ايران....جتي.....
”آءٌ جهاز توڙي ٽرين جي هلڻ مهل آيت الڪرسي پڙهندو آهيان.“ هن ٻڌايو، هن اندروني Domestic اڏام تي اسان کي هڪ ٻه دفعو صلوات پڙهڻ لاءِ پڻ چيو ويو. پروفيسر صاحب ۽ ٻين جيڪا مختصر صلوات (درود شريف) پڙهيو ٿي اهو هن منهنجي چوڻ تي مون کي لکي ڏني. ”اللهم صل علي محمّد وآل محمّد.“
”توهان هينئر موڪل تي ڳوٺ مشهد پيا وڃو؟“ مون ڀر ۾ ويٺل پروفيسر کان پڇيو.
”نه، نه منهنجو ڳوٺ به تهران آهي.“ پروفيسر ٻڌايو، ”مشهد آءٌ دراصل اتي جي هڪ يونيورسٽي ۾ ليڪچر ڏيڻ پيو وڃان. ٻن ڏينهن بعد تهران هليو ويندس.
مشهد پهچڻ ۽ جهاز جي هيٺ ٿيڻ تي شهر جون بتيون جهڳمڳ ڪندي نظر اچڻ لڳيون ۽ انهن جي وچ ۾ کير جهڙي اچي روشني مان ظاهر ٿي رهيو هو ته اهو امام علي رضا جو روضو مبارڪ آهي. پروفيسر صاحب دريءَ مان هيٺ روضي طرف نهاري ”السلام عليڪ يا امام علي بن موسيٰ رضا“ ٽي چار دفعا پڙهيو.
تهران کان هن شهر مشهد ڏي ايندي منهنجي ٻئي پاسي کان ويٺل همراهه جنهن کي ۽ سندس زال جي چهري مان مون پهرين ايراني سمجهيو اهو پاڪستاني ڊاڪٽر وسيم اختر هو. ڇويهه ستاويهه سالن جي هن نوجوان ٻڌايو ته هو ڪراچي جي آغا خان اسپتال ۾ نوڪري ٿو ڪري، هنن جي شادي کي ڪجهه سال ٿي ويا پر کين اولاد نه پئي ٿيو. ”پوءِ هتي مشهد اچي دعا گهريسين ۽ هيءَ امام رضا جي نشاني آهي.“ هن پنهنجي زال کان اٺن مهينن کن جو ٻار وٺي منهنجي حوالي ڪيو. مون هن کي ڪوڏائيندي ڊاڪٽر وسيم کان سندس پٽ جو نالو پڇيو.
”علي رضا“. هن وراڻيو.
”ماشاءِ الله! الله گهريو ته امام علي رضا جيان نيڪ ۽ ديندار ٿيندو.“ مون دعا ڏيندي ڊاڪٽر وسيم کي چيو.“ آءٌ ڪراچي کان اچي رهيو هوس ته منهنجي هڪ دوست خاص تاڪيد ڪئي ته امام رضا جي روضي تي پهچي هن جي هڪ مراد پوري ٿيڻ لاءِ دعا گهران.
