• چلتي ڪا نام گاڙي
“هل ڙي.... ساڍا چار هزار....” مون وراڻيس. پوءِ کلي پياسين، جو اهي پاڪستاني روپين ۾ ساڍا ٽي سئو روپيا کن ٿي ٿيا. ماني آئي ته اندازو لڳايوسين ته پاڪستان ۾ ههڙي هوٽل تي هيتري ماني جا وڌ ۾ وڌ ڏيڍ يا ٻه سئو روپيا، عام طور اسانجي ذهنن ۾ اها ڳالهه ويٺل آهي ته ايران ڪافي سستو آهي، پرپوءِ مون سڄي سفر ۾ اندازو لڳايو ته ايران بهرحال ايترو سستو به ڪونهي.... پر ايترو مهانگو به چئي نٿو سگهجي، پاڪستاني اگهن وغيرهه سان ڀيٽ ڪبي ته وري به ايران مناسب آهي، اڳتي جي سفر ۾ اهو معلوم ٿيو ته اها مهانگائي گذريل ڇهن ستن مهينن کان تڏهن وڌي آهي، جڏهن حڪومت شين تي ڏنل سبسڊي ختم ڪري ڇڏي آهي. اهو سڀ آمريڪا ۽ يو اين او پاران لڳايل پابندين سبب ڪيو ويو آهي ۽ ايراني گورنمنٽ ان سبسڊي ختم ڪرڻ جي عيوض ازالي طور عام ماڻهن کي في فرد جي حساب سان ماهوار 45000 تومان ڏيندي آهي، جيئن پاڻ وٽ ‘بي نظير انڪم سپورٽ پروگرام’ يا ‘وطن ڪارڊ’ جاري ڪري ماڻهن جي مدد ڪئي ويئي آهي، ان حساب سان ايراني ته وري به موجن ۾ آهن، پر ان مهانگائيءَ جو سڄو نزلو ٻاهران ايندڙ اسان پارن مسافرن جي کيسن تي پوي ٿو.
امين آرڊر ڏيئي واپس اچي ميز تي ويٺو ته ٿوري دير ۾ ماني به پهچي ويئي، هڪ ننڍو نان، چانورن جي پليٽ ۽ دال اسان ٻن ڪنڌار مڙسن کي ڇا ڪري ها، پر بک ۾ اسانکي واهه جو وڻيا... ۽ انهن مان هڪ نان بچيو ته اهو مون ڪاغذ ۾ ويڙهي کنيو. امين چيو: ‘ڇڏ يار’...، ‘نه ڇڏبو، پئسا ڀريا اٿئون.’ اهو نان جڏهن مون ٻن چئن ڪلاڪن کانپوءِ هئنڊ بئگ مان ڪڍي کائڻ شروع ڪيو ته امين مونکي آڏي اک سان ڏسندو رهيو. “کائيندين!” مون کيس پاڻ ڏانهن ڏسندي پڇيو، هن ڪنڌ ڌوڻي هائوڪار ڪئي ته مرڪي اڌ سندس حوالي ڪيم، پوءِ امين به چَٻ چَٻ ڪرڻ لڳو.
ماني کائي هوٽل مان لهي هيٺ آياسين. جيسين وسيم ‘قم’ تائين ڪنهن سواريءَ جو بندوبست ڪري، تيسين اسين مني سپرمارڪيٽ جي دوڪانن ۾ جهاتيون پائيندا، انهن ۾ رکيل هر شئي جا اگهه ڏسندا رهياسين “يار هت ته هر شئي هزارن ۾ آهي،” ڪنهن دوست ريمارڪ ڏنو.
“هائو..... پر اهي هزار ڪئلڪيوليٽر هلائڻ سان ڪجهه روپين يا سوَن روپين ۾ بدلجيو وڃن.” مون وراڻيو مانس.
اسان ڪچهري ڪندا، ونڊو شاپنگ ۽ فوٽو گرافي ڪندا رهياسين، تيسين وسيم سڏ ڪيو ته “قم هلڻ جي لاءِ گاڏي تيار آهي.”
