قورمه سبزي کائي نه سگهيس....
ايران اچڻ کان اڳ مون سمجهيو ايران جي ملڪ ۾ ڪير ايندو، جتي جا ماڻهو ڪٽر مُلان آهن ۽ ايران کي مون مائوزي تنگ واري چين وانگر ٿي سمجهيو، پر هتي اچڻ سان پهرين ڏينهن ئي سمجهه ۾ اچي ويو ته ايران جا ماڻهو بيحد لبرل آهن. منجهن نه فقط برداشت جو گهڻو مادو آهي پر ڌارين جي هر ممڪن مدد ڪن ٿا.
ايران روم ۽ انڊيا وانگر زبردست تاريخي ملڪ آهي جنهن ۾ هڪ ڌارئين کي ڏسڻ لاءِ ڪيتريون ئي شيون آهن ۽ ايران جي موسم نه انڊيا وانگر گرم آهي ۽ نه روم وانگر سخت ٿڌي. ان ڪري دنيا جا ٽوئرسٽ هتي اچيو نڪرن، ويندي مغربي ملڪن جا ماڻهو پڻ. جيڪي هونءَ ايران کي گاريون ڏين ٿا پر پوءِ هتي اچي هنن کي راءِ بدلائڻي پوي ٿي ۽ پنهنجي ئي ملڪ جي ميڊيا کي گهٽ وڌ چون ٿا. ايران ۾ زيارت لاءِ ماڻهو مشهد ۽ قم ۾ اچن ٿا ان کان علاوه ايران جا انيڪ شهر آهن جيڪي تاريخي ۽ سونهن کان صدين کان مشهور آهن جن کي دنيا جا نه فقط سني ۽ شيعا پر غير مسلم به ڏسڻ لاءِ اچن ٿا. ان قسم جا ٽوئرسٽ خاص ڪري اصفهان، تبريز، تهران، زاهدان، برجند، شيراز، ديزفل ۽ ڪرمان شاهه شهرن ۾ ته جتي ڪٿي نظر اچن ٿا. Caspian سمنڊ ۽ ايراني نار واري ڪناري جي شهرن ۾ ڪيترائي وچ ايشيا جي رياستن ۽ عرب ملڪن جا مسلمان توڙي عربي ڳالهائيندڙ عيسائي ۽ يهودي نظر اچن ٿا. گس پنڌ تي مون کي ڪو يورپي ملندو آهي ته ساڻس زوريءَ ”هيلو هيلو“ ڪري کانئس ايران بابت احوال وٺندو آهيان. تهران ۾ اسپين جو ڪنگلو جوڙو مليو، خبر ناهي ته زال مڙس هئا يا دوست يار. هنن ٻڌايو ته هو بندر عباس چار ڏينهن رهي آيا آهن. هنن ايرانين جي ڏاڍي تعريف پئي ڪئي. ”بندر عباس پهچي اسان ڪنهن سستي هوٽل جي ڳولا ڪئي.“ هنن ٻڌايو ته هنن کي ٻه ايراني شاهرخ ۽ هاجما نالي ٽئڪسي هلائيندڙ ملي ويا. ”هنن اسان لاءِ ڪيترن ئي هنڌن تان پڇا ڪئي پر ڪابه رهائش اهڙي سستي نه ملي جهڙي اسان چاهي ٿي. پوءِ اسان بندرگاهه واري هڪ گهٽيءَ ۾ پٽ تي سمهڻ جو فيصلو ڪيو پر هنن ايرانين ڇوڪرن اسان کي ائين اڪيلو ڇڏڻ نٿي چاهيو جو هنن چيو ته ائين گهٽي ۾ سمهڻ ڊپ کان خالي ناهي.“ هنن ٻڌايو ته پوءِ انهن مان هڪ نوڪري ڪندو رهيو يعني ٽئڪسي هلائيندو رهيو ۽ ٻيو اسان وٽ سڄي رات جاڳي پهرو ڏيندو رهيو. هو ٻئي ڳوٺاڻا ڇوڪرا هئا، جيڪي رات جي وقت بندر عباس ۾ روزگار لاءِ آيا هئا. صبح جي وقت هن جو ٻيو ساٿي به موٽيو ۽ اسان کي پنهنجي ڳوٺ گهر وٺي هليا. ”هنن جو گهر بيحد غريباڻو هو ۽ گهر جا ڀاتي پڻ سادي طبيعت جا هئا، جيئن ڳوٺن جا ٿيندا آهن،“ اسپيني ٽوئرسٽ ٻڌايو، ”هنن اسان کي ڪپڙا پڻ ڌوئي ڏنا. اسان سندن گهر چار ڏينهن رهي پياسين جن ۾ اسان ماني پنهنجي وٺي کائيندا هئاسين ۽ نه وري ڪو هنن اسان کي چيو. هو پاڻ ئي ڏاڍا غريب هئا. هڪ ڏينهن هو اسان کي پنهنجي ٽئڪسي ۾ مناب ڳوٺ ۽ گيشم ٻيٽ پڻ وٺي هليا.“ هنن ٻڌايو ته آخري ڏينهن تي هنن ۽ ڳوٺ جي ڪجهه ٻين ماڻهن غربت سارو کين تحفا پڻ ڏنا. ”اسان هڪ ته غير مسلم هئاسين ۽ ٻيو ته اسان جو تعلق يورپ سان هو، جيڪو هميشه ايران جي گلا ڪندو رهي ٿو. ته به هُو دل جي گهراين سان ايرانين جي تعريف ڪري رهيا هئا ۽ بار بار چئي رهيا هئا ته:
