• اوهان يوسف سنڌي ته نه آهيو!؟
هڪ اوپري شخص جي واتان، پنهنجو نالو، سو به پرڏيهه ۾ ٻُڌي حيران ٿي ويس، “جي هائو! مونکي يوسف سنڌي ئي چوندا آهن.” وراڻيم.
“مونکي سڃاڻو ٿا...؟” پڇيائين.
سندس سوال تي، کيس هڪ ڀيرو ٻيهر غور سان ڏٺم ۽ ذهن تي زور ڏنم، پر ڪجهه به ياد نه آيو، سو هٿيار ڦٽا ڪندي چيم، “نه يار! نالو ته ياد نٿو اچي.... پر خير پنهنجو ئي هوندين....”
منهنجي جواب تي وڏو ٽهڪ ڏنائين، پوءِ وراڻيائين، “ڀائو، آئون امان شاد بخاري آهيان.”
“واهه!” مون ڄڻ زوردار نعرو هنيو ۽ پوءِ بازار جي وچ ۾ ڀاڪرين پئجي وياسين.”مان به چوان ته لڳي ته ڀائو يوسف سنڌي ٿو....” امان شاد ڀاڪرن مان ڌار ٿيندي چيو.
امان شاد سان منهنجي آخري ملاقات 1997ع ۾ حيدرآباد ۾ سنڌي ادبي سنگت جي مرڪزي چونڊن ۾ ٿي هئي، ان وقت پاڻ س . ا . س ڪوٽ بنگلي جو ڪائونسلر يا سيڪريٽري هو، ۽ چونڊن ۾ اسانجي پينل جي اميدوار منٺار سولنگي جي ووٽر طور، کيس ووٽ ڪرڻ آيو هو. امان شاد سان ته اڳ ۾ به ڪافي ملاقاتون، ڪچهريون ۽ خط و ڪتابت رهي هئي.
امان شاد بخاري، منهنجي هڪ دوست سيد الطاف ‘عاصي’ جو ويجهو عزيز پڻ آهي. الطاف عاصي ۽ اسان 92 – 1991ع ۾ سنڌي ادبي سنگت جي سرگرمين ۾ گڏ هوندا هئاسين، سنڌي ادبي سنگت ۾ هڪ ڌر يا ڪجهه فردن جي اجاري ڌاري ختم ڪرڻ جي جدوجهد ۾ مرحوم منٺار سولنگي، غلام نبي ناشاد ۽ مون سان جيڪو دوست سڀ کان پهرين سلهاڙيو، اهو سيد الطاف عاصي هو، جيڪو اُن وقت سنگت ضلع خيرپور جو رابطا سيڪريٽري ۽ شاخ ڪوٽ بنگلو جو سيڪريٽري هو. الطاف عاصيءَ ڪافي شاعري به ڪئي ۽ ڪجهه ڪهاڻيون به لکيون... اڳتي هلي هڪ ماهوار رسالو “چانڊوڪي” به ڪڍيائين، سنگت ۾ پوءِ ائين دوست ايندا ويا ۽ “ڪاروانِ سنگت” پنهنجي سفر تي اڳتي وڌندو ويو.. نعيم شيخ، ايس جي ڀاڳيا، سارنگ سهتو،محمد علي ماجد، شبير سيال، ستار نظاماڻي صفر ڪلهوڙو، امان شاد بخاري هڪ وڏي فهرست آهي...
وقت گذرڻ سان گڏ، هرڪو پنهنجن ڪمن ڪارين ۾ لڳي ويو، ۽ الطاف عاصيءَ سان به رابطا ڪٽجي ويا، هو روزگار سانگي ڪراچي شفٽ ٿي ويو، پوءِ امان شاد بخاريءَ سان به رابطو نه رهيو. الطاف عاصي بابت البت ايتري سا خبر هيم ته هو ڪراچيءَ جي ڪنهن ڪاليج ۾ ليڪچرار آهي (امان سان ملاقات ٿي ته الطاف بابت به خبرون چارون پيون). البت، امان شاد بابت ڪا خبر چار ملي نه سگهي. سنگت جي سيڪريٽري جنرل واري دور ۾ ٻه چار ڀيرا خيرپور وڃڻ ٿيو ته ڪوٽ بنگلي جي دوستن کان امان شاد بخاريءَ بابت پڇا ڪيم، پر ڪا به خبر پئجي نه سگهي.