اسين سامان کڻي ٻاهر نڪتاسين، وسيم اسانکي ٿورو پرڀرو بيٺل هڪ وڏي بس ڏانهن وٺي ويو، جيڪا هن اسانکي ‘قم’ تائين کڻي وڃڻ لاءِ ڪرائي تي ڪئي هئي. بس ڏاڍي سهڻي ۽ ڪشادي هئي، ان جو هيٺيون حصو سامان رکڻ جي لاءِ هئو، جنهن ۾ اسان پنهنجو سامان رکيو ۽ هڪ هڪ ٿي چڙهي اچي بس ۾ ويٺاسين. پاڻ وٽ پاڪستان ۾ هلندڙ بسن مان ‘ڊائيوو ڪمپنيءَ’ جون بسون ڪافي سٺيون ۽ آرامده آهن، پر ايران ۾ هلندڙ اڪثر بسون پاڪستان جي ‘ڊائيوو ڪمپني’ جي بسن کان به سٺيون ۽ جديد آهن، اسين بس ۾ چڙهي ويٺاسين ته بس به پنهنجو سفر شروع ڪيو.
زاهدان کان قم تائين جو اهو سفر ارڙهن اوڻيهن ڪلاڪن جو هو، ۽ سچي ڳالهه اها آهي ته اهو سفر اسانجي لاءِ ڪنهن سزا کان گهٽ نه هو، وسيم اسانکي بس ۾ چڙهڻ مهل ٻڌايو ته بس هر پنجن ڪلاڪن کانپوءِ اڌ ڪلاڪ جي لاءِ اسٽاپ ڪندي، جيئن چانهه پاڻي سان گڏ ضروري حاجتن کان به فارغ ٿي سگهجي. پر بس هلي ته ڄڻ نان اسٽاپ هجي ۽ ڪٿي بيهڻ جو نالو ئي نه وٺي، ڄڻ ڪٿي بيهڻ سندس شيڊول ۾ ئي نه هجي.... پنج... ڇهه... پوءِ ست ڪلاڪ... “ابا وسيم بس کي ڪٿي بيهار... هاڻ ته مرڳي ڪانچ ٿا خراب ڪريون...” اسان مان ڪنهن چيو، پر وسيم ٻُڌو اڻ ٻُڌو ڪري ڇڏيو.
وري ٻين يارن وٺ وٺان ڪئي ته، “اسين مرد ته پنهنجي جاءِ تي، پر زائفائون ۽ ٻارڙا...”
زائفائون واقعي به اسان کان وڌيڪ صابرين ثابت ٿيون هيون، نيٺ وسيم اُٿيو ۽ ڊرائيور کي “حاجي... آغا... آقا” چئي ڳالهه سمجهائڻ جي ڪوشش ڪيائين، پر ڊرائيور ڄڻ ٻوڙو هجي... وسيم کي گاهه ئي نه وڌائين. “يار هي ايراني وڏا واهيات آهن... پنهجي مرضيءَ وارا...” وسيم چيو. “هن ۾ واهيات ۽ مرضيءَ جي ڪهڙي ڳالهه آهي وسيم! تو بس ڪرائي تي ڪئي آهي. يا هو اسانکي مفت ۾ کڻي پيا هلن... جو هو نه ٿا ڪا ڳالهه ٻُڌن ۽ نه ٿا سمجهن...” آفتاب شاهه، وسيم جي ڳالهه تي چڙندي چيو.
نيٺ گهڻي وٺ وٺان ۽ وسيم جي ڊرائيور کي منٿن کانپوءِ مس مس ڊرائيور بس بيهاري. پهرين ته مون سمجهيو ته واقعي به اها بس وارن جي بدمعاشي آهي، پر ايران ۾ ڪلاڪن جي حساب سان به گاڏيون ڪبيون آهن، وسيم به شايد مقرر ڪلاڪن اندر بس کي قم پهچائڻ لاءِ چيو هو، سو بس وارو ڇو بيهي؟ وسيم اُن قسم جون الائجي ڪيتريون جُٺيون اسان سان سڄي سفر ۾ ڪيون، جيڪي اسان صبر ۽ شڪر سان برداشت ڪيون.