“We have no word to describe how much hospitable Iranian people are…”
يزد کان قم ايندي رستي تي اصفهان مان هڪ آمريڪن به چڙهيو جنهن جا وڏا ايران جي ڪنهن اتراهين علائقي ۾ رهيا ٿي. هن ٻڌايو ته هو ٻارهن سالن جو هو ته پنهنجي پيءُ سان گڏ ايران پنهنجي ڏاڏي سان ملڻ آيو هو ۽ کيس اڃان تائين آب تاليبي (گدري جو جوس) ۽ نان ياد آهن. هينئر هو ڏهن سالن بعد وري پنهنجن پڙڏاڏن جو ڳوٺ ڏسڻ ۽ ايراني قورمه سبزي کائڻ لاءِ آيو آهي. هن کي ڪجهه فارسي به آئي ٿي. جيڪا هن آمريڪا جي رياست ڪنساس ۾ پنهنجي ماءُ پيءُ کي ڳالهائيندو ٻڌي سکي ورتي. پاڻ آمريڪا ۾ ئي ڄائو نپنو. مون پڇيومانس ڪونه پر مون کي لڳو ته هن جي فئملي جو تعلق زوروسٽر (آتش پرست) ڌرم سان هو. ”مون کي ايران جو شهر اصفهان ڏاڍو وڻيو.“ هن ٻڌايو: ”منهنجا ڪيترائي آمريڪي دوست جيڪي ايران گهمي آيا انهن اصفهان جي وڏي تعريف ڪئي.“
”توهان گهڻا ڏينهن هتي اصفهان ۾ هئائو؟“ مون پڇيومانس.
”آءٌ ٽن ڏينهن لاءِ رهيس پر اڃان دل موٽڻ تي نٿي چوي، ايران ۾ کاڌي پيتي، رهائش ۽ سواري جو هر سک آهي پر بوز (شراب) نٿو ملي. خمينيءَ اهي شيون سختي سان بند ڪرائي ڇڏيون آهن. اسان جا وڏا ٿا ٻڌائين ته شهنشاهه ايران جي ڏينهن ۾ ايران ۾ وڏي عياشي هئي.“
”هونءَ ايران ڪيئن لڳو؟“ مون وري پڇيومانس.
”ڏس، آءٌ ڪو اهڙو مذهبي ماڻهو آهيان ئي ڪونه، جو مشهد ۽ قم وڃان.“ هن چيو، ”اهي شهر به سٺا هوندا پر تبريز، تهران، يزد، شيراز ۽ اڄ ڏينهن تائين دنيا جا جيڪي ٻيا شهر مون ڏٺا آهن انهن سڀني ۾ اصفهان دي بيسٽ آهي.“
”اصفهان جي ڪهڙي شيءَ توهان کي گهڻو Impress ڪيو؟“ مون پڇيومانس.
”اصفهان هڪ Organized City آهي. هتي جي هر شيءَ سليقي واري آهي. هتي جا رستا، هتي جون پليون، هتي جون جهونيون عمارتون ۽ انهن تي نقش نگار، مسجد شاهه کان آرمينين جو گرجا گهر، يهودين جو ملان جئڪوب سنا گاگ ۽ پارسين جا آتش ڪده ڏسڻ وٽان آهن. آءٌ هر وقت ميدان نقش جهان ۾ هوندو هوس يا چهار باغ بليوارڊ تي يا درياه جي ڪناري تي چهل قدمي ڪندو رهندو هوس. چهار باغ روڊ ميدان شهداءِ کان شروع ٿو ٿئي ته وڃيو دروازه دولت کان ٿو نڪري ۽ پوءِ اڳيان انقلاب چوڪ تائين هليو ٿو وڃي جتي 33 ڪمانين واري سي اوسيه پل آهي...“
”چون ٿا ته اصفهان پلين جو شهر آهي....“ مون چيومانس
”جي ها، پل واحد، پل فِلضي، پل فردوسي، پل چوبي، پل بوزور گمهر، پل شهرستان... نه رڳو پلين جو پر پارڪن جو به شهر آهي.... پر آءٌ هتي قورمه سبزي کائڻ آيو هوس اها نه ملي سگهي....“