ايران جي رستن تي نظر ايندڙ ڪارون
ڳالهه هيءَ آهي ته ايراني انقلاب کان اڳ جڏهن ايران تي پهلوي شهنشاهه جو راڄ هو تڏهن ملڪ جي ڌن دولت شاهي گهراڻي جي ڀاتين ۽ انهن جي خاص ماڻهن، فوجي ۽ سول اعليٰ عملدارن جي هٿ ۾ هئي غريب سورن ۾ هئا اميرن عيش ٿي ڪيو. ايتريقدر جو ملڪ جا سٺا رستا به فقط شاهي خاندان جي ماڻهن ۽ انهن جي خوشامندڙين لاءِ هئا. آمريڪا ياري دوستي جي ناتي ۾ ايران جي تيل ۽ ناڻي مان جاوا پئي ڪيا ۽ ايران جا امير ماڻهو آمريڪا جي هر شيءَ مان Impress هئا. عوام وٽ سفر لاءِ ڀلي کٽارو بس نه هجي پر امير ماڻهن جي گهرن اڳيان هڪ کان هڪ آمريڪن ڪار نظر آئي ٿي. بقول هڪ نقاد جي:
Iran was once playground for u.s outomakers.
ايران جي رستن تي آمريڪا جي فورڊ ۽ GM ڪمپنين جون ٺهيل ڪارون، شيورليٽ Navas، بيوڪ جهڙيون وڏيون ڪارون نظر آيون ٿي. پر انقلاب اچڻ ۽ خاص ڪري 1981ع ۾ آمريڪن سفارتخاني تي حملي بعد آمريڪي شهرين کي يرغمال ڪري رکڻ بعد ٻئي مال سان گڏ آمريڪا کان ڪارن اچڻ جو سلسلو به بند ٿي ويو. اڄ تهران جي ڳتيل ٽرئفڪ وارن رستن ۽ گهٽين ۾ پوڙهن ماڻهن کي اهي سٺ ۽ ستر جي ماڊل واريون شيون ۽ ڪئڊلڪ ڪارون هلائيندو ڏسجي ٿو. ان کان علاوه جيڪي ڪارون تمام گهڻيون نظر اچن ٿيون. اهي هتي جون لوڪل ميڊ آهن، يعني ايران جو ٺهيل ڪارون پيڪان (Paykan)، سامند (Samand) سورين (Soren)، سارير (Sorir)، لوگان، سائيپا 141، سبا (Saba)، نسيم ڪار، نسيم سفاري، پارس کودرو، ايران کودرو ڊيزل، موراتاب، هندائي سوناتا، ڪرمان کودرو، ڪش کودرو، سيناد- ڪجهه ڪارون ائين آهن جيئن اسان وٽ سوزوڪي جون مهراڻ، الٽو، ڀلينو وغيره، ايران ۾ ويندي ملائيشيا جون گاڏيون ٺهن ۽ Assamble ٿين ٿيون. جيئن ته پروٽان ساگا، پروٽان، ويرا، پروٽان امپيان پروٽان Gan2 وغيره.
ايران ۾ اڄڪلهه تيرهن کن سرڪاري ۽ خانگي ڪارين جا ڪارخانا آهن جنهن مان ٻه ”ايران کودرو“ ۽ ”سائيپا“ تمام وڏا آهن جن ۾ سمجهو ته ايران ۾ هلندڙ گاڏين مان نوي سيڪڙو ٺهن ٿيون. ايران کودرو ڪمپني جي ڪار پيڪان (فارسي لفظ جنهن جي معنيٰ تير آهي) ايران ۾ ائين نظر اچي ٿي جيئن ڪنهن زماني ۾ انڊيا ۾ موروتي ڪار هئي. ان جي جاءِ تي هاڻ ٻن سالن کان ايران کودرو وارن ساماند (Samand) نالي نئين ڊيزائين جي ڪار ڪڍي آهي.
سائيپا ڪمپني وارن جون ڪارون ٻئي نمبر تي آهن جن ۾ صبا، نسيم، سائٽرون Xantia وغيره اچي وڃن ٿيون. ان بعد ننڍي پئماني تي ڪارون ٺاهڻ وارا آهن. ڪرمان موٽرس ڪمپني، ڊاهمن گروپ ڪمپني، ڪش کودرو ڪمپني، رانيران تراڪتور سازي (يعني ٽريئڪٽر مئينيوفيڪچر) شهاب کودرو ۽ ٻيون ڪجهه ڪمپنيون آهن جيڪي ملڪ جي ضرورت جو ڏهه سيڪڙو ڪارون ٺاهين ٿيون.اهي سموريون ڪمپنيون ڪارن کان علاوه موٽر سائيڪلون بسيون، وئن، ننڍيون وڏيون ٽرڪون، ٽرئڪٽر ۽ مني بسون وغيره ٺاهين ٿيون. بهرحال ايران جهڙي ملڪ کي شاباس هجي جو هن ڌارين ملڪن تي مدار ناهي. پاڻ ئي هر قسم جي گاڏي ٺاهين ٿا ۽ نه فقط پنهنجي ضرورت پوري ڪن ٿا پر ڪيترن ئي ملڪن کي وڪڻن ٿا. ايران وچ اوڀر جي سڀني ملڪن ۾ ڪارون ۽ بسيون، ٽرڪون ٺاهڻ ٽاپ تي آهي ۽ دنيا ۾ سورهين نمبر تي آهي.