بس بيٺي ته اسين تڙ تڪڙ ۾ هيٺ لٿاسين ۽ واش رومن جي ٻاهران قطار لڳائڻ شروع ڪئيسين، جهڙو ديس تهڙو طريقو... هجون ها پياري پاڪستان ۾ ته واش رومن بدران هڪٻئي جي پويان قطار لڳايون ها. ايئن پندرهن ويهن منٽن اندر وانڌا ٿي ٽنگون سا ٽاري وري اچي بس ۾ ويٺاسين.
ڪجهه ڪلاڪن کانپوءِ وري به ساڳئي ڪار... هاڻ پيشاب ته اچي ڀيڙيو، پر بک به ڪتڪتايون ڪرڻ شروع ڪيون هيون. وري به بس جي عملي کي “آغا حاجي!” جي هونگار... ڊرائيو ۽ بس جو عملو بلوچ هئا، هونئن ته بلوچ ڏاڍا بڻيادا ۽ سُٺا آهن، پر هي صفا ڪي بي بڻيادا ۽ بدمعاش هئا. هو نه اسانجي سمجهن، نه اسين هنن جي ٻولي... اشارن جي زبان به عقل وارو سمجهندو آهي، هنن جي کوپڙي ۾رڳو فلوس (پئسا) سمايل هئا. تن کي اشارن سان به ڪيئن سمجهائجي. اصل نه بيهن، البت کين جيڪڏهن ڪٿي ڪنهن شئي جي گهرج ٿي پيئي ته بيهي ٿي رهيا ۽ اسانکي اشارن سان ٿي چيائون ته گاڏي مان اصل نه لهجو، ڄڻ سندن قيدي هجون، هڪ هنڌ ته اهو به خيال آيم ته ڪٿي نڀاڳا اسانکي کڻي ڪنهن هائيءَ ۾ ته وڃي نه هڻندا؟
نيٺ هڪ هنڌ بس کي زوري بيهاريوسين، مون ۽ امين منهن ۾ سونڍ وجهي چين، “اڙي حرامزادئو! اسين ڪو اوهانجي “زندان” ۾ “اسير” آهيون ڇا؟” ايئن پوءِ هو هڪٻئي کي “زندان” ۽ “اسير” چئي ڪجهه چوڻ لڳا، وسيم ته ڄڻ رڍ لڳو پيو هو. اسانکي چيائين ته هنن سان نه اٽڪو هي وڙهندي ديرئي نه ڪندا.
“هھڙي حشر کان ته وڙهيو ڀلو آهي.” مون وراڻيس، “پوءِ جيڪو قسمت ۾ هوندو، اُن کي منهن ڏبو.”
ٻارهين وڳي ڌاري رستي جي ڀر ۾ هڪ هوٽل وٽ بيٺا، هوٽل ننڍي، پر ڏاڍي صاف سٿري هئي، پاڻ وٽ اڪثر روڊن جي ڀر ۾ ٺهيل هوٽلون گندگي جي ڍيرن سان ڀريل هونديون آهن، پر هت ائين نه هو. ان هوٽل تان اسان پنج هزار تومانن ۾ ‘چلو ڪبابن’ يعني چانور ۽ ڪبانن جي ڊش کائي پيٽ ڀريو. چلو ڪباب ايران جي مشهور ڊش آهي، خشڪا چانور ۽ ڪباب. ايران ۾ اها ڊش مختلف شهرن ۾ مختلف ذائقن سان ٺاهي ويندي آهي ۽ ايران جي جنهن به سفر نامي ۾ پڙهه ته همراهه “چلو ڪباب... چلو ڪباب” چئي پيو اسان جهڙن پڙهندڙن کي ساڙي، چڱو ٿيو جو کاڌيسين، ائين رعب ته لٿو ميان چلو ڪباب جو!.
