ڪمال معرفت جي حصول سان فناءِ شهود جو درجو حاصل ٿيندو آهي
پتنگ چائين پاڻ کي، ته اچي آڳ اُجهاءِ،
پچڻ گهڻان پچائيا، تون پچڻ کي به پچاءِ،
واقف ٿي وساءِ، آڳ نه ڏجي عام کي.
شرح – هن بيت ۾ جناب ڀٽ ڌڻي سلوڪي سالڪ کي سهڻي سمجهاڻي ڏئي فرمائي رهيو آهي جي تون به پاڻ کي پتنگ جهڙو سچو عاشق سڏائڻ گهرين ته پهريون تون اندروني آڳ اهڙي طرح اجهائي ڇڏ جو عوام کي تنهنجي اندروني آتش جو پتو پرو نه پوي- ٻي نمبر ۾ پچڻ کي اهڙو ته مرد ميدان ٿي پچاءِ جيئن جو پچڻ به ڄڻ تو کان پچي پاس ٿئي – انهي آڳ الستي کان بخوبي واقف ۽ آگاه ٿي ڪري به آڳ جو اظهار نه ڪر بلڪ بره جي باه کي بره جي بهادرن وانگي بهادر ٿي وسائيندو رهه پوءِ جڏهن انهي درجہ تي پهچي ويندي ته توکي مقام اولى جو حظ اعلى حاصل ٿي ويندو- حاصل ڪلام ته جناب سرتاج سنڌ پاڻ ته بي ريب ولايت قطبية ڪبرى جو مستحق آهي پر نهايت شفقت ۽ نوازش ڪري ٻين سلڪن کي به انهي مقام معلى جي ماڻڻ جو مشورو سهڻو ڏئي رهيو آهي ته اي نيهن جي نالي وٺڻ وارا تون به نازڪ جي نيهن واري ناز کي پتنگ وانگي ساهه اندر سانڍيون پيو سانڍ موجب هن بيت هيٺين جي (بيت) نهائين کان نيهن سک منهنجا سپرين سڙي سارو ڏينهن تبه ٻاهر ٻاڦ نه نڪري) هي بيت ڄڻ ته پهرين بيت مذڪور جو پورو پورو شرح آهي پر زيرين آيت الاهي مان پڻ انهي نيهن واري نار ڏي اشارو عيان آهي جا آيت الاهي سندس شرح جو ڪم ڏئي ٿي نار الله الموقدته التي تطلع علي الافئده) يعني باري تعالى جي ٻاريل باهه دلين تي اڀري رهي آهي) ۽ هن حديث مبارڪ مان پڻ نيهن جي ناز کي نهان ڪرڻ جو حڪم موجود آهي من عشق وکتمه وعف فقدمات مات شهيدا) جنهن عشق ڪمايو پوءِ لڪايائين ۽ پاڪدامن ٿيو ته اهو شهيد ٿي مري ويو) تنهن ڪري طالب حق جي کي گهرجي ته جناب ڀٽ ڌڻي جي ارشادي مشوري تي عمل پيرا رهي برهه جي باهه ۾ پاڻ کي پچائي پتنگ وانگي پهرين نمبر پاس ٿي اهڙي طرح آڳ اندروني اجهائي ڇڏي جو ڪيچ ڌڻي کان سوا ڪنهن کي به پتو پرو نه پوي سوز ۾ اهڙو ته سڙندو سڙي وڃي پرکاڻ جي خبر خفي نه کولي – انهي حقيقت تي مولانا سعدي عليه الرحمته جي هيٺين بيتن مان پڻ عمدو پتو پوي ٿو (ابيات) اي مرغ سحر عشق زيرو ان بيا مور کان سوخته راجان شدو آواز نيامد ابن مدعيان در طلبش بي خبر انند کانراکه خبر شد خبري بازنيامد وقال-گرکس وصف اوزمن پرسد بي دل ازبي نشان چه گويدبار عاشقان کشتگان معشوق اندبر نيا يدز کشتگان آواز) حضرت سعدي صاحب جي نظريه موجب نيهن کي نهان رکڻ ۾ اهڙو تاڪيد اڪيد آهي جو سالڪ سڙي خاڪ ٿي وڃي ته به سر الاهي ۽ راز رندي کي عوام تي عيان ۽ اظهار نه ڪري ڇو ته صوفين جي مذهب ۾ اِفشاءَ سر ايزدي جو ڪفر آهي جيئن جو مشهور آهي ته القدر سر الله فلا تفشوه) يعني قدر الله جو سر ۽ راز آهي پوءِ انهي کي نه ظاهر ڪيو) جيئن جو حضرت حافط صاحب شيرازي پڻ فرمايو آهي (بيت) مصلحت نيست که از پرده برون افتدراز ورنه در مجلس رندان خبري نيست که نيست) پر باوجود انهي تحقيق انيق جي ويچاري فقير خاڪ پڻ سر سبحاني جي لڪائڻ بابت هئن چيو آهي.
(ڪافي)
حال پڇ ۽ قال پڇ پر سر سبحاني نه پڇ + روڄ پڇ ريهاڙ پڇ پر راز روحاني نه پڇ
1. عين عبرت جي پٽي جاڏي ڏسان جاني پسان + ناز پرور نازنين جو ناز نگراني نه پڇ
2. شمع رخ جي تاب تي پروان لک سوزان ٿيا + يار جي شوخي نه پڇ عاشقن جي قرباني نه پڇ
3. تيخ ابرن جي تکي آ چسم جي خنجر ڪنان + نيڻ نيزن نازڪن جي نوڪ نيشاني نه پڇ
4. هجر جو احوال سارو ڏي سڄڻ کي خابرو + سوز پڇ ۽ سور پڇ پر درد پنهاني نه پڇ
5. حسن هوتن جي اڳيان شمس و قمر تارا شڪي + حسن پرور جي حسن تي دل جي حيراني ته نه پڇ
6. خاڪ پنهنجي دلربا کان گهر دوا ديدار جي + ديد بازي ۾ شفا ٻي خاص احساني نه پڇ
پر پتنگن جي سڙڻ پچڻ جي پچر فقير خاڪ جي هيٺين ڪافي ۾ وري هئن پچاريل آهي
(ڪافي)
عشق جي ايوان ۾ مشتاق لک مرندا ڏٺم + شمع رخ جي شعاع تي سو سو پتنگ سڙندا ڏٺم
1. قيس قابل ڪئن ليلى مٿي مجنون ٿيو + بره وارن جا بلاشڪ لک پنا پڙهندا ڏٺم
2. رمز رانجهن کي لڳي وئي هير واري حسن جي + جهنگ سيالن جي اندر مرليون وڄائيندا ڏٺم
3. سڻ قصو سسئي سندو ڪئن ڌيءُ ڌوٻي جي بڻي + پاند اٽڪائي پنهل سان خوش ٻئي کلندا ڏٺم
4. ڏس زليخا ذوق مون يوسف مٿي حيران ٿي + قَد شَفَغَهَا حُبَّ ۾ مشتاق ٻئي ملندا ڏٺم
5. در محمد درد وارن کي دوا درڪار آ + حسن وارن حاذقن وٽ خاڪ سڀ ڦرندا ڏٺم