قانون جي پوئواري به ٿئي ٿي
سو بهرحال ڪيترن شهرن ۽ ڪيترين جاين تي مون کي پنهنجي قافلي کان جدا ٿي وڃڻو پيو ٿي. ويندي قم ۾ به ڪيترائي تعليمي ۽ سماجي ادارا ۽ جايون ڏسڻ لاءِ مون کي اڪيلو وڃڻو پيو ٿي. هونءَ قم سڀ کان گهڻو مشهور بي بي فاطمه معصوم جي درگاهه ڪري آهي. هوءَ ستين امام موسى الڪاظم (799- 745) جي نياڻي ۽ اٺين امام علي الرضا (818- 765) جي ڀيڻ هئي. قم جي مسجد جمڪران به بيحد مشهور آهي، جتي دنيا جا شيعا مسلمان حاضري ڀرڻ لاءِ اچن ٿا ۽ پنهنجي دل جون مرادون ڪاغذ تي لکي اتي موجود هڪ پاڪ کوه ۾ اڇلين ٿا. هنن جو اهو عقيدو آهي ته اهي امام مهدي تائين پهچن ٿيون ۽ ڪجهه علمائن جو اهو چوڻ آهي ته امام مهدي جيتوڻيڪ لڪل آهي، پر هو ضرورتمندن جا ڪم ڪندو رهي ٿو. جمڪران مسجد جي ٻاهران موجود هڪ گائيڊ ٻڌايو ته شيخ حسن ابن مصلح جمڪراني کي 373 هجري (يعني 974 ع) ۾ هن کوهه وٽ امام مهدي نظر آيو هو. امام مهدي شيعن جي ٻارهين ۽ غائب امام لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته هو دنيا جي پڇاڙي ۾ هن جمڪران مسجد جي کوهه مان نڪرندو. هتي اهو لکندو هلان ته شيعن جي نظر ۾ هن مسجد جي اهميت ان ڳالهه مان لڳائي سگهجي ٿي ته جڏهن محمود احمد نزاد هن ملڪ جو صدر ٿيو ته پهريون ڪم هن 10 ملين پائونڊ هن مسجد کي ڏيڻ جو اعلان ڪيو. اسان جا سوين شاگرد هتي جي مدرسن ۽ ٻين تعليمي ادارن ۾ تعليم وٺن ٿا. فقط قم شهر ۾ سوين مدرسا آهن، جن مان امام خميني مدرسو سڀ ۾ وڏو آهي، جتي مون کي ڪيترائي پاڪستان بنگلاديش ۽ ويندي آفريقا جي ملڪن جا معلم ۽ استاد مليا، جيڪي قم ۽ مشهد ۾ تعليم حاصل ڪرڻ بعد هاڻ هتي ۽ ٻين مدرسن ۾ درس و تدريس جو ڪم ڪن ٿا. قم ايرانين لاءِ سياسي خيال کان پڻ اهم شهر آهي. جو امام خميني پنهنجي تحريڪ هن شهر کان شروع ڪئي هئي.
قم جو شهر تهران جي ڏکڻ اولهه ۾ 97 ميلن (156 ڪلوميٽرن) جي فاصلي تي آهي، يعني ائين سمجهو ته ڪراچي کان حيدرآباد جيترو پري آهي پر سفر ۾ ان کان به گهٽ وقت لڳي ٿو جو هتي جون هاءِ وي تي هلندڙ لاريون موٽرون اعلى قسم جون آهن، اسان جي هاءِ وي تي اعلى روڊ رستا آهن، جيڪي جپان ۽ آمريڪا جهڙن ترقي يافته ۽ امير ملڪن جي رستن جو مقابلو ڪري سگهن ٿا. ماڻهن ۾ قانون مطابق هلڻ جو ڪلچر آهي ۽ منجهن صبر ۽ برداشت جو مادو (Tolerance) اسان کان وري به گهڻو آهي. ويڪرن ۽ سٺن رستن کان علاوه روشني جو به وڏو بندوبست آهي ۽ گاڏين هلائيندڙن کي Beam Lowتي بتي رکي سامهون ايندڙن جون اکيون نٿيون ڪڍڻيون پون. ايران جي هر شهر ۽ ان جي پسگردائي جي رستن تي ته سڄي رات بتيون ٻرنديون رهن ٿيون، پر تعجب آهي ته هڪ شهر کان ٻئي شهر تائين سوين ميلن جي هاءِ وي تي روڊ جي ٻنهي پاسن کان مرڪري بلب پيا ٻرن، جنهن جي لائيٽ جو خرچ ايران جهڙو ملڪ ئي افورڊ ڪري سگهي ٿو، جنهن جي قدمن هيٺان تيل ۽ گئس جون نديون وهن ٿيون، جتي پيٽرول جو لٽر اسان وٽ پاڻي جي لٽر جي بوتل کان سستو آهي. پنهنجي گروپ جي ساٿي کي چيم ته هي اهڙيون ڳالهيون آهن جن تي اسان کي تعجب لڳي ٿو ته پاڪستان هڪ غريب ۽ کٽل ملڪ هوندي جنهن تي قرضن جا انبار ٿي ويا آهن، ان جي صدر صاحب يا پنجاب جي وزيراعلى جو رهائش گاهه ته ڏسو! جن جي عام خرچ پٺيان به عوام ٽئڪس مان ڪروڙها روپيا ضايع ٿين ٿا ۽ ايران جهڙي امير ملڪ جو صدر هڪ فقيراڻي گهر ۾ رهي ٿو، هو پٽ تي وڇايل غاليچي تي سمهي رهي ٿو ۽ منجهند جي ماني جيڪا آفيس ۾ کائي ٿو اها گهران لنچ باڪس ۾ کڻي اچي ٿو“.
