سکر جا همراهه ۽ طباطبائي يونيورسٽي
جيسين اسان جي بس جا ٻيا مسافر پنهنجو ڳرو ڳرو سامان لاهين ۽ ان کي ڍوئڻ جو بندوبست ڪن، تيسين آءٌ ٻن وڳن واري ست ڪلو جي هلڪي بئگ کڻي پاڻ جهڙن هڪ ٻن ٻين Travel Light جي فلسفي ۾ يقين رکندڙن سان گڏ، مهرآباد ايئرپورٽ جي بلڊنگ ڏي وڌڻ لڳس. سفر دوران پاڻ سان گڏ گهٽ سامان کڻڻ ۾ ڪيترو ته سک آهي. گهڻا وڳا کڻڻ کان ته ساڳيو وڳو ڌوئي پيو پائجي ته اهو بهتر آهي. پر گروپ ۾ گهٽ سامان سان سفر ڪرڻ به ڪڏهن ڪڏهن سورن ۾ وجهيو ڇڏي. ڪي ڪي درويش هڪ ته گهران ئي گهڻو سامان کڻي نڪرندا. ٻه ٻه ٽوال کڻندا، هيٺ وڇائڻ لاءِ الڳ چادر کڻندا، مٿان وجهڻ لاءِ الڳ ، جو هنن کي ڊپ هوندو آهي ته متان هوٽل جي ٽوالن ۽ چادرن ۾ جراثيم هجن. ڀائي اهڙو جي صحت جو خيال آهي ته پوءِ گهران ئي نه نڪرجي. پاڻ سان صابڻ جي وڏي چڪي، شيمپو ۽ يوڊي ڪولون جي نئين بوتل، چمپل،بوٽ، هر ڏينهن لاءِ هڪ عدد شلوار قميص رات جو سمهڻ لاءِ سليپنگ سوٽ... پوءِ ظاهر آهي اهڙي طرح هنن جي بئگ وڏي ۽ ڳري ٿيو پوي ۽ پوءِ خريداري به سڀ کان گهڻي ڪندا. پستا، بادام، ڪپڙو، ٻارن لاءِ رانديڪا، بوٽ، سئيٽر، ڪوٽ وغيره. جيڪي سموريون شيون پنهنجي وطن ۾ به ان ئي اگهه تي ملن ٿيون. بلڪ بولٽن مارڪيٽ، کوڙي گارڊن، موتن داس مارڪيٽ جهڙن علائقن مان اڃا به سستيون. بهرحال حد کان وڌيڪ خريداري ڪري پوءِ کانئن سامان نه کڄڻ تي ٻين مون جهڙن کي جيڪي گهٽ سامان ڪري ننڍي بئگ يا ٿيلهو کڻي پيا هلن. انهن کي چوندا ”ڀائو هٿين خالي آهين ڪجهه سامان ته کڻائي هل.“ هاڻ ڪهڙو انڪار ڪجي، خاص ڪري جيڪڏهن ڪو وڏي عمر جو مرد يا ڪا عورت سامان کڻڻ لاءِ منٿ ٿي ڪري، توهان جي ها چوڻ ته هو سڀ ۾ ڳري بئگ توهان جي حوالي ڪري ٿو. اهڙي صورت ۾ اندر ئي سڙيو وڃي ته اسان گهٽ سامان پنهنجي سک لاءِ کنيو آهي يا ٻين جو ڍوئڻ لاءِ! يورپ ۾ جهاز سازي جي ڇهن مهينن واري فيلڊ ٽرپ ۾، جنهن ۾ اسان کي هر هفتي مختلف ملڪ ۾ وڃڻو پيو ٿي ۽ ڪڏهن ته ان ملڪ ۾ پهچڻ لاءِ هوائي جهاز، ٽرين ۽ ٽئڪسي ۾ به سواري ڪرڻي پيئي ٿي ته ڪڏهن فيري ۽ بس ۾ به. اسان جي 15 کن ڄڻن جي گروپ ۾ اڌ کان وڌيڪ عورتون هيون جيڪي ڪجهه شو بازي لاءِ ڪجهه سيءَ جي ڪري گهڻي سامان سان ٽريول ڪنديون هيون پوءِ سامان اسان جي مٿي ۾ هڻنديون هيون ته توهان وٽ سامان گهٽ آهي مدد ڪريو. هاڻ هڪ ئي گروپ ۾ ڪم ڪندڙن سان ڪهڙو انڪار ڪجي، ڪهڙو جهيڙو ڪجي؟ پر سگهوئي يمن جي انجنيئر محمد مبارڪ جان بچائي ۽ هن جي پلاننگ موجب ان بعد سامان اهو ئي ٿورو کڻندا هئاسين پر وڏي بئگ ۾ وجهي. ڪو چوندو به هو ته مبارڪ يڪدم ورندي ڏيندو هوس ته ڏسين نٿو اسين پنهنجو ئي نٿا کڻي سگهون. مشهد جي بازار (امام رضا ۾ ٻن ايراني ماسترياڻين ٻڌايو ته هو چئن قميصن ۽ ٻن جينز جي پتلونن ۾ سڄو سال گذاريو وڃن. منهنجي خيال ۾ اها ڳالهه اسان جي گروپ ۾ سفر ڪندڙ اسان جي پاڪستاني عورتن لاءِ سبق هئڻ کپي جيڪي هفتي جي سفر لاءِ اٺ وڳا ۽ ٽي جوڙا چئپلن جا کڻي هليون هيون. سو به ڪي دعوتون Attend ڪرڻ نه پر عبادت ڪرڻ لاءِ.
مهرآباد ايئرپورٽ اندر ايراني مردن ۽ عورتن جي پيهه پيهان لڳل هئي. لڳي ٿو ته هتي جا ماڻهو تمام گهڻو سفر ڪن ٿا. ان جو هڪ سبب سستا ڀاڙا ۽ ملڪ ۾ امن امان آهي. سڀ عورتون مردن سان به گڏ نه آهن. بلڪ چوڌاري مردن کان وڌيڪ عورتون نظر اچن ٿيون ۽ ڪيتريون ئي عورتون مردن بنا ٻارن کي ساڻ وٺي يا اڪيلي سر ٽريول پيون ڪن. چوڌاري ڪيترائي ڪائونٽر هئا جن مٿان ايران جي مختلف شهرن جا نالا لکيل هئا جيڪي هتان تهران کان هوائي جهاز وڃي رهيا هئا. زاهدان، يزد، ڪرمان، تبريز، شيراز، همدان وغيره وغيره. اسان مشهد واري ڪائونٽر اڳيان ٺهيل قطار ۾ اچي بيٺاسين. مردن جي قطار الڳ هئي ته عورتن جي الڳ، مون ٽڪيٽ ڏئي بورڊنگ ڪارڊ ورتو- يعني منهنجي سيٽ رزرو ٿي وئي. هاڻ مون بنا جهاز نه اڏامندو- جي اڏامندو به ته ان کان اڳ ٽي چار دفعا منهنجو نالو وٺي انائونس ڪندا، ان بعد منهنجي بئگ ڳولهي جهاز مان ڪڍندا ۽ پوءِ هوائي جهاز آجو اُڏام ۾ اڃا وقت هو اُن دوران آئون واش روم مان ٿي، اچان ۽ فون به ڪري وٺان. ٽيليفون بوٿ واش روم جي ٻاهران ئي لڳل هئا. ماڻهو انهن ۾ سڪا يا ڪارڊ وجهي ڳالهائي رهيا هئا. هڪ جي هٿ ۾ ڪارڊ ڏسي اشاري سان پڇيومانس ته اهو ڪٿي ملندو. هن جي ٻڌائڻ موجب سامهون واري دڪان تي ويس جتي کاڌي جون شيون رکيل هيون. هن مون کي ٻئي دڪان جو نالو وٺي فارسي ۾ سمجهايو پر آءٌ سمجهي نه سگهيس. ان ڪري هو دڪان مان نڪري آيو ۽ سامهون واري قطار تي چار دڪان ڇڏي هڪ ننڍڙي دڪان ڏي اشارو ڪيو جيڪو هڪ عورت جو هو جيڪا ان وقت ڪنهن سان موبائل فون تي ڳالهائي رهي هئي. آءٌ انتظار ڪرڻ سان گڏ سندس فارسي زبان جو ٽون ۽ لهجو