9
اڳ ۾ زائفون کار سان ڪپڙا ڌوئنديون هيون. کار ڪاسٽڪ سوڍا آهي. ان ۾ ڪجهه ٻيا وکر ملائي صابڻ ۽ ڪپڙن ڌوئڻ جا پائوڊر ٺاهي سگهجن ٿا، نه رڳو پاڻ لک ڪمائجن پر هزارن کي ڌنڌي سان به لڳائي سگهجي ٿو.
کار سان ڪپڙا ڌوئي، زائفون ڪپڙي کي گُليءَ جي ڇٽ ڏينديون هيون اها گلي هينئر مارڪيٽ ۾ نيل ۽ رابن نيل ٿي لکن ڪروڙن جو ڌنڌو پئي ڪري. اسان کان ايترو نه پڳو يا اڄ تائين نٿو پڄي جو گُليءَ مان ڪمايون.
اسان وٽ املتاس جا وڻ ڏاڍا ڀلا ٿين ٿا. املتاس جو ڪارو مادو قبض ڪشا آهي. ۽ قبضيءَ جو هڪ ٽڪ علاج آهي. اسان کان اڳ ۾ هوميوپيٿي وارن ان جون گوريون ٺاهي مارڪيٽ ۾ آڻي ڇڏيون آهن اسان موڳا مٽر ٿيو ماٺ ڪيون ويٺا آهيون ۽ ماستري يا پٽيوالي جي نوڪريءَ لاءِ ٻيا ٻاٿون کائون.
هڪ ٽالپر نوجوان مون وٽ آيو. ڪامرس ۾ ماسٽرس ڪيل هئس. يعني ’ايم ڪام‘ هئو. مون وٽ ڪلارڪيءَ لاءِ پنڌ ڪندو هئو. ڪلارڪيءَ جون سڀ جايون ڀري بيٺو هئس. ڪا جاءِ خالي ڪانه هئي. نيٺ ٽي چار دفعا پنڌ ڪري چيائين ته ”پٽيوالو ڪري رکينم“ مون کي به ڏاڍا خار لڳا سو چيومانس ته ”تو ڪامرس ۾ ماسٽرس ڪئي ڪانهي، ڪوڙ پيو ڳالهائين. جيڪڏهن تنهنجو ڪامرس وارو ذهن هجي ها ته کوڙ سارا طريقا آهن پئسن ڪمائڻ جا!“ چيم ته ”لک کن بيروزگار يا مئٽرڪ پاس اهڙا ڇوڪرا هوندا جيڪي نوڪرين پٺيان هزارين روپيا ڀاڙن ڀتن ۾ خرچ ڪري ڇڏين ٿا. هڪ لک ماڻهو هڪ هڪ هزار خرچ ڪن ته ڏهه ڪروڙ روپيه ٿين ٿا. اهڙن ماڻهن کي رڳو پنجاهه روپين ۾ رجسٽر ڪري نوڪريون ڳولهي ڏجن ته پنجاهه لک روپيا ٿي ويندا. انهن پنجاهه لکن مان آفيس ٺاهي، ڪلارڪ ويهاري، اخبارن ۾ اشتهار ڏياري هڪ قسم جي خانگي ايمپلائينٽ ايڪسچينج کولي سگهجي ٿي. نوڪري ڏيارڻ جي صورت ۾ وڌيڪ پنجاهه سؤ روپيا وٺي سگهجن ٿا.“ کيس ڳالهه سمجهه ۾اچي وئي ۽ وري نوڪري لاءِ مون وٽ ڪونه آيو.
همدرد وارن ڇا ڪيو جو ماکيءَ کي رڳو ٽوٿ پيسٽ جهڙي ٽيوب ۾ وجهي ڏهين ڏهين روپين ۾ وڪڻڻ شروع ڪيائون. لک ڪمائي ويا.
