تهران جي ٽرئفڪ
آيت الله سعيدي روڊ جيڪو ميدان فتح واري چوراهي کي ميدان آزادي واري رائونڊ ابائوٽ سان ملائي ٿو ۽ اهو رستو ميدان آزادي واري چوراهي کان پوءِ محمد علي جناح روڊ (بزرگراه محمد علي جناح) ٿيو وڃي جتان شهر جي مختلف حصن ڏي ويندڙ ميٽرو لنگهي ٿي ۽ ميدان آزادي وٽ بس ٽرمينل آهي جتان بسون مشهد، قم، زنجان، همدان ۽ ٻين شهرن ڏانهن وڃن ٿيون ۽ انهن ٻن اهم رستن ۽ چوراهن سان ڪيترائي ٻيا اهم رستا، ڪميل، مالڪ اشتر، هاشمي، دامپزشڪي، طوس، آزادي. استاد معين، صالحي، جيحون وغيره اچيو ملن، جن تي ڌارين مسافرن ۽ مختلف ملڪن کان آيل ٽوئرسٽن جي کيسي جي سگهه مطابق هر قسم جون هوٽلون آهن.
هن وقت اسان امام خميني ايئرپورٽ تي لٿا هئاسين پر اسان کي تهران جي پراڻي هوائي اڏي مهرآباد تي ان ڪري پهچڻو هو جو مشهد وڃڻ لاءِ اسان کي مهرآباد هوائي اڏي تان جهاز ۾ چڙهڻو هو. مشهد ڪراچي کان ته گهڻو مٿي اتر ۾ آهي پر تهران کان ٿورو اتر ۾ ۽ 500 کن ڪلوميٽر اوڀر ۾، افغانستان ۽ ترڪمنستان بارڊرن وٽ آهي. هونءَ مشهد ڏي سڌي اڏام هجي ها ته اسان جا هي 500 ڪلوميٽر سفر جا ته بچن ها پر ڪراچي کان ايندي وقت به 460 کن ڪلوميٽر بچن ها. ڇو جو ڪراچي کان تهران هوائي جهاز جو مفاصلو 1920 ڪلوميٽر آهي پر ڪراچي کان مشهد فقط 1450 ڪلوميٽر آهي. مون کي افسوس ته انهن مسافرن تي ٿي رهيو هو جيڪي پشاور جا هئا. هنن کي پشاور کان ڪراچي ۽ پوءِ ڪراچي کان تهران ۽ هاڻ تهران کان مشهد هلي رهيا هئا. پشاور ۽ مشهد جي وچ ۾ ڪا ڊئريڪٽ اڏام هجي ها ته هو ڪڏهوڪو پهچي وڃن ها جو پشاور وارن لاءِ مشهد ڪراچي کان به 150 ڪلوميٽر ويجهو آهي.
اسان هاڻ بس ۾ ”قم-تهران“ هاءِ وي وٺندا، تهران جي نئين اڏي کان پراڻي اڏي تي اچي رهيا هئاسين. رستي تي امام خميني جو مقبرو به اچي ٿو. جيڪو تهران جي قبرستان ”بهشت زهرا“ ۾ آهي جيڪو شهيدن جو قبرستان سڏيو وڃي ٿو، هن ۾ ٻن لکن کان وڌيڪ شهيد ته عراق ۽ ايران واري 8 سال هلندڙ جنگ جا آهن، ٻيا اهي شهيد آهن جيڪي خميني جي آندل انقلاب ۾ گذريل حاڪم شهنشاهه پهلوي جي ظالم جاسوسي اداري ساواڪ ۽ فوج هٿان قتل ٿي ويا. اسان جو هڪ مصري ڪلاس ميٽ ڪئپٽن حنفي ايران جي ڪلاس ميٽ (هاڻ ايران جي شپنگ جو ڊئريڪٽر جنرل) ڪئپٽن صحابا کي چيڙائيندي چوندو آهي ته: ”بهشت زهرا ۾ ڪجهه جاءِ بچائي به اٿانو يا ڀرجي وئي آهي.“
”ڇو ڇو؟“ ڪئپٽن صحابا پڇندو هوس.