Enjoy ڪرڻ لڳس. ايران پهچڻ بعد هي پهريون دفعو ڪنهن کي لس ئي لس فارسي ڳالهائيندي ٻڌي رهيو هوس. تامل، افغاني يا ويندي چيني زبانن وانگر هن زبان جو لهجو مار ڌاڙ وارو کهرو ۽ ڪرخت ناهي. بيحد Polite ۽ نرم لڳي ٿو. يا شايد عورت جي گلي مان نڪتل هر آواز مٺو ٿئي ٿو. هن وٽ اهڙو ڪو ڪارڊ نه هو جهڙو اسان وٽ ڪراچي ايئرپورٽ تي ملندو آهي. جيڪو ٽيليفون بوٿ جي چير ۾ وجهي يڪدم ڪال ڪبو آهي. هتي ڪارڊ تي لکيل انسٽرڪشن موجب هڪڙو نمبر ملائي ٻيو ملائڻو هو. ان بعد ٽيون نمبر ۽ پوءِ ضرورت وارو نمبر، هوءَ مون کي اهو ئي ڪجهه سمجهائيندي رهي پر فارسيءَ زبان ۾ جيڪا منهنجي سمجهه کان ٻاهر هئي. بهرحال منهنجي لاءِ اها به حيرت جي ڳالهه هئي ته هڪ نوجوان ايراني عورت وڏي اعتماد سان دڪان هلائي رهي هئي. ان کان اڳ امام خميني ايئرپورٽ تي ايراني عورتن کي سرڪاري نوڪري ڪندي ۽ تهران جي روڊن تي کين گاڏي هلائيندو ڏسي سوچيم ته هيءَ قوم وڃي ڪٿان جو ڪٿان پهتي آهي. اسان جا مغربي اخبار نويس بنا ڏسڻ جي ۽ بنا معلومات حاصل ڪرڻ جي ويٺا اخبارون ڪاريون ڪن ته ايراني عورتن سان ظلم آهي ۽ هو سڄو ڏينهن برقعي ۾ بند ٿي گهر ۾ ويٺيون آهن.
ڪارڊ وٺڻ تان هٿ کڻي موٽيس. ٿي سگهي ٿو ڪارڊ تي ان جي استعمال ڪرڻ جو طريقو انگريزي ۾ به لکيل هجي پر هن وقت کيسي مان پڙهڻ جي عينڪ ڪڍي اها جانچ ڪرڻ تي دل نه چاهيو. ايراني ماڻهن جي ميلي ۾ ٽي ڄڻا پاڻ جهڙا ڏٺم جيڪي اسان جي گروپ جا نه هئا. وقت پاس ڪرڻ خاطر انهن وٽ پهتس، هو ٽيهه پنجٽيهه ورهن جا ڪافي صحتمند لڳي رهيا هئا. پڇڻ تي هنن ٻڌايو ته هو به اسان وانگر پاڪستاني آهن ۽ ايران ۾ زيارتن لاءِ آيا آهن. هينئر هو به مشهد وڃي رهيا آهن جتان پوءِ قم ويندا. اسان وانگر ڪنهن قافلي ۾ اچڻ بدران هو ٽئي ڄڻا جيتوڻيڪ پهريون دفعو پر اڪيلي سر ايران آيا آهن. هنن پنهنجن مائٽن ۽ دوستن کان جيڪي ايران اچي چڪا آهن ايتري معلومات ورتي آهي جو هنن کي ڪنهن گائيڊ جي به ضرورت ناهي. واقعي ايران اهڙو ملڪ آهي جتي امن امان، سستائي ۽ مشرقي ڪلچر هجڻ ڪري اسان جي ماڻهن لاءِ وڏي سهولت آهي. ملائيشيا به ڪنهن زماني ۾ ائين هوندو هو پر هاڻ ماده پرستي جي اهڙي ته هوا لڳي آهي جو ڪنهن ڀٽڪيل مسافر کي راهه ڏيکارڻ لاءِ وقت ناهي. هتي عام ماڻهو توڙي سرڪاري ڪامورو Polite ۽ هيلپفل آهي. اهو ته نٿو چئي