۽ اڄ جو هيئن اوچتو امان شاد سان ملاقات ٿي ته منهنجي خوشيءَ جي حد ئي نه رهي. جنهن جو ذڪر ‘امان’ سان ڪيم ته هن کلندي چيو،”شايد پنهنجي ملاقات ‘مولا رضا’ جي نگريءَ ۾ ئي ٿيڻي هئي... ڏسو نه ڀائو!” هن ڳالهه کي اڳتي وڌائيندي چيو، “اسان سدائين پرينءَ پاسي واري گهٽيءَ مان هوٽل طرف ويندا آهيون، جتان اسانکي هوٽل به ويجهي پوندي آهي ته رش به گهٽ هوندي آهي، پر اڄ روضي مبارڪ مان ٻاهر نڪتاسين ته ڄڻ ڪير بنا ارادي جي مونکي ڇڪي هن پاسي وٺي آيو... ۽ جڏهن اوهانکي سامهون ويٺل ڏٺم ته ٿورو شڪ پيم ته ڀائو يوسف ته ڪونهي.... بس پاڻ کي مولا جي نگريءَ ۾ ملڻو هو..”
امان شاد سان پوءِ مشهد ۾ رهائش وارا باقي سڀ ڏينهن سٺي ڪمپني رهي... ۽ آئون روزانو شام جو روضي جي مسجد ۾ سانجهي نماز پڙهي، سڌو امان شاد ڏانهن هليو ويندو هوس ۽ ساڻس ڪلاڪ ٻه ڪچهري ڪري پنهنجي ٺڪاڻي تي موٽي ايندو هوس.
امان سان ڪچهريءَ ۾ خبر پيئي ته هو اڪثر سال ۾ هڪ يا ٻه ڀيرا، ايران ايندو آهي، ڪڏهن ته مهينن جا مهينا رهندو آهي. ان اچ وڃ سبب هو فارسي به سکي ويو، جيڪا هو ڏاڍي سُٺي ڳالهائي رهيو هو، امان جي ان اچ وڃ جو سبب اهو آهي ته هو سنڌ مان اڪثر زيارتي قافلا ايران ته ڪڏهن عراق وٺي ويندو رهيو آهي. ۽ هي 26 هون ڀيرو هو، جو هو ايران آيو هو، امان سان گڏ سندس رهائش واري هوٽل تي، ساڻس آيل ٻن ٻين دوستن ڊاڪٽر مغل ۽ مولوي محمد اياز قميءَ سان به ملاقات ٿي، مولوي محمد اياز قمي، قم ۾ اٺ سال رهي ديني تعليم حاصل ڪئي. هو اصل لاڙڪاڻي جو ۽ دستار بند عالم آهي، پاڻ ٻڌايائين ته جڏهن هن تعليم پوري ڪئي ته کيس ‘سند’ قم ۾ ايران جي روحاني اڳواڻ سيد علي خامنه اي هڪ تقريب ۾ هٿن سان ڏني.
انهن ڏينهن امان شاد بخاري شاعري به ڪندو هو، سندس ڪجهه شعر مون “هزار داستان” ۾ ڇپيا هئا، جنهن جو انهن ڏينهن آئون ايڊيٽر هوس.
“امان! ڀلا شاعري هلي پيئي؟” ڪچهريءَ دوران پڇيو مانس.
“نه ڀائو! لکڻ آهي ماحول سان.... اسين ته ادبي ماحول کان ئي ڪٽجي ويا آهيون... سو لکجي به ته ڪيئن .... بس ڪڏهن ڪڏهن ڪتاب پڙهي وٺندو آهيان.” امان وراڻيو.
اُتي ئي پراڻيون ساروڻيون ساريندي، ڪافي دوستن يارن جو ذڪر نڪتو ته منٺار سولنگي جو به ذڪر نڪتو. امان کي خبر ئي نه هئي ته ڪو منٺار سولنگي هاڻ هن جهان ۾ نه رهيو آهي. مون کيس ٻڌايو ته منٺار سولنگي هن ئي سال 2011ع جي ارڙهين جنوريءَ تي دل جي دوري پوڻ سبب وفات ڪئي. منٺار جي وفات جو ٻڌي امان کي ڏاڍو ڏک ٿيو، “جنوريءَ ۾ مان ايران هئس....” امان چيو “منٺار به مولائي هو... آئون مولا رضا جي مزار تي سندس دعا گهرندس.....”