”ان ڪري جو افغانستان ۽ عراق بعد هاڻ جڏهن آمريڪا ايران تي حملو ڪندو ته شهيدن کي ڪٿي دفن ڪندائو؟“
جواب ۾ صحابا (مون ڏي به اشارو ڪري) هن کان پڇندو هو ته ”توهان مصرين جو ڇا ٿيندو؟“ ته ڪئپٽن حنفي پنهنجي اسٽائيل واري کل کلندي چوندو هوس اسان جي ڳالهه ئي ڇڏي ڏي ڇو جو: ”اسان ته آهيون آمريڪا جا چمچا... اسان بي غيرتن جو اڳتي هلي الائي ڇا حشر ٿيڻو آهي، منهنجا ايراني ڀاءُ...!“
اسان ٽئي ڄڻا ۽ ٻيا ڪيترائي عرب ملڪن جا توڙي آفريڪا، ايشيا، ڏکڻ آمريڪا ۽ يورپ جي ملڪن جا، ٻه سو کن جهازي آفيسر سئيڊن جي شهر مالمو ۾ ٻه سال گڏ رهيا هئاسين. قاهره Cairo جو رهاڪو ڪئپٽن حنفي ايران گهمڻ لاءِ ايندو رهي ٿو ۽ ايران مان تمام گهڻو متاثر آهي.“
جيڪو ملڪ ايران ۽ عراق جي اٺ سال لڙائي ۾ تباهه ٿي ويو، ايتريقدر جو نوجوان نسل جو وڏو حصو ختم ٿي ويو، جتي ڪٿي پوڙها ۽ ٻار نظر آيا ٿي، جنهن ملڪ تي اڄ تائين يورپ ۽ آمريڪا طرفان سخت پابنديون لڳل آهن تڏهن به ايراني ڪيڏي عظيم ۽ مثالي قوم آهي جنهن پنهنجي ملڪ کي هڪ سکيو ستابو ملڪ بنائي ڇڏيو آهي. جتي امير توڙي غريب خوش آهي. ٽي وقت ماني ٿو کائي ۽ عزت جي روزي ٿو ڪمائي، جيڪو ملڪ سئي سڳي کان بسون ٽرئيڪٽر ٿو ٺاهي...“
ڪئپٽن حنفي جي انهن ڳالهين سان آءٌ به سهمت آهيان ۽ ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي وطني دوستن سان ايران جي ترقي جي ڳالهه ڪري پاڻ تي افسوس ڪندو آهيان ۽ کل کل ۾ کين چوندو آهيان ته اسان پاڪستاني ڪهڙا ماڻهو آهيون جو اڃان نٿا سڌرون! ڪئپٽن حنفيءَ جي فقط هڪ ڳالهه سمجهه ۾ نه ايندي آهي جڏهن هو تهران جي ڪاليجن، يونيورسٽين، پارڪن، اسپتالن، بسين ۽ ريل گاڏين جي تعريف ڪندي تهران جي ٽرئفڪ جي به واکاڻ ڪري ويندو آهي. يارو تهران جي ٽرئفڪ مٿي جو سور آهي. وقت ٿورو هجي ته ڪڏهن به تهران جي ناظم آباد کان ملير ڏي نه نڪرندي ڪا خبر نٿي پوي ته ڪيترو ٽائيم لڳي وڃي. هينئر به اسان جي بس خميني ايئرپورٽ کان ٽيهه ڪلوميٽر هاءِ وي جا ته اڌ ڪلاڪ ۾ پورا ڪري ڇڏيا پر تهران شهر جا ٽي چار ميل لنگهي مهرآباد ايئرپورٽ تائين پهچڻ لاءِ دعائون پيا گهرون ته جلدي پهچون متان مشهد ويندڙ اسان واري فلائيٽ هلي نه وڃي. جيتوڻيڪ اسان وارو ڊرائيور بهشت زهرا کان وٺي شهر جي ٻاهر کان ۽ وڏن رستن تان وٺيو پيو هلي جيئن جلد پهچي نارٿ بهشت زهرا روڊ، خليج فارس روڊ، شهيد ڪاظمي روڊ، آيت الله سعدي روڊ ۽ ڪٿي ڪٿي وري اندريان رستا برادران بهرامي روڊ، نارٿ حيدري روڊ، ميدان معمل، تختي روڊ، 45 متري زرند روڊ وٺيو پيو هلي پر هر هنڌ ڪراچي جي جامع ڪلاٿ مارڪيٽ ۽ پاپوش جهڙا علائقا اچيو وڃن. هڪ طرف پيدل هلندڙن جو جتان ڪٿان رستو ڪراس ڪرڻ ٻئي طرف موٽر