آش نخورده ودهن سوخته (سوپ به نه پيتو، وات به سڙيو)
ايران ۾ اچڻ سان، پهرين ڏينهن کان جتي موقعو ملي ٿو ته مڪاني ماڻهن کان فارسي جا پهاڪا پڇي، نوٽ ڪندو وڃان ٿو، جن مان گهڻي ڀاڱي منهنجي پاڪستاني جهازي دوست اسلام مصطفيٰ جي ايراني زال ۽ ٻارن لکرايا آهن. پڙهندڙن جي دلچسپي لاءِ انهن مان ڪجهه هتي ڏيان ٿو.
• آب در ڪوزه و ماتشنه لبان ميگرديم
جڳ ۾ پاڻي هوندي اڃ کان اسان جا چپ خشڪ آهن. (يعني مسئلي جو حل سامهون هوندي به اسان هيڏانهن هوڏانهن ڀٽڪي رهيا آهيون) پاڻ وٽ به چوڻي آهي ته ”ڪِڪو ڪڇ ۾ ڍنڍورو شهر ۾ ”شاهه لطيف“ اهڙن منجهيل ماڻهن لاءِ چيو آهي ته:
”پاڻي مٿي جهوپڙا، مورک اُڃ مرن“.
* آتش ڪه گرفت، خشڪ وتر ميسوزد
هڪ دفعو باهه لڳڻ بعد اها سڪا ۽ آلا ساڙيو ڇڏيو.
پاڻ وٽ به اها چوڻي آهي ته باهه لڳڻ بعد سڪن سان گڏ آلا به سڙيو وڃن. يعني هڪ دفعو حالتون هٿن مان نڪريو وڃن ته پوءِ ڏوهاري ۽ معصوم برابر ٿيو وڃن.
ان ڪري انگريزيءَ ۾ باهه بابت چوڻي آهي ته:
Fire is a good servant but a bad master.
* آدم تنبل، عقل چهل وزير داره
ڪاهل ۽ بيوقوف ماڻهو پاڻ کي چاليهه وزيرن جي عقل برابر سمجهي ٿو، جيئن چوندا آهن ته؛ سکڻي ڪني گهڻو اڀامي Great talkers arelittle doers
* آسوده ڪسي ڪه خر نداره
از ڪاهه و جوش خبر نداره
سڪون ۾ اهي آهن جن وٽ گڏهه ڪونهي- هنن کي هن جي گاهه پاڻي جو فڪر نٿو ڪرڻو پوي. يعني اهي آسوده آهن، جن جي مٿان گهڻيون جوابداريون نه آهن. ڍڳو نه ڍور ڇا ڪندو چور.
* ارزان خري، انبان خري
سستي خريداري. ڍير خريداري
* از سهه خيز بايد حذر ڪرد، ديوار شڪسته سگ درنده، زن سليطه.
ٽن شين کان اصل ڀڄ پري. ڀڳل ڀت، ڏاڙهيندڙ ڪتو ۽ ڇتي زال.
لڳي ٿو فارسي جا پهاڪا به جپانين وانگر مرد حضرات ٺاهيا آهن، جن ۾ هنن پنهنجي خوب تعريف ڪئي ته مرد ۽ گهوڙو پوڙهو نه ٿيندو آهي، يا ڏاڙهي وارو وات ڪڏهن به ڪوڙ نٿو ڳالهائي. يعني مرد هميشه سچار ٿين ٿا. عورتون ڪوڙيون، بنا مرد جي عورت، ٻج بنا ڌرتي آهي. يعني عورت اڪيلي سر ڪجهه به نه آهي، هن جو شان مرد سان آهي. مٿين فارسي چوڻي وانگر جپاني چوڻي آهي ته سهڻي عورت ۽ ڳاڙهي مرچ کان هميشه هوشيار رهجي ۽ هي پڻ جپاني چوڻيون آهن ته ”جهنم ۽ ظالم زالون هڪ ئي ٽولي سان تعلق رکن ٿيون.“ جيڪي جپاني معاشري ۽ سوسائٽي کان واقف آهن، انهن کي خبر آهي ته ظالم جپاني عورتون نه، پر مرد آهن. جن پنهنجي خلاف ڪو پهاڪو نه ٺاهيو آهي. جپان ۾ چوڻي مشهور آهي ته عورت تي ڪڏهن به ڀروسو نه ڪجي، ڀلي کڻي هن ست پٽ ڄڻي ڏنا هجن. اهڙي طرح بدڪردار زال سٺ خراب فصلن برابر آهي، ۽ بدڪردار يا خراب مڙس؟ ان جو ذڪر جپاني پهاڪن توڙي ادب ۽ شعر و شاعري ۾ ڳوليو نٿو ملي.
* از گير دزد در آمد، گير رمال افتاد
چور کان ته بچي ويو پر نجومي جي ڪوڙڪي ۾ ڦاسي پيو.
جيئن پاڻ وٽ چوندا آهن ته آسمان تان ڪريو کجور ۾ اٽڪيو يا انگريزي ۾ آهي ته؛ Out oh the frying pan in to fire
* آب ڪه يه جا بمونه، ميگنده
هڪ هنڌ بيٺل پاڻي، ڌپ ڪري ٿو، (بيٺل پاڻي ٻاڙو ٿئي ٿو) ان ڪري ته چوندا آهن ته حرڪت ۾ برڪت آهي.