امام، ولي، اولياءُ ۽ پيغمبرن جو بلند مان ۽ رتبو پنهنجي جاءِ تي پر ڇا اهو ڪجهه عجيب نٿو لڳي ته اسان جو هنن نيڪ انسانن لاءِ پيار ۽ عزت جو جذبو ايترو وڌيو ٿو وڃي جو پنهنجون ضرورتون رب کان گهرڻ وسريو وڃن ۽ ڪٿي اسان شرڪ جهڙي گناهه ۾ پاڻ کي مبتلا ته نٿا ڪري ڇڏيون؟“
”بلڪل صحيح ٿا چئو.“ ڊاڪٽر وسيم چيو،“ دراصل ڪيترا ماڻهو اهو غلط ٿا سمجهن ته اسان ڪو ڪنهن امام يا ولي الله کان ڊئريڪٽ ٿا گهرون، اسان ته فقط هنن نيڪ انسانن کي وسيلو بنائي رب پاڪ کان دعا ٿا گهرون.“
ڊاڪٽر وسيم پنهنجي زال، ٻار ۽ ماءُ پيءُ سان گڏ ٻن هفتن لاءِ ايران آيو آهي. هو اسان وانگر ڪنهن گروپ سان شامل ٿي اچڻ بدران پنهنجي منهن آيو آهي جو هو ۽ سندس والدين پهرين به ايران اچي چڪا آهن ۽ هنن لاءِ ايران جي شهرن ۾ رهڻ يا گهمڻ ڦرڻ ڪو ڏکيو ڪم ناهي ۽ واقعي ايران انهن ملڪن مان آهي جتي شريف ۽ قانون جي پاسداري ڪندڙن لاءِ ڪنهن به قسم جو مسئلو ناهي. باقي ايران لچن لفنگن لاءِ نه آهي ان معاملي ۾ ايران جا نه فقط قاعدا قانون سخت آهن پر انهن تي عمل به ٿئي ٿو هتي جي حڪومت جي نظرن ۾ ڏوهاري ڏوهاري آهي پوءِ اهو چاهي ايراني هجي يا ڪنهن ٻي ملڪ جو، غريب هجي يا ڪنهن وزير يا سرڪاري عملدار جو پٽ. ڏوهه جي هن کي سزا ملڻي آهي.
ايراني پروفيسر نقيب السادات کي چيم ته مون کي ايران ڏسڻ جو ڏاڍو شوق هو. منهنجي ساٿي جهاز هلائيندڙن جا جهاز ايران ايندا هئا ته مون کي ڏاڍو افسوس ٿيندو هو ته منهنجو جهاز مهيني مهيني جي پنڌ تي برمودا ۽ ڪيوبا يا ناروي سئيڊن ۽ ڪئناڊا کان ته وڃيو نڪري پر ٻن ٽن ڏينهن جي پنڌ تي ايران نٿو اچي. ايران جهڙي پراڻي ۽ تاريخي ملڪ کي ڏسڻ لاءِ نيٺ کيسي مان ڀاڙو ڀري آيو آهيان.
”واقعي اسان جو ملڪ ۽ تهذيب پراڻي آهي.“ پروفيسر نقيب چيو. ”هيءُ سر زمين قديم زماني کان اعليٰ تهذيب ۽ تمدن، پايئه ناز معاشرت ۽ شاندار تاريخ جو ملڪ رهيو آهي. حضرت عيسيٰ عليه السلام جي ڄم کان ٻه صديون اڳ جڏهن دنيا جا ڪيترائي ملڪ عروج ۽ ترقيءَ جي نالي کان به واقف نه هئا. بلڪ گمنامي جي اونهائين ۾ غرق هئا ته هن ڌرتي تي ڪبير جهڙا بادشاهه حڪومت ڪندا هئا. نوشيروان جهڙو عادل بادشاهه سڄي دنيا ۾ عزت جي نگاهه سان ڏٺو ويو ٿي. ان وقت ايران ۾ سياست جا واضح قانون موجود هئا. هن ملڪ جي پنهنجي لکائي هئي. مذهبي ۽ سماجي لحاظ کان ڌرتي جو هي حصو دنيا جي سڀني سلطنتن کان اتم اتاهون هو.“
اسان ڪافي دير ايران جي ماضيءَ جا گڻ ڳائيندا رهياسين.
هخامشي دور ۾ ايران دنيا جو اڪيلو سپرپاور هو. هن جي ٽن کنڊن تي حڪومت هئي. ان دور ۾ اڄ واري پاڪستان جا ڪجهه حصا به ايراني سلطنت ۾ شامل هئا. ان زماني جا اثرات اڄ تائين انهن علائقن ۾ نمايان آهن. اسلام کان اڳ ايران ۾ ساساني خاندان جي بادشاهت هئي. ان وقت سڄو ملڪ زرتشتي (پارسي) مذهب جو پوڄاري هو. جيڪي آتش پرست (باهه جا پوڄاري) يا مجوسي سڏجن ٿا. جن اسلام کي نه فقط دل و جان سان قبول ڪيو پر پنهنجي عمل سان ان جو حق ادا ڪري ڏيکاريو. ٿوري ئي عرصي کان پوءِ ايراني قوم اسلام جي خذمت ۾ اڳيان اڳيان نظر اچڻ لڳي. پنهنجي پراڻي لکڻي کي ڇڏي ان جي جاءِ تي عربي رسم الخط کي پنهنجو ڪيو. اهڙي طرح زندگي جي هر شعبي ۾ اسلام جي مهر نظر اچڻ لڳي.
