الله جي هدايت واضح آهي:
وَتَفْصِیۡلَ الْکِتٰبِ لَا رَیۡبَ فِیۡہِ مِنۡ رَّبِّ الْعٰلَمِیۡنَ ﴿۟۳۷﴾ (يونس: 37)
۽ جهانن جي پاليندڙ جي طرفان لکيل حڪمن (مقرر ڪيل شريعت) کي جن ۾ ڪو شڪ نه آهي کولي بيان ڪندڙ آهي.
قدرت جيئن آفاق يعني ڪائنات ۾ هڪ ڳوڙهي ۽ نرالي نظام جي ذريعي پنھنجون نشانيون رکيون آهن، ساڳي طرح انسان جي وجود ۾ اهڙيون آيتون ۽ نشانيون رکيون آهن. جيڪڏهن انسان انهن تي غور ڪري ته هن جي دل ٻوليندي ته ڪو نه ڪو نعمتون عطا ڪندڙ ڪارساز آهي جيڪو هن کي هلائي رهيو آهي ۽ هو پنهنجي بصيرت سان پنهنجي پالڻهار تائين پهچي ويندو. ان هوندي الله تبارڪ و تعاليٰ پنهنجا رسول ۽ پيغمبر موڪلي انهن جي ذريعي پنهنجي وحي موڪليندو رهي ٿو ته جيئن انسان انهن مان مدد حاصل ڪري پنهنجي رب کي سڃاڻن، ۽ انهن جي دل جي بصيرت وڌي. خدائي وحي ڪنهن تي جبر ڪا نه ٿي ڪري بلڪه صحيح دڳ وٺائي ٿي ۽ انسانيت جي رهنمائي ڪري ٿي.
اِنَّا ھَدَیۡنٰہُ السَّبِیۡلَ اِمَّا شَاکِرًا وَّ اِمَّا کَفُوۡرًا ﴿۳﴾ (الدهر: 3)
بيشڪ اسان انسان کي رستو ڏيکاريو آهي ته هو شڪرگذار (فرمانبردار) ٿو بڻجي يا نافرمان.
آيت جي لفظن تي غور ڪيو! هتي ايمان ۽ هدايت واري واٽ کي شڪر سان تعبير ڪيو وڃي ٿو، شڪر ڇا آهي؟ پنهنجي محسن جي لاءِ احسان مند هجڻ جو نالو شڪر آهي. جيڪي ماڻهو ڪائنات ۽ خدائي آيتن تي غور ۽ فڪر ڪن ٿا اهي پنهنجي رب کي پسي وٺن ٿا ۽ پالڻهار جا شڪر گذار ٻانها ۽ مؤمن بڻجن ٿا. هو جيئن جيئن خدائي آيتن تي غور ۽ فڪر ڪن ٿا تيئن انهن جو ايمان ۽ شڪر وڌندو وڃي ٿو.
وَ اِذَا تُلِیَتْ عَلَیۡہِمْ اٰیٰتُہٗ زَادَتْہُمْ اِیۡمَانًا وَّعَلٰی رَبِّہِمْ یَتَوَکَّلُوۡنَ ۚ﴿ۖ۲﴾ (الانفال: 2)
۽ جڏهن کين سندس آيتون پڙهي ٻڌايون وڃن ٿيون ته اهي (آيتون) انهن جي ايمان کي زياده ڪن ٿيون ۽ اهي پنهنجي پاليندڙ تي ڀروسو ڪن ٿا.
قرآن انسان کي صاف ٻڌائي ٿو ته وحي جو ڪم صرف دڳ لائڻ ۽ رستو ٻڌائڻ آهي. هاڻي انسان جي مرضي آهي هو ڪهڙو ٿو دڳ وٺي.
فَمَنۡ شَآءَ فَلْیُؤْمِنۡ وَّ مَنۡ شَآءَ فَلْیَكْفُرْ ۙ (الڪهف:29)
پوءِ جنهن کي وڻي ته ايمان آڻي ۽ جنهن کي وڻي ته انڪار ڪري.
الله جيڪڏهن چاهي ها ته سمورن انسانن کي زبردستي صحيح دڳ وٺائي سگهي پيو. پر هو چاهي ٿو ته انسان پنهنجي بصيرت ۽ سمجهه کان ڪم وٺي ته جيئن ان کي سمجهه ۽ بصيرت جو قدر ٿئي ۽ پنهنجي منزل جو تعين پاڻ ڪري. هو پنهنجي مرضي ۽ اختيار سان جيڪو رستو چونڊيندو ان کي ان جو ثمر ۽ نتيجو ملندو.
وَ اَنۡ لَّیۡسَ لِلْاِنۡسَانِ اِلَّا مَا سَعٰی ﴿ۙ۳۹﴾ (النجم: 39)
۽ انسان جيڪو عمل ڪيو آهي ان کان سواءِ ان لاءِ ٻيو ڪجهه نه آهي.