همدرد مان حڪيم محمد سعيد ياد آيم. مون سان گهرو رستا ۽ مان سندس گهر ۾ دعوتون کائي ايندو هئس. منهنجي ننڍڙي گذاري وئي ته حڪيم صاحب جي گهر واري جنازي کڻڻ کان اڳ تڏي تي آئي. جڏهن حڪيم صاحب گورنر ٿيو ته سندس زماني ۾ نگران (care taker ) وزارت ٺهي. مون سان آفتاب شعبان ميراڻي ڳالهه ڪئي ته منهنجو نالو چيف منسٽر طور نامزد ڪيو ويو آهي. بهرحال چيف منسٽر سيد علي مدد شاهه مقرر ٿيو، جيڪو منهنجو گهاٽو دوست آهي. ان ڳالهه ڪئي ته منهنجو نالو چيف منسٽر مان هٽائي منسٽرن ۾ داخل ڪيو هئائون. سندس چوڻ مطابق حڪيم محمد سعيد منهنجي منسٽر ٿيڻ جي به مخالفت ڪئي ۽ چيائين ته ”مسٽر ابڙو سنڌي قوم پرست آهي. سو اهو نه کپي!“ ڄڻ پاڻ اڙدو قوم پرست نه هئو. هي ماڻهو اندر جا ڪهڙا ڪارا ٿين ٿا. ٻاهران دوستي اندر ۾ ڇريون ۽ ڪينو. خير گذاري ويو آهي. الله مغفرت ڪندس. ڪنهن قتل ڪيُس؟ سڀ ڪنهن کي خبر آهي. مهاجر نسل پرست جماعت وارن قتل ڪيُس. هيءُ هڪ اتفاق آهي نه ته چئي سگهجي ٿو ته مون کي نقصان پهچائڻ جو ڪيتو لوڙيائين. مان ته سندس جنازي تي به ويس ۽ ٽيجهي تي به ويس ۽ سندس نياڻي سعديه راشد سان تعزيت ڪيم. پنهجي نياڻي شاهده کي ساڻ وٺي ويو هئس جو منهنجي گهر واري گذاري وئي هئي.
گهرواريءَ جي دعائن سان پڪو نمازي بڻجي چڪو هئس. قرآن شريف جو بار بار مطالعو ترجمي ۽ تفسير سان ڪندو رهيس. قرآن شريف جي اکري ترجمي ۾ وڌيڪ مزو آهي. مولانا عبدالڪريم ٻير شريف واري بنهه اکري ترجمو ڪيو آهي. مون ڪيترائي لفظ ڏٺا جي آهن ته عربي پر نج سنڌي ٿي ويا آهن. مون اهي لفظ جدا گڏ ڪيا آهن. اهو هڪ جدا ڪتابڙو ٿي ويندو؛ هتي انهن جو تفصيل نه ڏبو.
دوا، دعا، دعوت، دعويٰ، وڪيل ۽ اهڙا هزارين لفظ آهن جي نج عربي آهن. فقير، فاقو، فڪر، فنا، نج عربي لفظ آهن. غضب، غليظ، غيب، غائب، غسل، غير، بغير، غصو، غلط، سڀ نج عربي لفظ آهن. مون اهڙا هزارين لفظ ڊائري ۾ لکي ڇڏيا آهن. پر هڪڙا نج سنڌي لفظ آهن، جن لاءِ ذرو به شڪ نٿو ٿئي ته اهي ڪي عربي لفظ هوندا، اهڙا به سوين لفظ مون گڏ ڪيا آهن. مثلاََ عربيءَ ۾ دمر معنيٰ ناس ڪرڻ، پاڙئون پٽي ڇڏڻ يا ملڪ نيڪالي ڏيئي ڇڏڻ. اهو ساڳيو لفظ سنڌيءَ ۾ آهي ڏمر. ڪير چوندو ته ڏمر لفظ عربي لفظ آهي.
عربيءَ ۾ رٿا يا اٽڪل بازيءَ کي چون ڪيد. اسان چئون کيڏ کيڏي ويو. اهو کيڏ به عربيءَ جي ڪيد جي بگڙيل شڪل آهي. عربي ۾ برده چون چادر کي. اسان چئون پرده. معنيٰ پردو يا پڙدو به اصل ۾ عربي لفظ آهي. عربيءَ ۾ کلا معنيٰ خبردار. خبردا ڪرڻ لاءِ بار بار چئبو ڪلا ڪلا. اسان چئون کلا کلا، يعني خبردار خبردار. ڪانءَ کي به چئون کلا! ته ڪتي کي به چئون کلا!. ’کلا‘ موچڙن کي به چئبو آهي، اهو جدا لفظ آهي. کل مان نڪتل، پر ڪانءُ يا ڪتي کي ته موچڙا ڪونه هڻبا؟ ٻار کي توڙي جانور کي ۽ پکيءَ کي چون کلا! معنيٰ خبردار! جيڪو عربي جو عام استعمال آهي، اهڙا ٻيا ڪيئي لفظ آهن، جي هونئن ته نج سنڌي لڳن ٿا، پر آهن عربي.
