• سب ڪام چلتا اي بابا
اهي ٿيلها ڪيئن گم ٿيا؟ آفتاب شاهه وارن چيو ته اسان سنڀالي رکيا هئا. زوهيب ٻڌايو ته تفتان ۾ جنهن مهل بس بيٺي ۽ هو مٿي چڙهيو ته ان مهل ٻڌل سامان جا رسا کليل هئا. ان جو مطلب اهو ٿيو ته اهي يا ته اڌ ۾ ڪٿي ڪير مٿان ئي مٿان اُڏائي ويو يا وري رسن کُلڻ سبب ڪٿي ڪري پيا. اسانجي سالار وسيم ڏهراج گهڻيءَ فونون گهمايون، پر مڙيئي ٿيو خير.
“سائين! ٿيلهي ۾ ڪو خاص سامان ته نه هو؟” مون آفتاب شاهه کان پڇيو.
“نه، رڳو منهنجا ۽ صفدر شاهه جا ڪپڙا هئا.” آفتاب شاهه وراڻيو.
“بس ته پوءِ سمجهو خير ٿيو.” مون چيو.
“هائو! ڪپڙا ٻيا وٺي وٺنداسين.” صفدر شاهه چيو.
“باقي سائين هڪ ڳالهه اٿوَ” مون کلندي چيو، “اوهين اهل بيت ۽ سادات آهيو، اوهانتي سختيون ۽ آزمائشون هردور ۾ اينديون رهيون آهن. اوهانجي ڪپڙن جو ٿيلهو گم ٿيڻ به هڪ امتحان ۽ آزمائش سمجهو. اوهين جن جي زيارت ڪرڻ پيا هلو، انهن جي به ته سڄي زندگي سختين، آزمائشن ۽ امتحانن ۾ گذري....”
“ايئن ته آهي.” صفدر شاهه ۽ آفتاب شاهه وراڻيو.
“تنهنڪري اوهين انهيءَ ٿيلهي جو وڃائجڻ به هڪ آزمائش ئي سمجهو، ۽ اهو ٿيلهو ويو اهڙو ويو، جو هميشه جي لاءِ هليو ويو... هاڻ ڪلمو پڙهي روح تي وجهو ۽ اچو ته اڳتي وڌي قطار ۾ بيهون، جيئن اٺين بجي اميگريشن جي عملي جي اچڻ شرط ئي پاڻ پاسپورٽن تي ٺپا هڻائي، سرحد ٽپي سگهون... جو هڪ ته رمضان جو پهريون روزو آهي ۽ ٻيو اڳتي اڃا ڊگهو سفر... متان ڪي ٻيون آزمائشون ۽ امتحان اڃا پنڌ ۾ هجن.” مون چيو.
“ٺيڪ آهي هلو.” هنن چيو، ۽ اسان پنهنجو سامان هٿن ۾ کڻي ۽ ننڍا ٿيلها ڪلهن ۾ وجهي اڳتي وڌڻ لڳاسين.
آفتاب شاهه ۽ سيد صفدر علي شاهه شيرازي، اسانجي چوويهن ڄڻن تي مشتمل قافلي پنهنجي گهر وارين جيجائن ۽ ٻن ننڍڙن پٽڙن سان گڏ شامل هئا. آفتاب شاهه ٽنڊي محمد خان جو رهاڪو ۽ گورنمنٽ ڊگري ڪاليج ٽنڊي محمد خان ۾ ليڪچرار آهي. صفدر شاهه ٺٽي جو شيرازي آهي ۽ پاڪستان اسٽيل مل ۾ آفيسر. ٻئي پاڻ ۾ مائٽ ٿين. اسانجي پوءِ پاڻ ۾ خوب لڳي. سڄي سفر ۾ اسين چارئي يعني صفدر شاهه، آفتاب شاهه، امين لاکو ۽ آئون وس آهر خوب گهمياسين. واپسيءَ تي آفتاب شاهه مونکي چيو ته، “جي تون هن سفر ۾ گڏ نه هجين ها ته اسين رڳو زيارتون ڪري ۽ هوٽلن ۾ ننڍون ڪري موٽي اچون ها. تنهنجي ڪري اسان ٻيو به گهڻو ڪجهه ڏسي سگهياسين.”
