهه جي ڏاتار کان پنو جو ڏئي پرڏرمائي به ڪين جيئن جو زيرين بيت مان ظاهر آهي (بيت) پنيادر نه پن جو پنيي پورائو نه ٿئي ناء انهي جو ڳنهه جو ڏئي پر ڏر مائي ڪينڪي) پر ارمان صد ارمان جو انسان غافل غفلت جي گرداب عميق ۾ غريق رهي پنهنجي رب رحمان ڪريم ڪار ساز جهان جي مالڪ ممتاز جي درڪرم کان مهن موڙي ٻين درن تي ڀٽڪي ڀٽڪي در بدر خاڪ برسر ٿي رهيو آهي، تنهن ڪري سندس نه اُوري نه پوري آهي بلڪ باري جي پاڻ ڪريمي کان ڀلڻ واري کي سدائين دردن دنيوي جا دست ۽ سنڃائي جي سورن جي سوري آهي پر هاڻي به اڃان وقت هٿان نه ويو آهي جي اڄ به ڪو انسان سهڻي سرتاج سنڌ جي نصيحت نافع ۽ صلاح شافع تي عمل پيرا ٿي ڀُلي ڀلي ڀاڻ اچي ته ڀلي جون ڀلايون ۽ برڪتون کيس ڀرپور ڪري ڇڏن- پوءِ جڏهن به ڀلي جي ڀلاين سان ڀرپور ٿي وڃي ته شڪر گذاري جا گيت هئن ڳائيندو رهي جيئن جو ويچاري فقير خاڪ پنهنجي ڪلام زيرين ۾ ڳايا آهن.
(ڪلام خاڪم)
ڀلي جا ڀال لک ڀايان ڀلي جو ڀال مون سان ٿيو + پنهل ڪو پيچ نو پاتو نه طلسم تال مون سان ٿيو
سڄڻ سڏيو وٺي نالو لقب لائق ڪري پنهنجو + ٻڌم ٻوڙو نه آهيان نيهن نازڪ نال مون سان ٿيو
ٻروچل ٻاجهه واري ٻانه ڏيئي ٻانهه ٻيلي ٿيو + رجهي راحت رسائي حال ڀائي حال مون سان ٿيو
هينون منهنجو هينون هوتن ٻئي ٻڌياڻ ۾ ٻڌجي + ويا آهن نسورو نيهن جو ناتال مون سان ٿيو
محبت منهنجي ٿي منظور وئي منظور منهنجي کي + ڏسي اقبال منهنجي کي اچي اقبال مون سان ٿيو
نظر نازڪ جي نازن تي نذر ٿي دل نثار آهي + ڪليم الله وانگي قرب جو ڪو قال مون سان ٿيو
خليل الله وانگي خاڪ بي ٿي ويو خليل الله + فلا حاجة الى غيرڪ خليلي خيال مون سان ٿيو
مطلب ته مولا پاڪ ڪريم جي خزانه غيبي مان مشرڪ مجوسي ڪافر يهودي ڇا مگر هر چرندڙ پرندڙ شي به محروم نه آهي تڏهن پنهنجن پيارن دوستن فرمان بردارن ڪيئن پنهنجي فراغ خزانه غيبي کان مهروم فرمائيندو ڇو ته هر چرندڙ ڦرندڙ چيز جو رزق پڻ انهي هڪ رزاق تي آهي جيئن جو هن آيت الاهي مان عيان آهي، ومامن رابته الا علي الله رزقها) يعني ڪا به چرندڙ چيز نه آهي مگر انهي جو رزق هڪ رزاق تي آهي) پر افسوس صد افسوس انهن ٻانهن جي بري حال تي آهي جي باغي بي فرمان باري تعالى جو رزق روزي کان به بي شڪر ٿيندا آهن ۽ پنهنجي مولا پاڪ کان مهن موڙي مال اولاد تي مغرور ٿي موت کي فراموش ڪندا آهن ۽ غفلت گيرپ ۾ عبث عمر گزاري رهيا آهن تن کي نيٺ هڪ ڏينهن حاڪمن جي حاڪم آڏو حشر ۾ حاضر ٿي روبرو حساب ڪتاب ڏيڻو پوندو پوءِ چاهي تونگر خواه گداگر خواه ظالم هجي خواه مظلوم هر ڪنهن کي حق حساب ضرور بلضرور ڏيڻو پوندو جيئن جو خاڪ جي زيرين ڪافي مان ثابت آهي
(ڪافي)
جڏ تونگر ۽ گدا هلندو خدا جي بروبرو + نيڪ بد هر ڪو جزا لهندو خدا جي روبرو
1. تون ته ظالم ظلم ڪر بي ڏوهه مون مظلوم سان + تنهنجو منهنجو فيصلو ٿيندو خدا جي روبرو
2. جي دنيا جي دور ۾ ويٺا وساري موت کي + موت تن کي زور سان نيندو خدا جي روبرو
3. هن دنيا جي آشياني ۾ نه رهندو ڪو پکي+ پر اُڏي هر ڪو وري ويندو خدا جي روبرو
4. ڏس سڪندر بادشاه دارا ڇڏي دنيا هتي+ ويا هليا هر ڪو هلي رهندو خدا جي روبرو
5. جٿ فقيرو پير شاهو مير ٿيندا گڏ اچي + خاڪ هر ڪو حق اُتي ڏيندو خدا جي روبرو
نوٽ:- هي ڪافي جواني ۾ خطائي تخلص سان نروار هئي جا هينئر خاڪ جي نالي سان نروار ڪئي وئي آهي.