گُهمڻ گهتڻ کي چون سير. اهو سير به نج عربي لفظ. ڪُل معنيٰ سڀ. ڪُل به عربي. مينهن وسڻ يا وسڪاري کي عربي ۾ چون ’مطر‘. سنڌيءَ ۾ ڦري ٿيو ’مُٽڻ‘ جو هونئن ته نج سنڌي ٿو لڳي، پر اڄ تائين ٻهراڙيءَ ۾ پيشاب ڪرڻ لاءِ چوندا آهن ته وسڪارو ڪري اچان! اهو وسڪارو آهي مطرتا. لفافو به نج عربي. خط به عربي. ڪتاب قلم به عربي. رسالو به عربي ته مخزن به عربي. جو انگريزيءَ ۾ ڦري ٿيو مئگزين، نزلو ۽ الف نزلا ڦري ٿيو انفلوئنزا. انگريزي ۾ چون ڪاٽن عربيءَ ۾ چون ڪتن ۽ اسين لفظ ڪم آڻيون ڪتڻ، ڪتڻ نج سنڌي لفظ آهي. پر ڀانئجي ٿو ته ڪپهه يعني ڪتڻ مان نڪتل آهي. وقت به عربي، اوقات به عربي. ويندي ڪرسي به عربي ته گناهه ثواب به عربي. عربيءَ ۾ گناهه کي چون جناح. عرب جيم کي گاف ڪري اچارين. جيئن جمال کي چون گمال ۽ جمهوريه کي گهموريه، سنڌيءَ ۾ چون فلاڻي کي ريهي ريبي ڦيرائي ويو. عربيءَ ۾ ريب معنيٰ شڪ يا مونجهارو يعني ڪنفيوزن، جو انگريزي جو لفظ آهي عربي جو ريب انهيءَ معنيٰ ۾ آهي.
سلام، ايمان، غيب، غائب، هدايت، سلامت، نج عربي لفظ آهن. عربيءَ ۾ ولو چوندا آهن موٽڻ، موڙڻ يا ورڻ کي. اسان چئون ول ول يا ور ور يا سڌو سنئون ولوئو به چئون جو آهي ورڻ يا ڦرڻ.
سنڌيءَ تي سنسڪرت جو به وڏو اثر آهي. پر عربي ان کان پوءِ آئي، تنهن ڪري عربي جو اثر نج ۽ تازو آهي. مرض، مرضي، مريد، مراد به نج عربي لفظ آهن. سنڌي جو بڻ بنياد دراوڙي آهي. سنسڪرت اسان کي لفظ ڏنا به ته کنيا به، سنسڪرت جا ودوان سنڌو ڪناري رهيا ۽ لازمي آهي ته هنن به اسان جا لفظ کنيا، مثلاَ، ڄڀ ۽ ڄنگهه يا ڀونءِ.
قدر، قدرت، قهر، جبل، جبر سڀ نج عربي لفظ آهن، پر لفظ ڳالهه ته نج سنڌي آهي نه، اهو به عربي لفظ قال جو بگاڙ آهي. عرب ق کي گاف ڪري اچاريندا آهن. ڳالهه ڳالهه تي چوندا آهن گال فلان يعني فلاڻي هيئن چيو يا هيئن ڳالهه ڪئي. اسان گال کي ڦيرائي ڳالهه ڪري ڇڏيو. پروفيسر ڊاڪٽر نبي بخش قاضي جو وڏو عالم آهي تنهن ڳالهه ڪئي ته سندن اسڪول ۾ هڪ نوڪرياڻي هوندي هئي مائي ڍاپان، جاچ ۾ خبر پئي ته مائيءَ جو اصل نالو هئو. فاطمه. فاطمھ مان ڦري تي ڦاپو ۽ ڦاپان. ڦاپان مان ڦري ٿي ڍاپان. ٻوليون ائين ٿيون لفظن جو حليو بگاڙين. لفظ ’ڳالهه‘ به اصل عربي لفظ ’قال‘ يا ’گال‘ جو بگاڙ آهي. عرب قال کي چون گال، اردوءَ ۾ چون گل بات.