ٿورو اڳيان وڃي نظر ڪئيسين ته مار ڀيڻان... اسان کان اڳ ۾ ئي ٽيهارو کن پٺاڻن اميگريشن آفيس جي دريءَ جي ٻاهران قطار ۾ ويٺل نظر آيا. ايئن لڳو ڄڻ اهي همراهه ڪلهه شام کان ئي اتي جايون والاريو ويٺا هجن ته جيئن ئي دري کلي ته ٺپو هڻائي ڀڄون ٻي پار- اسان سامان سوري انهن جي پويان قطار لڳائڻ شروع ڪئي. اسان سان گڏ آيل زائفائن کي هڪ ٽين جي ٺهيل ڇپري هيٺان پٿر جي ٺهيل بئنچن تي ويهڻ جو چيو ويو، ۽ هو ٻارن سميت اُتي وڃي ويٺيون، علائقو ايترو ته سنسان هو جو ڊپ پي لڳو ته جيڪڏهن ڪي شاهينگ ڦُرڻ چاهين ها ته کين روڪڻ وارو ڪير به نه هو. ڪو فوجي يا سرحدي محافظ به نظر نه پي آيو، سامهون جبلن جون قطارون هيون، جن لاءِ ٻڌايو ويو ته اهو سلسلو افغانستان تائين هليو ٿي ويو، انهن جابلو ٽڪرين جي ڀڪَ ۾ ڪافي لوهي ڪٻاڙو پيل نظر آيو، جنهن ۾ صبح جو ايندڙ ٽرڪن وڌيڪ واڌارو ڪرڻ شروع ڪيو.
پاڪستان سرحدي چوڪي ڪنهن لُٽيل ۽ ڦريل بي واهه جهڙي اُجاڙ لڳي، اتي موجود همراهن ٻڌايو ته عورتن ۽ ٻارن جي ويهڻ جي لاءِ ڇپرا به هاڻ ٺاهيا اٿن، اهي به اڻ پورا. جتي عورتون ۽ ٻار ويهي پنهنجي واري اچڻ تي پاسپورٽ ۽ ويزا چيڪ ڪرائي ايران واري پاسي روانا ٿين ٿا، يا ايران مان ايندڙ مسافر واپسيءَ جو ٺپو هڻائي، پنهنجي ماڳن ڏانهن موٽن ٿا. اهو به چڱو جو اهي ڇپرا ٺاهي عورتن تي مڙيئي ٿڌو ٿورو ڪيو اٿن، باقي مرد سي کليل ميدان ۾ سردي توڙي گرميءَ ۾ اُڀين پير بيهي بيهي جيستائين سندن وارو اچي، تيستائين اڌ مئا ٿيو پون. اها حالت ڏسي مونکي ايئن لڳو ته پاڪستان گورنمنٽ ڄاڻي واڻي اُتي ڪا ڍنگ جي اميگريشن آفيس نٿي ٺهرائي، الائجي ڇو-؟ اتي پهچڻ سان اسان جهڙن جو ئي تاثر غلط ٿو بيهي، سو ٻاهران يا ايران مان ايندڙ مسافرن يا پاڪستان مان باءِ روڊ ايران ويندڙ پرڏيهين جو تاثر ڪهڙو هوندو، ان جو اندازو لڳائڻ ڏکيو ڪونهي. ايران سان لڳندڙ سرحد جي ڀيٽ ۾ هندستان سان ملندڙ “واهگا” بارڊر تي بَر ۾ بازاريون ٿيل آهن، واهه جو خرچ ڪيو اٿن. سهڻيون عمارتون، روشنيون، پريڊ لاءِ ميدان، ڪشادو رستو، جهنڊا ۽ چاڪ وچو بند فوجي/ پوليس جا دستا نظر اچن ٿا.جيڪي هر دم سرحد پار جي ڪافرن کي اکيون ڏيکاري پنهنجي اسلامي ۽ ايماني جوش ۽ جذبي جو مظاهرو پيا ڪندا آهن. ان جو هڪ سبب اهو به ٿي سگهي ٿو ته “واهگا” پنجاب ۾، سو به لاهور جي نڪ وَٽ آهي، جتي سڄي ملڪ جو پئسو خرچڻ ۽ ان کي ترقي وٺرائڻ عين اسلام، عين ايمان ۽ سچي پاڪستاني هئڻ جو ثبوت ڏيڻ لاءِ ضروري آهي، ۽ هيڏانهن هي ويچارو تفتان، جيڪو بلوچستان ۾ آهي ۽ جنهن کي هر حڪومت ڏنڊي جي زور تي دٻائي، ماري ڪُٽي، آپريشنون ڪري پئي هلائي، سو اهڙي سرزمين تي موجود سرحدي چوڪيءَ کي ترقي وٺرائڻ مان ڀلا فائدو به ڪهڙو؟
آسپاس جو جائزو وٺڻ کانپوءِ مون کي ان ڳالهه تي سخت حيرت ٿي ته پاڪستاني اميگريشن آفيس يا آسپاس ڪٿي به پاڪستاني جهنڊو نظر نه آيو. جڏهن ته سامهون ئي لوهي گيٽ ۽ تارن واري ڀت جي ٻي پاسي ايراني اميگريشن آفيس “مير جاوا” جي مٿان ايراني جهنڊو ڦڙڪندو نظر آيو ۽ اندر بلڪل سامهون آيت الله خميني ۽ آيت الله خامنه اي جون وڏيون تصويرون لڳل نظر آيون. پرپاڻ واري پاسي ته “پياري پاڪستان” نالي ڪنهن به شئي جو وجود نظر نه آيو، سواءِ ان جي ته ايراني سرحد ٽپي پاڪستان ۾ داخل ٿيندڙ جي نظر سامهون چُن سان پوچي ڪيل ڀت تي لکيل لفظن جي ته: “هم آپ کو پاڪستان آني پر خوش آمديد کهتي هين”.