* آبڪش و نگاهه ڪن ڪهه بهه ڪفگير ميگهه توسهه سوراخ داري
پرڻ ٿو ڏوئي کي چوي، هل ڙي ٽي ٽنگا. اها چوڻي ان ماڻهوءَ لاءِ استعمال ڪبي آهي، جيڪو پنهنجا انيڪ عيب ڏسڻ بنا ٻئي تي چٿرون ڪري.
انگريزي ۾ چوڻي آهي ته؛ The pot calling the kettle black
يا اسان وٽ اها چوڻي عام آهي ته؛ مينهن ٿي ڍڳيءَ کي چوي هل ڙي پڇ ڪاري.
* آبي از او گرم نميشه
معنيٰ هن جي ڪري ڪو پاڻي گرم نٿو ٿئي. يعني هي ماڻهو ڪنهن به ڪم جو ناهي، انڌي جهڙي پيڪي تهڙي ساهرين.
• آدم دست پاچهه، ڪار را دوبار مي ڪنهه
تڪڙو ماڻهو ٻه دفعا ڪم ڪري، سنڌي ۾ چوڻي آهي ته: تڪڙو ماڻهو ٻه دفعا هنگي، فارسي ۾ به اهڙي قسم جي هڪ ٻي چوڻي آهي ته ”آدم دست پاچهه، دوبار مي شاشه—تڪڙو ماڻهو ٻه دفعا مُٽي.
• آش نخورده و دهن سوخته
سوپ به نه پيتو، وات به سڙيو، هي پهاڪو اهڙين حالتن ۾ استعمال ٿئي ٿو، جڏهن ڪو ماڻهو بنا ڪنهن ڳالهه جي مصيبت ۾ ڦاسيو وڃي، يعني نه کايا نه پيا، گلاس توڙا باره آنا.
• اڪبر ندهد، خداي اڪبر بدهد
اڪبر کڻي نه ڏئي پر اڪبر جو خدا ته ضرور ڏيندو.
• اگهه دعاي بچه ها اثر داشت
يڪه معلم زنده نمي موند
جيڪڏهن ٻارن جون دعائون اثر رکن ته هڪ به ٽيچر جيئرو نه هجي، هيءَ چوڻي ائين آهي جيئن پاڻ وٽ چوندا آهن ته ڳجهن جي پِٽن سان ڍور نه مرندا آهن.
• اول چاهه را بڪن، بعد منار را بدزد
مسجد جو مينار چورائڻ کان اڳ کوهه کوٽڻ کپي (يعني جتي اهو لڪائي سگهجي)
• اينو ڪهه زائيدي بزرگ ڪن
جيڪي ڄڻين اهي ئي نپائين. اڪثر ڏنگي ٻار لاءِ چيو ويندو آهي.
• بهه شتر مرغ گفتند: بارببر. گفت، مرغم، گفتند، بپر، گفت شترم. جڏهن اُٺ پکيءَ کي بار کڻڻ لاءِ چيو ويو ته چوڻ لڳو: ”آءٌ ته هڪ پکي آهيان“ ۽ جڏهن هن کي اُڏامڻ لاءِ چيو ويو ته چوڻ لڳو: ”آءٌ ته هڪ اُٺ آهيان“.
• بهه گربهه گفتند، گهت در مونهه، خاڪ پاشيد روش.
• ڪنهن ٻليءَ کي چيو ته تنهنجو ٽورو طرياق آهي ته هن مٿانس مٽي وجهي ڍڪي ڇڏيو (جيئن ڪنهن کي فائدو نه رسي). اسان وٽ به اها چوڻي مشهور آهي، ته گدڙ کي جي چوندائو ته تنهنجو ٽورو مريضن لاءِ شفا آهي ته جبل جي چوٽيءَ تي وڃي هنگندو (جيئن ان تائين ڪو پهچي نه سگهي).
• با گرگ دنبه منخوره، باچوپان گريه ميڪنه.
* بگهڙ سان گڏ ويهي دنبو کائڻ ۽ ريڍار سان گڏ رڙيون به ڪرڻ يعني چور سان چور ساڌ سان ساڌ.
* بايڪدست د هندو وانه نميشوس برداشت.
* هڪ هٿ ۾ توهان ٻه ڇانهيون (هنداڻا) کڻي نٿا سگهو، اسان وٽ ساڳي چوڻي آهي پر ڇانهين بدران گدرا آهن.
* بدعاي گربگ ڪوره بارون نمياد
انڌي ٻليءَ جي دعائن سان مينهن نه وسيو آهي
• بهه روباهه گفتند، شاهدت ڪيهه؟گفت: دمبم
لومڙ کان پڇيو ويو، تنهنجو شاهد ڪير؟
وراڻيائينس: منهنجو پڇ
• با اين ريش ميخواهي بري تجريش
ڇا تون هن ڏاڙهي سان تجريش وڃڻ چاهين ٿو؟
يعني تنهنجا حال صحيح نه آهن. (تجريش تهران ڀرسان آهي)
• يا آل علي هرڪ در افتاد، ور افتاد
عليءَ سان مقابلو ڪرڻ وارو برباد ئي ٿيندو.