سگهجي ته هي مسلمان آهن. ان ڪري اهي پولائيٽ آهن. مسلمان ته سعودي عرب ۽ ڪويت ۾ به آهن پر اتي جي مڪاني عربن کي ڇا ته ٽيڙي آهي! پاڪستاني سلوني ۽ بنگلاديشيءَ سان ته هو ڳالهائيندي بي عزتي ٿا محسوس ڪن، مسلمان ته اسان جي ملڪ ۾ به آهن پر ڇا اسان جو سرڪاري ڪامورو ظالم آهي، نه ڏسندو پنهنجو نه پرديسي. هن کي ٽارچر ڏيڻ ۾ تسڪين محسوس ڪندو هو. منجهيل مسافر جي مدد ڪرڻ بدران هن جي ڪم ڊاهڻ جي چڪر ۾ رهي ٿو. ان ڪري اسان جي ملڪ ۾ ڌاريون ٽوئرسٽ ايندي گهٻرائي ٿو پر هتي ته ملتان جيڪب آباد ۽ جهلم جا ڳوٺاڻا به اچيو نڪرن.
مشهد جي ايئرپورٽ تي مليل هي همراهه اسان کي قم ۾ به مليا ته نيشاپور ۾ به، سندن تعلق خيرپور ۽ سکر سان آهي. هي ٽئي ڄڻا پاڻ ۾ دوست سرڪاري نوڪرين ۾ آهن. ممتاز حسين ميراڻي خيرپور ۾ اريگيشن ڊپارٽمينٽ ۾ آهي ۽ ڪريم بخش راڄڙ سکر ۾ هائي وي ڊپارٽمنٽ ۾ اڪائونٽ آفيسر آهي ، ڊاڪٽر شاهد حسين ميراڻي سکر ۾ غلام محمد مهر ميڊيڪل ڪاليج ۾ پڙهائي ٿو ۽ شام جو سکر جي هڪ پرائيويٽ اسپتال ”حرا“ ۾ پرئڪٽس ڪري ٿو. 35 سالن جي هن نوجوان سرجن (سندس ڄم جي تاريخ 11- فيبروري 1972ع آهي) شاهد حسين ٻڌايو ته هن مئٽرڪ هاءِ اسڪول سکر مان ۽ انٽر اسلاميا ڪاليج سکر مان ڪرڻ بعد لاڙڪاڻي جي چانڊڪا ڪاليج مان 1997ع ۾ گرئجوئيشن ڪئي. هائوس جاب سول اسپتال ڪراچي ۾ ڪيو جتي هن پارٽ ون جو امتحان 1999ع ۾ ۽ 2003ع ڌاري MCPS ۽ FCPS ڪئي. سندس مسز پڻ سکر جي ڪنهن ڪاليج ۾ پڙهائي ٿي.
تهران کان مشهد ويندڙ جهاز ۾ اهو معلوم ڪري خوشي ٿي ته منهنجي ڀرسان سوٽ ڪوٽ ۾ ويٺل ايراني جينٽل مئن انگريزي کان ڄاڻو آهي. آءٌ جيئن ئي جهاز ۾ گهڙي پنهنجي سيٽ تائين پهتس ته ان قطار ۾ دريءَ وٽ اڳواٽ ويٺل هن نوجوان مون کي صاف انگريزي ۾ چيو.”هي شايد توهان جي سيٽ آهي جنهن تي آءٌ ويهي رهيو آهيان. توهان کي جي اعتراض هجي ته آءٌ ڀر واري وچين سيٽ تي ٿي وهان.“
”پليز، توهان ويٺا هجو.“ چئي آءٌ سندس ڀر ۾ ٿي ويٺس. جهاز جي مٿي چڙهڻ، بيلٽ کلڻ ۽ ايئر هوسٽس طرفان يڪدم جيوس (آب ميوه) Serve ٿيڻ بعد جيئن ئي آجا ٿياسين ته مون هن کي کيڪار کڙي ڪئي. هن ٻڌايو ته سندس نالو سيد رضا نقيب السادات آهي. ”آءٌ تهران جي طباطابائي Allama Tabatabaee يونيورسٽي ۾ پروفيسر آهيان ۽ ڪميونيڪشن اسٽڊيز منهنجو سبجيڪٽ آهي.“ هن پنهنجو ڪارڊ ڏيندي چيو.