ايران ملڪ 30 صوبن ۾ ورهايل آهي. جيئن ڪراچي ۽ حيدرآباد هڪ ئي صوبي سنڌ ۾ آهن، تيئن تهران ۽ قم جا شهر تهران صوبي ۾ هئا، پر پوءِ 1995ع ۾ تهران صوبي جو ڏاکڻو حصو جنهن ۾ قم جو شهر اچي وڃي ٿو، ڌار ڪري ان جو نالو قم صوبو رکيو ويو. هاڻ تهران صوبي جي پکيڙ 19000 چورس ڪلوميٽر آهي ۽ قم صوبي جي 1500 چورس ڪلوميٽر آهي، سڄي صوبي جي آدمشماري يارهن لک مس ٿيندي ۽ قم صوبي ۾ فقط قم (Qum) ئي اڪيلو شهر آهي.
اسان جي بس رات جو نائين بجي ڌاري قم شهر ۾ داخل ٿي. الحرمين ٽريول وارن اسان جي رهائش جو بندوبست بلڪل شهر جي مرڪز ۾ فاطمه معصومه جي مقبري جي سامهون واري روڊ خيابان آراڪ تي هوٽل اپارتمان ارڌال (Ardehal) ۾ هو. مشهد ۽ قم جهڙن شهرن ۾ مقبرن ۽ روضي مبارڪن جي ارد گرد رات جو ٻارهين هڪ بجي تائين زائرين جي پيهه پيهان لڳي رهي ٿي، جنهن ڪري ٽريفڪ به جئم رهي ٿي. سرڪار طرفان هر سال رستا ويڪرا ٿيندا رهن ٿا ۽ روڊ ون وي به ڪيا وڃن ٿا جيئن ٽريفڪ جو يڪ طرفو هجي. اهڙو ئي هڪ رستو قم جي ٽريفڪ پوليس طرفان هاڻ ڪو one way ڪيو ويو هو، جنهن تي جلدي ۾ چڙهي اچڻ بعد ان روڊ جي ون وي هجڻ جو نوٽس ڌيان ۾ آيو. بس جي ايراني ڊرائيور گاڏي کي بريڪ هڻي ان کي Reverse ڪرڻ ٿي چاهي پر اسان جي ماڻهن ان کي ڪا اهميت نه ڏني ۽ ڊرائيور کي اڳتي وڌڻ لاءِ چيو جو ان روڊ جي پوڇڙ تي جيڪو اتان فرلانگ به نه هو، اسان جي هوٽل هئي. پنهنجي ملڪ ۾ ٽريفڪ سنگل يا ون وي جي پرواهه نه ڪندڙ اسان سمجهيو ته اها ڪا وڏي ڳالهه نه آهي. اڳيان هڪ ڇوڪراٽ ٽريفڪ پوليس آفيسر جي سيٽي وڄائڻ تي ڊرائيور گاڏي بيهاري ته به اسان مان ڪنهن کي پرواهه نه پئي ٿي جو اسان وٽ ٽي ٽي سينيئر پوليس آفيسر بيٺا هوندا آهن ته به هو قانون جي ڀڃڪڙي ڪرڻ واري جو ڪجهه بگاڙي نٿا سگهن پر هتي ان رات اسان پاڪستانين کي اهو Clear ۽ چٽو چپاٽو Message مليو ته ايران ۾ هڪ معمولي پوليس جي سپاهي پويان سڄي ملڪ جو پوليس فورس آهي ۽ ڏوهاري نه هن کي پئسي ذريعي خريد ڪري سگهي ٿو نه منٿ ميڙ ڪري سگهي ٿو ۽ نه ڪنهن کان سفارش ڪرائي سگهي ٿو. اسان جي گروپ مان هڪ ٻن ترم خانن، جن کي فارسي آئي ٿي پوليس آفيسر کي گهڻو ئي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ”توهان قانون ڀڳو آهي، پر آئون قانون تي قائم رهڻ چاهيان ٿو،“ 24 سالن جي هلڪي ڦلڪي جسم واري ٽريفڪ جي سپاهي وراڻيو. هن ملڪ جي قانون مطابق بس جي ڊرائيور کي سندس غلطي مطابق ڇهه هزار روپيا کن ڏنڊ وٺي رسيد ڏني ۽ سڀني مسافرن کي اتي ئي لهرائي بس کي 24 ڪلاڪن لاءِ سوگهو رکڻ لاءِ ڀرواري ٿاڻي تي روانو ڪيو. سڄي ڏينهن جا اسين ٿڪل جيڪي ڪجهه دير اڳ هوٽل جي در تي لهي پنهنجن ڪمرن جون چاٻيون وٺي گرم پاڻي سان وهنجي فريش ٿي هوٽل جي ڊرائننگ روم ۾ اچي ڊنر کائڻ جو سوچي رهيا هئاسين، تن مردن توڙي عورتن پنهنجون ڳريون بئگون مٿي تي رکيون ۽ آهستي آهستي ٿاٻڙندا اچي هوٽل ڀيڙا ٿياسين. ايران جي قانون اسان کي اهو اڌ ڪلاڪ بي مزي ڪري ڇڏيو پر اها پڪ اٿم ته اسان مان هر هڪ سڄي عمر پنهنجي مائٽن مٽن ۽ دوستن کي اهو ٻڌائيندو رهندو ته ٻيلي ايران ۾ متان ڪا قانون جي ڀڃڪڙي ڪئي اٿانوَ، ڇو جو ايران ۾ نه رڳو قاعدا قانون آهن پر سنگاپور، جپان، ملائيشيا ۽ ٻين سڌريل ملڪن وانگر ان جي پوئواري به ڪئي وڃي ٿي.