رودڪي

رودڪي، ٽين صدي عيسويءَ جي وچ ڌاري ‘سمر قند’ جي هڪ علائقي “پنج رودڪ” ۾ پيدا ٿيو، سندس اصل نالو ‘استاد ابو عبدالله جعفربن محمد’ هو، پر پنهنجي علائقي “رودڪ” جي نسبت سان “رودڪي “ تخلص اختيار ڪيائين. اڪثر شاعرن ۽ تذڪري نويسن لکيو آهي ته رودڪي به يونان جي مشهور شاعر ‘هو مر’ وانگر انڌو هو، ان سلسلي ۾ ڪن جو خيال آهي ته رودڪي ڄائي ڄم انڌو هو، پر ٻين ان ڳالهه سان اتفاق نه ڪيو آهي، هنن جو چوڻ ته رودڪي پنهنجي ڪلام ۾ اهڙيون تشبيهون استعمال ڪيون آهن، جيڪي ڪو ڄائي ڄم انڌو استعمال نٿو ڪري سگهي، مثال طور : هڪ نظم ۾ رودڪي لکيو آهي ته هن ‘هد هد’ پکي ڏٺو ۽ ان جو رنگ ھھڙو هو، پر هڪ مشهور مورخ ‘استاد بديع الزمان فروز انفر’ ان دليل سان اتفاق نه ڪيو. هن عربيءَ جي هڪ ڄائي ڄم کان انڌي شاعر “بشار بن يرد” جي ديوان مان ڪيترائي اهڙا مثال ڏنا آهن، جن جو واسطو نظر / ڏسڻ سان آهي، هن جي خيال ۾ ڄائي ڄم کان انڌو شاعر پنهنجي تخيل جي زور ۽ طرز بيان جي عام طريقن کي استعمال ڪري اهڙيون ڳالهيون چئي سگهي ٿو. ‘هو مر’ جي باري ۾ به اها ڳالهه چئي وڃي ٿي ته هن پنهنجي مشهور نظمن ‘ايليڊ’ ۽ ‘اوڊيسي’ ۾ اهڙا ته نظارا پيش ڪيا آهن. جن مان اهو شڪ ٿو پيدا ٿئي ته هو ڪو ڄائي ڄم کان انڌو هو، ڪن محققن جو رايو آهي ته هو مر پهرين “سَڄو” هو ۽ پوءِ ڪنهن بيماريءَ سبب نظر وڃائي ويٺو هو.
رود ڪي لاءِ چيو وڃي ٿو ته هن اٺن سالن جي عمر ۾ قرآن پاڪ حفظ ڪري ورتو هو، سندس آواز به سُٺو هو، موسيقي ۾ مهارت سان گڏ شعر به واهه جا چوندو هو، انهن گُڻن جي آڌار تي کيس امير نصر بن احمد ساماني سان ويجهڙائپ ٿي ۽ سندس مزاج ۾ رودڪي جو ايترو ته دخل هو، جو هو سندس هيٺيون قصيدو ٻُڌي هرات ۾ پنهنجو ڊگهو قيام ختم ڪري بخارا اچڻ تي مجبور ٿيو. روايتون آهن ته ان قصيدي امير جي دل تي اهڙو ته اثر ڪيو، جو هو ڄميل محفل ڇڏي ان مهل ئي اتي کڙو ٿيو ۽ جوراب پائڻ کانسواءِ ئي گهوڙي تي چڙهي لشڪر سان گڏ بخارا روانو ٿي ويو ۽ ڏهن ڪوهن تي وڃي پهرين منزل ڪيائين.
شاعريءَ جي تاريخ ۾ اهو شاعراڻو معجزو ذڪر جوڳو آهي.

بوئي جوئي موليان آيد همي ياد يار مهربان آيد همي
ريگ آموئي دور شتيهائي هوئي – پائي مارا پرنيان آيد همي
آب جيحون وشگر فيهائي او – ننگ مارا تاميان آيد همي
اي بخارا شاد باش وشاذ دي – شاه سويت ميهمان آيد همي
شاهه ما است و بخارا آسمان – ماه سوئي آسمان آيد همي
شاه سردست بخار بوستان – مردسوئي بوستان آيد همي.
رودڪي جي شمار فارسيءَ جي عظيم شاعرن ۾ ٿئي ٿو، پوءِ جي شاعرن کيس استاد شاعر يا ‘سلطان الشعراءَ’ جي نالي سان ياد ڪيو آهي، رودڪي فارسي جو پهريون شاعر آهي جنهن فارسي شاعري جي وسيع امڪانن جي نشاندهي ڪئي، هن مثنوي، قصيدي، غزل ۽ رباعي ۾ پنهنجي ڪلام جا بهترين نمونا ڇڏيا آهن، رودڪيءَ تمام گهڻي شاعري ڪئي، هڪ محقق ‘رشيدي سمر قندي’ جي لکڻ موجب هن هڪ لک ٽيهه هزار شعر چيا. هن پنهنجي جوانيءَ جو مرثيو به لکيو، پر بد قسمتي سان رودڪي جا هڪ هزار جي لڳ ڀڳ شعر محفوظ رهي سگهيا آهن، رودڪي ‘ڪليله دمنه’ جو فارسيءَ ۾ منظوم ترجمو به ڪيو هو. تنهن کانسواءِ هن مختلف وزنن تي چار ٻيون مثنويون، هزل ۽ مرثيا به لکيا.
سامانين جي دور ۾ رودڪي کي عزت، دولت سڀ ڪجهه مليو، پر هن جي ڪلام مان خبر پوي ٿي ته عمر جو آخري حصو پريشانيءَ ۾ گذريس. رودڪي 329هه بمطابق 873ع ۾ وفات ڪئي، کيس پنهنجي ڳوٺ “پنج رودڪ” ۾ ئي دفنايو ويو رودڪي جي هڪ شعر جو ترجمو:
خوش گذار
ڪارين اکين وارن سان، خوش گذار
هي جهان سواءِ قصن ڪهاڻين جي
ٻيو ڪجهه به ڪونهي (ترجمو: رسول بخش پليجو)

سفرناما

اڌ مهينو ايران ۾