”خوشي جي ڳالهه آهي جو منهنجي توهان جهڙي ماڻهو سان ملاقات ٿي آهي جيڪو علامه طباطابائي يونيورسٽي ۾ پروفيسر آهي.“ مون خوشي جو اظهار ڪندي هن کي چيو.
”تنهنجي معنيٰ توهان هن يونيورسٽي کان واقف آهيو؟“
”ٿورو گهڻو واقف آهيان، ان ڪري جي مون سان گڏ سئيڊن جي يونيورسٽي ۾ ويهارو کن ايراني هئا انهن ۾ هڪ ٻه ڄڻو ٻڌائيندو هو ته هو طباطابائي يونيورسٽي جو پڙهيل آهي.
هتي پڙهندڙن لاءِ ايترو ٻڌائيندو هلان ته ايران کڻي مسلمان ملڪ آهي. پر ان ۾ ٻين مسلمان عرب ۽ آفريڪي ملڪن وانگر پڙهيل ڪڙهيل ماڻهن ۽ تعليمي ادارن جي کوٽ ناهي. ان معاملي ۾ ملائيشيا به گهڻو پٺتي پيل آهي. بلڪه اڄ به ملائيشيا ۾ ڪي گهڻا تعليمي ادارا نه آهن. پر اهو ضرور آهي ته جيڪي ڪجهه تعليمي درسگاهه آهن. انهن جو هنن معيار تمام بلند رکيو ويوآهي ۽ انگلينڊ جي صحيح قسم جي يونيورسٽين ۽ ڪاليجن وانگر پڙهائي تي وڏو ڌيان ڏنو وڃي ٿو. پاڪستان يا مصر ۾ پڻ تعليمي ادارا چڱا خاصا ۽ پراڻا آهن. پر اڄڪلهه اتي تعليمي معيار ڪري پيو آهي. انڊيا ۾ اڃا به بهتر حال آهي بلڪ گهڻو بهتر آهي ان ڪري اڄ به ايراني يا ملئي شاگرد پڙهائي جي معاملي ۾ ڪنهن ايشيا جي ملڪ کي ترجيح ڏين ٿا ته اهو انڊيا آهي.
بهرحال ايران کي عرب يا آفريڪي مسلمان ملڪن (لبيا، ٽيونيشيا، موراڪو) جهڙو نه سمجهڻ کپي. ايران ۾ تمام اعليٰ معيار جا ڪاليج ۽ يونيورسٽيون آهن ۽ پنهنجي ويهن سالن جي پڙهائي جي تجربي مان اهو محسوس ڪيو اٿم ته ايراني شاگرد محنتي، وقت جو قدر ڪرڻ وارا، معلومات حاصل ڪرڻ لاءِ آتا ۽ هر وقت جستجو ۾ لڳا رهن ٿا ته امتحانن ۾ سٺي کان سٺو نمبر کڻي پنهنجو ۽ پنهنجي ملڪ جو نالو سرخرو ڪريون. ايران سڄو تعليمي ادارن سان ڀريو پيو آهي، رڳو تهران شهر کي وٺبو ته ٽيهن کان مٿي فقط يونيورسٽيون آهن. ايتريون يونيورسٽيون ته سڄي ملائيشيا، موراڪو يا سعودي عرب ۾ به نه هونديون.
ڪجهه يونيورسٽين جا نالا هن ريت آهن.