زاهدان کان قم تائين، خاص ڪري ايراني بلوچستان واري ايراضيءَ ۾ ڪيترن ئي هنڌن تي پوليس گاڏين کي نهايت سختيءَ سان چيڪ ٿي ڪيو. اسان اڃا ننڍ جي گهيرٽ ۾ مَس وڃون، تيسين بس جي عملي جو ڪو همراهه “پُلس... پُلس” ڪريو اچيو اسانکي اُٿاري ۽ درين جا پردا سيري شيشي کي انهن کان آجو ڪري، پوءِ پاسپورٽ سڀني جي هٿن ۾ ۽ اسين الرٽ... هڪ هنڌ ڪرمان شاهه ۾ ته اسان سڀني کي بس مان هيٺ لاهي قطار ۾ بيهاري پاسپورٽ ڏٺائون ۽ دستي سامان پاڻ سان کڻي ويهارو کن وال اڳيان وڃي بيهڻ لاءِ چيائون. ۽ بس جي هيٺين حصي ۾ رکيل سامان کي ڪتن کان چيڪ ڪرائي، پوءِ ڪتن کي بس جي اندران به گهمايائون.
ڪرمان شاهه ۾ لهڻ سان ايئن محسوس ٿيو ته اسين ڪنهن سخت ٿڌي علائقي ۾ اچي ويا هجون، اتي ڪافي ٿڌ هئي. زاهدان کان قم تائين ويندي وچ ۾ جيڪي وڏا ننڍا شهر اچن ٿا، انهن ۾ ڪرمان شاهه، بم، ڪاشان ۽ يزد اهم شهر آهن، ڪرمان جو علائقو غاليچن جي صنعت جي ڪري ڪافي مشهور آهي. ايران ۾ غاليچن ٺاهڻ جي صنعت ڪافي پراڻي ۽ تاريخي آهي، ايراني غاليچا پنهنجي بناوت ۽ جاذبيت جي لحاظ کان گهڻا مشهورآهن. ايراني غاليچن جي رنگن ۽ نقشن جي ڌار سڃاڻپ آهي ۽ اهي ايراني ذوق ۽ هنر جو نمونو آهي، دنيا ۾ قالين فروشي جي سخت چٽا ڀيٽيءَ جي باوجود به ايراني غاليچا (قالين) پنهنجي برتري قائم رکيو اچن. پاڻ جهڙن ملڪن ۾ جيڪڏهن ڪنهن گهر ۾ ايراني غاليچو موجود آهي ته اهو اعليٰ ذوق جي نشاني سمجهيو ويندو آهي. ڪرمان کانسواءِ ڪاشان، نائين، تبريز، اصفهان، بختياري، ترڪمن ۽ بيجارا بهترين غاليچا ٺاهڻ جي ڪري به مشهور آهن. ايراني غاليچن جي سونهن، سوڀيا ۽ نفاست جي حوالي سان هڪ قصو مشهور آهي ته اولهه جي مستشرقين مان هڪ ايران جو “گلستان عجائب گهر” ڏسڻ ويو ته هن جي نظر ورانڊي ۾ وڇايل ايراني غاليچن تي پيئي. ٿوري دير ته هو انهن غاليچن جي سونهن ۾ کويل رهيو ۽ پوءِ چيائين. “ڪيتري نه عجيب ڳالهه آهي ته سڄي دنيا ۾ عجائب گهرن ۾ ڪنڌ مٿي ڪري، ڀتين يا الماڙين ۾ رکيل شيون ڏسڻيون پون ٿيون. پر ايران ۾ پنهنجون نظرون هيٺ رکڻيون پون ٿيون.”
ايراني هنر تي فردوسيءَ به هيئن چيو آهي.
هنر نزد ايرانيان است و بس،
ندادند شيرزيان رابه کس.
ان سفر ۾ مون محسوس ڪيو ته بس جو اهو عملو پوليس کان ڏاڍو لنوائي رهيو هو، ايران ۾ پوليس کي عام طور “پُلس” چون، ان جو سبب شايد اهو هو ته ايراني پُلس قانون تي عمل ڪرائڻ جي معاملي ۾ ڏاڍو سخت هئي، البت مون ڪٿي به عام ماڻهن کي پُلس کان لنوائيندي نه ڏٺو، جيئن پاڻ پاڪستان ۾ پوليس ته ڇا پر پوليس جي پاڇي کان به لنوائيندا آهيون.
•