فرش به عربي لفظ آهي ته عرش به. آسمان کي عربيءَ ۾ چون ’سماءَ‘ جنهن کي اسان ’آسمان‘ ڪري ڇڏيو. ٻوليءَ ۾ اهڙي مٽ سٽ ٿيندي آهي. انگريزي لفظ ’ڪپ بورڊ‘ کي اسان ’ڪٻٽ‘ بڻائي ڇڏيو ۽ ڪير به ائين نه چوندو ته ڪٻٽ انگريزي لفظ آهي. گلاس ته صفا سنڌي ٿي ويو آهي. ڪپ کي ڪوپ بڻائي ڇڏيو سين ۽ هاڻي ڪو چوي ته ڪوپ کي ڪپ چئو ته ڪونه چونداسين. ’واٽر ڪورس‘ کي ڦيرائي ’واسر ڪوٽ‘ ڪري ڇڏيوسين ۽ هاڻي صرف ’واسر‘ يا ’واٽر‘ چئون. اهڙي عجيب صورتحال پيدا ٿي پوي ٿي جو چون ٿا، ته ’واٽر ۾ پاڻي آهي ئي ڪونه! واٽر ۾ پاڻي ڪونهي. عجب ڳالهه آهي پر ائين عام چيو وڃي ٿو. ٻوليءَ جو مزاج آهي.
قالين کي عرب چون ’گالين‘. اسان ان کي ’گِلم‘ بڻائي ڇڏيو. ظلم، ظالم به عربي لفظ آهن ته رحم به حيران، حيرت، حب، محبت، محبوب، سڀ عربي لفظ آهن. خلق خالق، مخلوق، تخليق به عربي. تصور، غيرت به عربي. بُس ۽ بُسا عربي ۾ چون ذرڙن کي. اسين چئون بُوسو.
حڪم، حڪومت، عدل، فيصلو، ذائقو، بدلو، داخل، عذاب، لعنت، نعمت، قضا، نور بي حساب عربي لفظ آهن جي سنڌي ۾ اچي ويا آهن. ٻيا ڪيترا لفظ آهن جي عربي لفظن جو کار آهن.
مثال اسين چئون ڪپڙي جي ’ڦتيل‘ معنيٰ ليڙ. اصل ۾ عربي لفظ آهي ’فتيل‘ معنيٰ تند. اسان چوندا آهيون ته ’گڙپ ٿي ويو‘ معنيٰ گم ٿي ويو يا ٽٻي هڻي ويو. اهو به اصل ۾ عربي لفظ آهي، ’غروب‘جو ڦري گهري ’گڙپ‘ ٿي ويو. ائين بي حساب لفظ آهن پر اجايو تڪراري معاملو ٿي پوندو جو ڪيترا يار خدا ڪارڻ عربيءَ جا دشمن آهن. ڀلا جيڪا زبان سوين سال حڪومتي ٻولي رهي هجي سا اثر به ضرور ڇڏيندي. ائين پارسي جا هزارين لفظ سنڌيءَ ۾ آهن جيڪي پير ۽ پيرسن. اسان ذري ذري چئون نور مٺي جو قسم. قسم به عربي ته نور به عربي.
اهو ڪتابڙو گم ٿي ويو اٿم، جنهن ۾ عربي جا لفظ لکي ڇڏيا هئم. جي نج سنڌيءَ ۾ استعمال ٿا ٿين. نه ته اهو جدا ڪتابڙو ڇپائڻ جهڙو آهي. شال ڪو عربي جو پروفيسر اهڙو ڪرتب ڪري وڃي. صفا سنڌي لفظ اصل ۾ عربي آهن. مثال ڀوسو يا بوسو به عربي آهي. ’بُس‘ معنيٰ ذره ذره ٿي وڃڻ. دسڻ به عربي مان نڪتل آهي. ڇڏيون ٿا انهيءَ ڳالهه کي ته من ڪوئي عربي جو پروفيسر اهڙو ڪم ڪري ڏيکاري.
مون پنهنجي اڳين ڪتابن ۾ ڪجهه مافوق الفطرت واقعا بيان ڪيا آهن جي حيرت جوڳا آهن. حقيقت ۾ اهي نڪي مافوق الفطرت آهن، نه حيرت جوڳا. بلڪه فطري آهن. رڳو اسان کي خبر ڪانهي. هيڪر خبر پئجي وڃي ته نه حيرت ٿئي نه غير فطري لڳن.