* امام خميني يونيورسٽي
* امير ڪبير انجنيئرنگ يونيورسٽي
* امام صادق يونيورسٽي
* ايران ميڊيڪل يونيورسٽي
* ايران انجنيئرنگ (ٽيڪنالاجي) يونيورسٽي
* اسلامڪ آزاد يونيورسٽي اتر تهران
* اسلامڪ آزاد يونيورسٽي ڏکڻ تهران
* اسلامڪ آزاد يونيورسٽي وچ (صدر) تهران
* شهيد بهشتي يونيورسٽي
* بين الاقوامي يونيورسٽي
* تربيت معلم يونيورسٽي
* امام رضا يونيورسٽي
* امام علي يونيورسٽي
* الزاهرا يونيورسٽي
* باقر العلوم يونيورسٽي، وغيره
تهران جي اهڙين يونيورسٽين ۾ علامه طباطابائي يونيورسٽي به هڪ آهي جنهن جو هڪ پروفيسر سيد رضا هن وقت تهران کان مشهد جي سفر ۾ منهنجي ڀرسان ويٺل هو. سيد رضا نقيب السادات ٻڌايو ته ”تهران جي هيءُ مشهور يونيورسٽي اڌ صدي کن پراڻي آهي. هيءَ يونيورسٽي 1957ع ۾ ڪاليج آف ڪامرس جي شڪل ۾ شروع ٿي هئي. ڪاليج جيئن ئي وڌڻ لڳو ته ان جو نالو تهران بزنيس ڪاليج رکيو ويو ۽ سڄي پسگردائي ۾ هي ڪاليج اڪنامڪس، ڪامرس، بزنس، اڪائونٽنگ ۽ مئنيجمينٽ جهڙن سبجيڪٽن لاءِ بهترين مڃيو ويو ٿي. 1980ع ۾ هي ڪاليج شهر جي ٻين تعليمي ادارن سان ڳنڍيو ويو ۽ پوءِ 1984ع ۾ ڪاليج کي يونيورسٽيءَ جو درجو ڏيئي علامه طباطابائي يونيورسٽي نالو رکيو ويو.“
علامه طباطابائي جنهن جي نالي پٺيان هيءَ يونيورسٽي آهي. ايران جو هڪ مڃيل ڏاهو، مفڪر، فلاسفر، ليکڪ ۽ شاگردن لاءِ هڪ اتساهه بخشيندڙ ٽيچر ٿي گذريو آهي. جنهن پنهنجي زندگي جو وڏو حصو سياست کي پاسي رکي اسلامي تعليم پکيڙي، اڄ جو هي ملڪ، اسلامي ريپبلڪ آف ايران ٺاهڻ وارن مان ڪيترائي علامه جا شاگرد هئا، جهڙوڪ مرتضيٰ موتاهاري، ڊاڪٽر بهشتي، ڊاڪٽر محمد مفاتح وغيره.
علامه طباطابائي (سندس سڄو نالو سيد محمد حسين هو)، 1982ع ۾ تبريز ۾ ڄائو. نجف شهر ۾ فقهي ۽ اسلامي قانون ۾ تعليم وٺڻ بعد زندگي جو وڏو حصو ايران جي ديني درسگاهن جي شهر قم ۾ علم حاصل ڪيو ۽ شاگردن کي پڙهايو. پاڻ 44 کن ڪتاب لکيائين. جن مان ڪيترا تمام مشهور آهن ۽ اڄ تائين پڙهايا وڃن ٿا. انهن سڀني ۾ اهم ”تفسير الميزان“ آهي. جيڪو ويهن جلدن تي مشتمل قرآن جو فارسي ۾ ترجمو آهي. ان کان علاوه ”شيعا اسلام“ ۽ ”اصول فلسفه“ آهي.
علامه طباطابائي شاعر به هو، سندس ڪنهن شعر جون ٻه سٽون پروفيسر سيد رضا نقيب السادات کان لکايون اٿم.
فريب جهان مخور زينهار کهه در پاي اين گل بود خار ها
پيا پي بکش جام سرگرم باشبهل گر بگير ند بيڪار ها.
علامه سيد محمد حسين طباطابائي نوي ورهن جي ڄمار ۾ 1981ع ۾ گذاري ويو.