ايران ۾ ڪارن ٺاهڻ جي سڀ کان وڏي ڪمپني ايران کودرو Iran Khodro Industrial Group آهي جنهن کي ڏسڻ جو مون کي موقعو مليو 1962ع ۾ ٻن ڀائرن احمد ۽ محمود خاياميءَ شروع ڪئي. جنهن جو شروع ۾ نالو ”ايران نئشنل“ رکيو ويو ۽ پوءِ 1979ع واري اسلامي انقلاب بعد هن جو نالو ”ايران کودرو“ رکيو ويو. کودرو فارسي جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آٽو موبائيل آهي. هيءُ ڪمپني ٽيهن سالن تائين پيڪان نالي ڪارون ٺاهيندي رهي جيڪي برطانيه جي ڪار هلمن هنٽر جي ٻي صورت آهن.
2005ع کان هن ڪمپنيءَ پيڪان ڪار بند ڪري 1.8 ليٽر جي سرمند ڪار ٺاهڻ شروع ڪئي آهي. جيڪا ڊيزائين به ايران ۾ ڪئي وئي آهي پر هن جو بنياد Peugeot 405 جي پليٽ فارم تي رکيو ويو آهي. جيڪا پڻ ايراني ڪار آهي. سرمند فارسي نالو آهي. جنهن جي معنيٰ تکو ڊوڙندڙ گهوڙن جو نسل آهن. ايران کودرو ڪمپني جي ٽيڪنيڪل مئنيجر ٻڌايو ته هن ڪار جو اهو نالو (سرمند) ايران جي اڳوڻي صدر محمد ختامي Propose ڪيو هو. جيڪو نالو فردوسيءَ جي ڊگهي شهر Epic شاهنامي تان کنيو ويو آهي.
ايران جي هيءَ ڪار سرمند دبئي ۽ دوحا (قطر) جي به رستن تي نظر اچي ٿي. اها ڪار عرب امارات کان علاوه روس، بلغاريا، تاجڪستان، پولنڊ ۽ افغانستان به ايڪسپورٽ ڪئي وڃي ٿي. ان کان علاوه هيءَ ڪار بيلا روس ۾ يونيسن ڪمپني، آذربائيجان ۾ اسٽار ڪمپني ”الصمند عزيز“ جي نالي سان ٺاهي ٿي. ڪمپني جي هڪ همراهه ٻڌايو ته هن سال کان هيءَ ڪار شام Syria ۾ پڻ ”سامند شام“ جي نالي ٺهڻ شروع ٿي رهي آهي.
سامند ڪار کي هتي ايران ۾ ڪي ماڻهو ”نئين پيڪان“ (پيڪان نو) پڻ سڏين ٿا. بهرحال هن ڪمپني جي پراڻي ڪار پيڪان جيڪا ٽن ڏهائين تائين ايران ۾ ٺهندي رهي ان جي ”آٽوموبائل پروڊڪشن لائين“ سوڊان جي هڪ ڪمپني ”خارطوم ٽرانسپورٽيشن ڪمپنيءَ“ خريد ڪري ورتي آهي. جتي هو شايد ساڳي نالي سان يا ڪنهن ٻئي نالي سان ڪار ٺاهڻ شروع ڪن.
شاهه جي زماني جي هڪ پوڙهي همراهه کان جڏهن پڇيم ته هن کي ايراني ڪار پيڪان ڪيئن ٿي لڳي ته هن شڪل ٺاهيندي چيو.
The paykan or arrow is a four cylinder time capsule. The design has barely changed since the first model was copied from the British hillmar hunter.
هو پنهنجي چاليهه سال پراڻي شيورليٽ ڪار سان خوش هو جنهن جا جيتوڻيڪ بقول سندس نه اسپيئر پارٽس ملن ٿا ۽ نه وري ڪا وڪامي ٿي.
هڪ ٻئي اهڙي ناراض همراهه پڻ ايران جي هن ڪار پيڪان (جيڪا ستر سيڪڙو ايران جي رستن تي نظر اچي ٿي) لاءِ چيو ته هيءَ ڪار آهي! انقلاب کان اڳ وارين ڪارين (يعني آمريڪن ڪارن بيوڪ ۽ ڪنڊلڪن) اڳيان بوٽن رکڻ جو کوکو لڳي ٿي.
بهرحال آمريڪا جي اهڙين شين پٺيان ايران کوکلو ٿيندو ٿي ويو. چڱو جو امام خميني جهڙي نيڪ انسان ايران ۾ انقلاب آندو ۽ ايران کي پنهنجي پيرن تي بيهاريو نه ته ايران ۾ ٽٿ پيسٽ ۽ سائيڪل به آمريڪا کان آئي ٿي. ايرانين کي هاڻ فخر هئڻ کپي ته پيڪان ۽ سامند جهڙيون ڪارون جيڪي هو هلائين ٿا اهي سندن ملڪ ۾ ٺهن ٿيون. جيڪي غريب غربو خريد ڪري سگهي ٿو. اسان کي پيڪان گاڏي جي فئڪٽري گهمائڻ واري انچارج چيو ته ”ايران جي ڪار پيڪان هن ملڪ جي سون برابر آهي. توهان هن جي مرمت به ڪرائي سگهو ٿا ته دل چوڻ تي ڪٿي به وڪڻي سگهو ٿا، کڻي ڇا به ٿي پوي پيڪان ڪار هميشه ايران جو اٽوٽ انگ رهندي.“