امان اهو چئي ٿوري دير ماٺ ٿي ويو ۽ مون منٺار سولنگي سان پنهنجي ڊگهي رفاقت دوران محبتن، روسامن، مخالفتن، سنگت جي چونڊن ۽ منٺار جي خوبين ۽ خامين تي سوچڻ شروع ڪيو ۽ گڏوگڏ دنيا جي بي ثباتي تي پڻ. حافظ شيرازيءَ ڪيڏو نه صحيح چيو آهي. “هن بي بقا دنيا جي واعدي جي پختائيءَ تي ڀروسو نه ڪر... ڇاڪاڻ ته هيءَ پوڙهي هزار ناٺين جي ڪنوار ٿي رهي آهي....”
وڃڻ وارو هليو ٿو وڃي.... بس هن دنيا ۾ سندس ڳالهيون ئي رهن ٿيون.
دلبر هن دنيا ۾ وڃي رهندو واس...
امان شاد وارن جي به اُن ئي ڏينهن پاڪستان واپسي هئي، جنهن ڏينهن اسانجي هئي... اتفاق اهڙو ٿيو، جو واپسيءَ مهل تفتان کان ڪوئٽا ايندي، وچ ۾ ڪنهن اسٽاپ تي امان وارن جي بس خراب ٿي پيئي هئي ۽ اسان واري بس به اچي اُن اسٽاپ تي بيٺي ته سامهون ويٺل امان شاد بخاري ۽ سندس قافلي وارن تي نظر پيئي، پاڻ ۾ ملياسين ته چيومانس، “الله سائين رڳو ايران ۾ نه پر هت پاڪستان ۾ به اسانجي ملاقات جو بندوبست ڪيو... جيئن اسين هڪٻئي کي وساري نه ڇڏيون.”
واپسيءَ ۾ وسيم اسان سان وڏي جُٺ ڪئي، مشهد کان زاهدان ۽ زاهدان کانپوءِ مير جاوا ۽ تفتان کان سڌو ڪوئٽا ۽ ڪوئٽا ۾ رات جو ٻين بجي پهتاسين ته بس جي اڏي تي صبح تائين ويهي گذاريوسين ۽ صبح جو سوير پنجين بجي کڻي ڪراچيءَ لاءِ بس ۾ سَٿيائين، ننڍ، آرام سڀ حرام... ڪراچي پهتاسين ته ڄڻ ڪنهن لٺيون هڻي ايران مان ڀڄايو هجي... سَنڌ سَنڌ سور هو... وسيم اسانجي آرام ۽ ٿڪاوٽ جو ڪو به خيال نه رکيو هو ته واپاري ۽ پئسي جو پُٽ هو.
واپسيءَ ۾ ڪراچي جي ويجهو پهتاسين ته امان شاد فون ڪئي ۽ پڇيو ته “ڪوئٽا ۾ ڪٿي ٽڪيل آهيو.” کيس ٻڌايم ته وسيم ڏهراج اسانکي ڊوڙائي ڊوڙائي ڪراچي اچي پهچايو آهي.
“اهو وري ڪيئن؟ هيڏي ڊگهي سفر اوهانجا ته لاهه ڪڍي ڇڏيا هوندا.” امان چيو.
“هائو ادا...” وراڻيو مانس “اوهين ٻڌايو ڪٿي پهتا...”
“ڪوئٽا آهيون... قافلي وارا سخت ٿڪل آهن، کين مارڻو ته ڪونه اٿم... سو اڄ ڪوئٽا ۾ ئي رهي پيا آهيون، رات جو روانا ٿينداسين...”
اهو ٻڌي مونکي وسيم تي ويتر ڪاوڙ چڙهي ويئي، جنهن قافلي وارن جو ڪو به خيال نه رکيو هو ۽ اسانکي ڪوئٽا ۾ اڌ رات سيءَ ۾ ٺاريو.
مشهد ۾ ‘امام رضا’ جي حرم جي بلڪل اڳيان امان شاد بخاريءَ سان اها اوچتو ملاقات ۽ ساڻس ٻيهر رابطي ٿيڻ تي مونکي ڪا خوشي ٿي ڇا، ايئن لڳم ته ڄڻ سالن کانپوءِ منهنجي ڪا وڃايل قيمتي شئي ٻيهر هٿ چڙهي ويئي هجي.
•