سائيڪل وارن جو غلط رستي تان اچي ڦاسڻ آهي. جنهن بسن يا ڪار واري کي جنهن وقت ڀر واري لين ۾ ٿوري جاءِ ملي ٿي ته پنهنجي سائيڊ ڇڏي ان ۾ هليو وڃي ٿو. خبرناهي ڪئپٽن حنفي تهران جي ٽرئفڪ جي تعريف ڪيئن ٿو ڪري! اها ته ڪراچيءَ کان به خراب آهي. اڃان به چاڪيواڙي، بغدادي ۽ لي مارڪيٽ جو هتان اچي نڪري ته هن کي هتي مونجهه ٿيڻ بدران هو ويتر فرحت محسوس ڪري پر هاڻ ٿو سوچيان ته حنفيءَ جو ڏوهه ناهي. هن جو واسطو ڪولمبو ۽ ڪوالالمپور جهڙن شهرن سان ناهي پر ڪيرو (قاهره) سان آهي جتي بسين، ڪارن ۽ موٽر سائيڪلن جي وچ ۾ گڏهه گاڏيون. اٺ ۽ سائيڪل گاڏين سان گڏ ڪتا ٻلا به رستو ٽپندي نظر اچن ٿا. ڪيرو ۾ ته اسان جو مڪراني به منجهي پوي. ان حساب سان تهران ۾ فقط چئن ڦيٿن تي پيٽرول ۽ گئس تي هلندڙ گاڏيون آهن. ڪتا ٻلا تهران ۾ ته نه پر مشهد شيراز ۽ اصفهان ۾ به نظر نٿا اچن. ايران جي هر شهر جي هر گهٽي اوور فلو ٿيندڙ گٽرن ۽ گند ڪچري کان پاڪ آهي. ايران گهمي ايندڙ پاڪستانين کان هر وقت ٻڌبو آهي ته ايران جو گهٽيون خبر ناهي ڪيئن ٿيون صاف رهن. گند ڪچرو خبر ناهي ڪيڏانهن ٿو وڃي ۽ پوءِ هڪ ٻه دفعو مشهد ۽ شيراز ۾ رات جو ٻارهين کان پوءِ پهتس ته شهري حڪومت جا ڀنگي سخت سردي جي باوجود ٻهارن سان گهٽيون صاف ڪري رهيا هئا ۽ گند ڪچرو ٽرڪن ۾ ڍوئي رهيا هئا. اسان وٽ ڪراچي جي ڊفينس جهڙي علائقي ۾ به صحيح طرح صفائي نٿي ٿئي.
صبح پهر صاف سٿري يونيفارم ۾ ڍير ڀنگي اهم رستن جي چوراهي تي نظر ضرور ايندا، جيئن آفيس ويندڙ ڊفينس آفيس ۽ ڪلفٽن ڪئنٽونميٽ بورڊ جا فوجي آفيسر کين ڏسي وٺن. ان بعد هو وڻن هيٺيان ويٺا سگريٽ ڇڪيندا. اهم رستن کان علاوه باقي گهٽين ۾ هو عيد واري ڏينهن تي ئي نظر اچن ٿا. گهر گهر جو بيل وڄائي عيد جي خرچي وٺڻ لاءِ.
ڪنهن چيو ته مون کي تهران جي ٽرئفڪ جي گلا ڪرڻ نه کپي. دراصل صحيح ڳالهه نه لکڻ سان هن پاسي ايندڙ زائرين يا ٽوئرسٽ غلط فهمي جو شڪار ٿي سگهن ٿا. جيئن پنهنجي مصري دوست جي ڳالهين ۾ اچي آءٌ ذهني طرح ايران جي رستن ۽ گاڏين جا قانون ۽ ان تي ٿيندڙ عمل ملائيشيا، سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ، جپان جهڙن ملڪ جهڙو سمجهڻ لڳو هوس. جتي پيدل هلندڙ رستو ٽپڻ لاءِ جيئن ئي پهرين وک فٽ پاٿ تان لاهي روڊ تي رکي ٿو ته ايندڙ گاڏين کي بريڪ لڳيو وڃي. هتي اهڙي حالت آهي جهڙو موت جي گولي ۾ هلڻو پوي ٿو. پهرين ڏينهن ئي مشهد ۾ رستو ٽپندي لاري مٿان چڙهي. هتي بسين ٽئڪسين وارا ۽ پيادا هڪ ٻئي کي ڊيڄاري پاڻ اڳيان وڌن ٿا. فٽ پاٿ تان ڊڄندي ڊڄندي هيٺ لهندائوَ ته سامهون ايندڙ گاڏين وارا رفتار گهٽائڻ بدران هارن ڏيئي توهان کي ڊيڄاري هڪ هنڌ بيهڻ لاءِ مجبور ڪندا، پر جي توهان بي