شايد بلوچستان جون حالتون هاڻ ان حد تي پهچي ويو آهن، جو اُتي سرحدي محافظ به پاڪستاني جهنڊو ڦڙڪائي پنهنجي جان جوکي ۾ وجهڻ نٿا چاهين.
ٻي طرف ايراني بارڊر “ميرجاوا” جي ڇا ڳالهه ڪجي، هڪ وڏي ۽ شاندار عمارت کڙي ڪري ڇڏي اٿن. جنهن ۾ مسافرن توڙي، پنهنجي عملي لاءِ سڀ سهولتون موجود آهن، ڪاغذي ڪاروائي مڪمل ڪرائي ٻاهر نڪر ته زاهدان وڃڻ جي لاءِ بسون تيار بيٺل نظر اينديون، سامهون هڪ ننڍو پارڪ، جيڪو ڏاڍو سٺو لڳي رهيو هو. ان سان گڏ مسجد، خوبصورت رستا، دست شوئي يعني واش روم، هروڀرو مسافرن کي گرمي توڙي سردي، مينهن واءُ ۾ پريشان ٿيڻ جي ضرورت ڪونهي، ڇو ته اميگريشن آفيس ۾ ئي ڪافي ڪرسيون، بئنچون، پاڻي لاءِ واٽر ڪولر وغيره موجود آهن، جتي آرام سان ويهي گهربل وقت گذاري سگهجي ٿو.
اُتي ميڙو ڪري ويٺل پٺاڻن بابت معلوم ٿيو ته اهي ايران جي ويزا وٺي يا ته ايران جي سرحدي شهر زاهدان يا وري ٻين شهرن جهڙوڪ تهران وغيره ۾ نوڪريون، مزدوريون ۽ ٻيا ڌنڌا ڪندا آهن، ۽ ويزا پوري ٿيڻ کانپوءِ وري ٺڪ پاڪستان ۽ ٻه ٽي هفتا پاڪستان ۾ گذاري وري ويزا وٺيو ايران پهچي ڌنڌا ۽ مزدوريون شروع ڪريو ڏين، اتي ويٺل پٺاڻن ۾ ڪافي افغاني، به هئا، جن جي هٿن ۾ افغانستان جا پاسپورٽ هئا ۽ اهي چمن کان ٿيندا، تفتان وٽان ايران وڃي رهيا هئا.
ٻيا وري اهڙا هئا، جيڪي واپاري هئا، هِتان جو مال هُتي ۽ هُتان جو هِتي، ٻنهي پاسن جي سرحدي محافظن سان ڪجهه ملي ڀڳت ۽ ڪجهه ڏيتي ليتي کان پوءِ انهن جي اک ٻوٽ... “سب کام چلتا اي بابا.” هڪ پٺاڻ منهنجي سوال جي جواب ۾ مرڪندي وراڻيو.
مٿين ڳالهه جي تصديق پوءِ ايران مان واپس ورندي به ٿي، اسين تفتان مان ڪوئٽا وڃڻ جي لاءِ جنهن بس ۾ سوار ٿياسين، ان ۾ زاهدان مان واپس ايندڙ هڪ بلوچ سان ملاقات ٿي، جيڪو بلڪل منهنجي سيٽ جي ڀرسان لڳايل اسٽول تي ويٺو هو، هو اصل ‘دالبدين’ جو رهواسي هو ۽ هر ٽي مهيني ويزا وٺي زاهدان ويندو هو، جتي هو درزڪو ڪم ڪندو هو. هُن ٻڌايو ته زاهدان ۾ کيس هڪ وڳي سُبڻ جي مزدوري گهٽ ۾ گهٽ تيرهن هزار تومان يعني لڳ ڀڳ هڪ هزار روپيا پاڪستاني ملندا آهن، ۽ هن جهڙا ڪيترائي پورهيت آهن، جيڪي زاهدان ۽ ايران جي ٻين شهرن ۾ ڪونه ڪو ڌنڌو ڪري سُٺا پئسا ڪمائين ٿا. اهڙي ئي ڳالهه مشهد ۾ هڪ پاڪستاني صابر حسين کوسي به ڪئي ته تهران ۾ هڪ عام مزدور کي ڏيهاڙي 25 هزار تومان يعني لڳ ڀڳ ٻه هزار روپيا پاڪستاني مزدوري ملي ٿي، جيڪا پاڪستان جي ڀيٽ ۾ تمام ججهي مزدوري آهي، پاڪستان ۾ هڪ مزدور کي عام طور تي ٻه سئو کان ٽي سئو روپيا روز جي مزدوري ملي ٿي.
•