”توهان کي شعر و ادب سان دلچسپي آهي.“ ايراني پروفيسر مشهد ايئرپورٽ تي لهڻ کان اڳ مون کي چيو. ”ايران فردوسي ۽ عمر خيام جهڙن شاعرن جو به ملڪ آهي.“
”جي ها، “ مون وراڻيومانس. ”ايران جيڪو فردوسي (1020-925)، عمر خيام (1131-1048)، جامي (1492-1414)، فريد عطار (1220-1130)، جلال الدين رومي (1273-1207)، شمس تبريزي، حافظ، سعدي (129-1184) ۽ منصور الحلاج جو ملڪ آهي.“
آءٌ دراصل ان ئي ايران کي ڏسڻ لاءِ هتي پهتو آهيان، نه ته ٻيا به ڪيترائي ملڪ آهن جيڏانهن منهنجو جهاز وڃي نه سگهيو يا جن ملڪن کي سمنڊ ئي ناهي ته ڇا آءٌ ڀاڙا ڀري اڏوانهن وڃان؟ هرگز نه ايران جي ڳالهه ئي ٻي آهي، ايران جيڪو ابوالفضل بيهقي (تاريخ نويس)، حضرت عبدالقادر جيلاني، امام غزالي، سنائي غزنوي (شاعر)، احمد شاهه ابدالي ۽ عرخي سيستائي جو ملڪ آهي.
ايران جنهن سان اٺين امام ابن موسيٰ رضا ۽ هن جي ڀيڻ فاطمه معصومه جو واسطو رهيو، جنهن سان خواجه اباصلت، خواجا مراد، امام زادي محمد محرق، امام زادي ابراهيم، امام زادي سيد جمال الدين، امام زادي موسيٰ مبرقع ۽ بيبي شهربانو جهڙن نيڪ ۽ عالم دين انسانن جو تعلق رهيو.
ايران جيڪو سائرس، دائرس، ارڌشير، شاهپور، هرمزد ۽ بهرام جهڙن پرشن بادشاهن جو ملڪ آهي، جيڪو پروين دارابي (ايران جي پهرين اليڪٽرانڪس ۾ Ph.D ڪندڙ عورت)، فاروخراءِ پاروسا (وزير تعليم) شيرين عبادي (نوبل انعام يافته)، لادان ۽ ليلاح (ڳنڍيل جسم واريون ڇوڪريون)، بيهناز موزاڪا (لنڊن ۾ 2005ع ۾ بم ڦاٽڻ تي مري ويل ايراني عورت)، شرمين شاهريوار (سال 2005ع جي مس يورپ)، زهره رانا ورد (انقلاب بعد ايران جي يونيورسٽي جي پهرين وائيس چانسلر) جو ملڪ آهي.
ايران جيڪو زرتشت (Zarathustra)، نادر شاهه، تيمورلنگ، گوهر شاد (تيمورلنگ جي پٽ شاهه رخ جي ايراني زال جنهن مڙس جي مرڻ بعد 1447 کان 1457 تائين دجله کان چين تائين حڪومت ڪئي)، ممتاز محل (عبدالحسن آصف خان ايراني جي ڌيءَ ۽ مغل شهنشاهه شاهه جهان جي زال)، نورجهان (ايران جي شهر يزد جي رهاڪو مرزا غياث بيگ جي ڌيءُ ۽ مغل بادشاهه جهانگير جي ويهون نمبر ۽ بيحد دلپسند زال) جو ملڪ آهي.