خوف آهيو ۽ پُر عزم آهيو ۽ ويتر هڪ بدران ٽي چار ڄڻا آهيو ته پوءِ گاڏين وارا بريڪ هڻي بيهي رهندا ۽ توهان کي رستو ڪراس ڪرڻ جي عزت بخشيندا. مون ان بعد ان خوف تي حاوي ٿيڻ ۽ پڪو ارادو پيدا ڪري رستو ٽپڻ جي ڪوشش ڪئي پر مون کي هر دفعي لڳو ٿي ته ٽئڪسي وارو، بس وارو، موٽر سائيڪل وارو پنهنجي گاڏي سلو ڪري مون کي لنگهڻ جو موقعو ڏيڻ بدران مون مٿان چاڙهي ويندو. ان بعد مون ايران جي هر شهر ۾ رستو ٽپڻ لاءِ فٽ پاٿ تي انتظار ٿي ڪيو جيسين ٽي چار ڄڻا گڏجي رستو ڪراس ڪن. مون به انهن جي پاسي کان (يعني ايندڙ ٽرئفڪ طرف، پر ٻئي پاسي کان) هنن جي آڏ ۾ رستو ٽپي ٿي ورتو. پيدل هلندڙ ايراني ان قسم جا سرڪسي ڪرتب ڪري اهڙو ته هوشيار ۽ تيز ٿي ويا آهن جو ڪڏهن ڪڏهن ٽريفڪ کي رفتار به گهٽائڻي نه پوندي آهي هو انگڙ ونگڙ ڪري اک ڇنڀ ۾ رستو ٽپي وٺن ٿا ۽ گاڏين هيٺيان چپجڻ لاءِ آءٌ رهجي ويندو آهيان جو هن عمر ۾ مون کان اهڙو تکو نٿو هليو ٿئي. انڪري منهنجي پوري ڪوشش هوندي آهي ته ڊگهين چادرن وارين عورتن، خاص ڪري پوڙهين سان گڏ رستو ڪراس ڪيان. ڇو ته جان جانور کي به پياري آهي. مشهد ۽ قم جهڙن شهرن ۾ ته ايترا مرد ۽ انهن کان وڌيڪ عورتون هر وقت رستو ٽپندي نظر اچن ٿيون، جو لڳي ٿو ته انهن شهر جي گهرن ۾ ته فقط ٻار ئي هوندا ۽ ايران جي هر شهر ۾ ٽرئفڪ جو حال ڏسي لڳي ٿو ته سڀ گاڏيون رستن تي ئي آهن. گئريج ۾ بيٺل گاڏيون به رستن تي پارڪ ٿيل آهن. رستن تي گاڏيون ئي گاڏيون ڇو نه نظر اچن جڏهن ايران پاڻ گاڏيون ٺاهي ٿو ۽ عوام لاءِ قيمت گهٽ رکي وئي آهي ۽ پيٽرول ته هتي ايڏو سستو آهي جو هڪ ليٽر پاڻي جي بوتل جي قيمت ۾ ٽي ليٽر پيٽرول ٿو ملي. تهران ۾ هڪ ڏينهن هڪ فارين ٽوئرسٽ تهران جي ٽرئفڪ کي ڌيان ۾ رکي هن شهر کي واهه جو بيان ڪيو.
Different Cars….
Flimsy Mountains…
Old Trees…
Beautiful Scane…
Cool Weather….
Busy Life…
هونءَ ايران جي شهرن ۾ ٽرئفڪ جي گپا گيهه ضرور آهي پر بدامني ناهي ۽ پوليس وارو ڪو ورلي نظر اچي ٿو. ٽرئفڪ کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ چوراهن تي هڪ يا ٻه ۽ ڪٿي ڪٿي ٽي به ٽرئفڪ پوليس وارا پستول يا شارٽ گن سان بيهن ٿا ۽ پوءِ اهڙي حالت ۾ گاڏين وارا سنگلن تي فضيلت سان بيهن ٿا. Lonely Planet گائيڊ وارن تهران جي ٽرئفڪ لاءِ واه جو لکيو آهي ته:
The traffic of Tehran is homicidal and no rules are observed traffic lights indicators, footpaths, and the like are totally ignored.
…. The willingness of a car to stop at a red light at a busy intersection is directly proprtional to the number of armed traffic police the driver can see within riffle range.