مها ڀارت ۾ اڀيمنو جو قصو بيان ٿيل آهي ته هن ماءُ جي پيٽ ۾ هوندي جنگي حڪمت عملي، ’چڪر وِيوهه‘ ۾ گهڙڻ جي ترڪيب پنهنجي پيءُ ارجن واتان ٻڌي ورتي. چڪر ويوهه مان نڪرڻ جي ترڪيب ارجن بيان نه ڪئي. ڪروکيشتر جي جنگي ميدان ۾ اڀيمنو ڳڀرو جوان ’چڪر ويوهه‘ ۾ ڪاهي پيو. نڪرڻ جي ترڪيب ٻڌل ڪا نه هئس، ان ڪري نڪري نه سگهيو ۽ مارجي ويو. ڀانئجي ٿو ته سنڌيءَ جو لفظ ابهم، اڀيمنو مان ٺهيو آهي، يا ائين نه به هجي. حيرت جي ڳالهه اها ناهي ته ماءُ جي پيٽ ۾ هڪ ابهم ٻار هڪ جنگي حڪمت عملي ڪيئن ٻڌي ۽ سمجهي ورتي ڇو ته اڄڪلهه سائنسدانن اهو ثابت ڪيو آهي ته ماءُ جي پيٽ ۾ ٻار نه رڳو ٻڌي ٿو پر سمجهي به ٿو.
سائنسي تجربن ڪري اسان جي حيرت ته گم ٿي وئي، پر حيرت ان ڳالهه تي آهي ته اڍائي هزار سال اڳ مهاڀارت جي ليکڪ کي اها خبر ڪيئن پئي ته ”ٻار ماءُ جي پيٽ ۾ ٻڌي ۽ سمجهي ٿو“. اها واقعي وڏي حيرت جي ڳالهه آهي. ثابت ٿيو ته سائنس کان سواءِ به ڪو علم آهي. جو ڪن ماڻهن کي وديعت ٿيل آهي اهڙا ماڻهو رواجي انسانن کان مٿانهان ۽ برتر ٿين ٿا. اهڙن برتر ماڻهن کان اهڙا واقعا ۽ معجزا سرزد ٿين ٿا جو رواجي انساني ذهن سمجهي نٿو سگهي. سمجهي نه سگهڻ جو اهو مطلب ناهي ته اهڙا واقعا ۽ معجزا ٿيا ئي ناهن، مون اڳي ذڪر ڪيو آهي ته فقير عبدالرحيم گرهوڙي صاحب چيو آهي ته تضادن contradiction ۾ الله کي پسيوسين، مثلاََ حضرت عيسيٰ بنا پيءُ جي ڄائو جا ٻه هزار سال پراڻي ڳالهه آهي. اڄ سائنسدان ڪلون ڪري بنا پيءُ جي ڦر يا ٻار پيدا ڪن پيا. حيرت ته هلي وئي، پر اها حيرت قائم آهي ته ٻه هزار سال اڳ اهڙو واقعو ڪيئن ٿيو؟ يا مهاڀارت جي ليکڪ کي اڍائي هزار ورهيه اڳ اها ڄاڻ ڪيئن پئي ته ٻار ماءُ جي پيٽ ۾ ٻڌي ٿو ۽ سمجهي ٿو.
هيءَ ڪا رواجي ڳالهه ناهي جا پٺيءَ ڀر اڇلي ڇڏجي ته ’ٺهيو، مڙيئي خير آهي!‘ نه رڳو ايترو پر حضرت عيسيٰ عليھ السلام جو هٿ ڦيرڻ سان بيمارن ۽ ڪوڙهين کي شفا ڏيڻ به عجب آهي. اڄڪلهه ان کي ريڪيءَ جو علم چون ٿا جنهن موجب هٿن ڦيرڻ سان بيمار جي بجليءَ ۾ چقمقي بيهڪ ۽ صورتحال کي مٽائي، شفا ڏجي ٿي. تنهن جي معنيٰ ته ڦيڻو پڙهڻ ۽ هٿ ڦيرائڻ ۾ ڪا ته معنيٰ ۽ مطلب آهي، جيڪو اهل علم صاحبن کي هزارين سالن کان معلوم هئو! اها ضرور حيرت جي ڳالهه آهي. جا سائنسي ڄاڻ هاڻ پئي پوي سا هزار سالن کان به اڳ ڪن ماڻهن کي معلوم هئي. جنگ خيبر ۾ حضورصلي الله عليھ وسلم جن حضرت علي رضي الله عنھ کي طلب ڪيو. معلوم ٿيو ته سندن اکيون ايترو خراب هيون، اٿيل هيون، جو ڏسي به نٿي سگهيو حضور صلي الله عليه وسلم جن کيس گهرائي سندس اکين تي پنهنجو لعاب هنيو ته اکيون بلڪل ٺيڪ ٿي ويون. کين جهنڊو ڏئي خيبر جو قلعو فتح ڪرايو ويو. هي تاريخي حقيقتون آهن ڪو قصا ڪهاڻيون ناهن، اهو ڪيئن ٿيو ۽ ڇو ٿيو؟ سائنس اڃا معلوم نه ڪري سگهي آهي. اهڙي طرح حضرت عيسيٰ عليھ السلام جو ڪوڙهين کي شفا ڏيڻ بلڪ مئلن کي قبرن مان اٿارڻ عجوبا آهن.