ايران جنهن ۾ اڄ فرشد موسوي (دنيا جي آرڪيٽيڪچرل انجنئيرنگ جي اڳواڻ عورت)، آزادي تبازاد (ناسا جي سائنٽسٽ)، مريم مرزا خاني (Mathematician)، منا اسادي (اعليٰ شاعره ۽ ليکڪا)، معصومه ابتڪار (ايران جي نائب صدر) ۽ منهنجي جهازي ساٿين جو ملڪ آهي جن سان گڏ مون مئرين انجنيئرنگ ۾، سئيڊن مان پوسٽ گريجوئيشن ڪئي. حسين علي قلي زادو (هاڻ ايران جي قومي جهاز ران ڪمپني جو جنرل ڊئريڪٽر) بشير ڪامڪار (ٽيڪنيڪل مئنيجر IRISL تهران). ڪئپٽن غلام رضا ايماد ۽ ڪئپٽن شهريار مظهاري (ٻئي پروفيسر بلوچستان يونيورسٽي جي مئرين اڪيڊمي ۾، جيڪا چا بهار ۾ آهي ۽ جتي هنن مون کي مشهد ۽ قم گهمڻ بعد ليڪچر ڏيڻ لاءِ دعوت ڏني آهي). بهزاد محمد سيف الاهي (مئنيجنگ ڊئريڪٽر، بنياد شپنگ ڪمپني تهران)، غلام رضا ساسائي (ڊئريڪٽر جنرل، تهران) هي ٻئي سئيڊن جي شهر مالمو ۾ منهنجا پاڙيسري هئا ۽ هن بابت مون، ڪيتريون ئي دلچسپ ڳالهيون پنهنجي Scandinavian وارن ڪتابن. ڪراچي کان ڪوپن هيگن، يورپ جا ڏينهن وغيره وغيره ۾ لکيون آهن). سيد علي ايستري (ڊي جي بندر عباس پورٽ اٿارٽي). وغيره- هي اهي ايراني آهن جن سان مون زندگي جا ٻه سال يورپ جي مختلف شهرن ۽ ورلڊ مئريٽائيم يونيورسٽي ۾ گذاريا. جتي اسان سان گڏ دنيا جي هڪ سو کان به مٿي ملڪن جا ٻيا به نمائنده هئا. هو مون کي پنهنجي ملڪ جون دلچسپ ڳالهيون ٻڌائيندا هئا ۽ ايران اچڻ جي تڏهن ۽ ان بعد به دعوت ڏيندا رهيا. ايراني سچائي، نهٺائي ۽ پاڪ صاف زندگي گذارڻ جي علامت هئا. ولايت ۾ اسلام جو صحيح Image فقط ۽ فقط ايراني رنگينين ۾ مدهوش ٿي ويندا هئا اتي ايراني ڪڏهن به خطا نه ٿيا. جيتوڻيڪ هو سڀني ۾ خوبصورت، جوان ۽ سمارٽ هئا. سندس اصول ۽ ايمانداريءَ جي ڳالهين يورپين کي به Impress ڪيو ٿي.
اڄ آءٌ هنن جي ملڪ ايران ۾ اچي ويو آهيان جنهن جو مون اڃان تائين ڪنهن به پنهنجي ايران دوست ساٿي کي اطلاع نه ڪيو آهي. پهرين پنهنجي گروپ جي ماڻهن سان هنن جي مقرر ڪيل پروگرام موجب مشهد، نيشاپور ۽ قم مان ٿي پوءِ پراڻيون ياديون ورجائڻ ۽ پڙهائي جا ڏينهن ياد ڪرڻ لاءِ انهن دوستن وٽ تهران، تبريز، اصفهان ۽ چا بهار وڃڻ جو ارادو رکان ٿو.
مشهد جو هوائي اڏو شهر کان ڪو گهڻو پري ناهي. ايئرپورٽ مان نڪرڻ بعد ٽئڪسين ۾ ويٺاسين ته جلد ئي شهر جي روشنين ۾ پهچي وياسين.ا سان جي هن ٽوئر جو بندوبست ڪرڻ وارن- الحرمين ٽريول ايجنسي جنهن هوٽل رضوان ۾ اسان جي رهائش جو بندوبست ڪيو آهي اها بلڪل وچ شهر ۾ امام علي رضا جي روضي مبارڪ کان ٻن منٽن جي پنڌ تي آهي. ان بعد قم ۾ به جن هوٽلن، هوٽل نگين قم ۽ هوٽل اپاراٿا (بيبي معصومه جي) روضي مبارڪ جي بلڪل سامهون هيون، جتان هر شيءَ- شاپنگ سينٽر، بس اسٽاپ، بازاريون پنڌ پهچڻ واري فاصلي تي هيون.