سائنس هاڻ ثابت ڪيو آهي ته مرڻ کان پوءِ به حيات جيوڙا gene مرن ڪونه ٿا. هاڻي سائنسدان مئل ڊائنوسار مان سندس حيات جيوڙو ڪڍي نئين سر ڊائنوسار پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ۾ آهن ۽ پڪ اٿن ته هو ڪامياب ٿيندا. نه رڳو ڊائنوسار پر مئل ماڻهو جيgene مان نئون ماڻهو ڪلون ڪرڻ ۾ به ذري گهٽ ڪامياب ٿي ويا آهن ۽ اهڙو ٻار جلد ڄمڻ وارو آهي. هي ته عجب ٿيو! چئبو ته مشهور سائنسدان نيوٽن کي به وري پيدا ڪري سگهبو! هي عجائب جلد ٿيڻ وارا آهن. ۽ اسان کانپوءِ نئين پيڙهي الائي ڪهڙا ڪهڙا عجائبات پسندي. چئبو ته مرڻ کان پوءِ جيئڻ برحق آهي. اسان جا ڄامڙا دانشور الائي ڇو بند دروازن ۾ رهن ٿا ۽ ايئن ئي رهڻ پسند ڪن ٿا. باقي ڳالهه ته چٽي پئي آهي.
نه رڳو مرڻ کان پوءِ جيئڻ ثابت آهي. پر ’ڄمڻ کان اڳ جيئڻ‘ به ثابت آهي. قرآن شريف ۾ آهي ته ”توهان مئل هيو، پوءِ توهان کي جياريوسين، پوءِ توهان کي مارينداسين ۽ وري جيارينداسين!“ معنيٰ ته ڄمڻ کان اڳ ڪنهن مئل صورت ۾ هئاسون. هاڻ سائنسدانن ثابت ڪيو آهي ته موجوده انسان جا ائٽم ڪروڙن سالن کان نباتات، حيوانات ۽ جنسيات جي صورت ۾ موجود هئا ۽ مرڻ کان پوءِ به موجود هوندا. حق تي بلهي شاهه چيو ته:
اسان آدم ڪنون اڳي هياسون
آدم ڪنهن دا ڄايا؟
حيرت آهي ته سائنسدانن کان اڳ بلهي شاهه کي ڪيئن اهڙي خبر پئي؟ خبر کي عربي ۾ ’نبا‘ چوندا آهن ۽ خبر ڏيندڙ کي ’نبي‘ ته نبين سڳورن کي اڳواٽ اهڙيون خبرون هيون. هي نبا ۽ نبي جو معاملو به هڪ راز آهي.
پوءِ حضرت عيسيٰ عليھ السلام جو دنيا ۾ ٻيهر ظهور پذير ٿيڻ به ڪا عجب جهڙي ڳالهه ناهي. ڪلون ڪرڻ جا طريقا به سڌري سگهن ٿا. حضرت عيسيٰ عليھ السلام ته رڳو قبر مٿان بيهي چوندو هو، ”قم باذن الله“ (اُٿ الله جي حڪم سان!)ته مڙدو ڏاڙهي ڇنڊي اُٿي کڙو ٿيندو هو. ممڪن آهي ته سائنسدان ان تي پهچي يا ويجهو وڃي پوي.
”قم باذن الله“ چوڻ، آواز آهي ۽ آواز (sound) علم طبعيات موجب هڪ قوت آهي. ڪن لفظن جو خاص ترتيب سان اچارڻ جي پنهنجي frequency آهي ۽ اها هڪ خاص قوت آهي. ان frequency ۽ wave length کي پنهنجي قوت ۽ پنهنجو اثر آهي. وري چوڻ واري جي جسماني ۽ روحاني قوت به ان آواز جهڙي اثرائتي هجي ته پنهنجو اثر ڏيکاري ٿي.