احمد شاملو
1954ع ۾ سي . آءِ . اي هٿان ڊاڪٽر مصدق جي حڪومت جي خاتمي کانپوءِ شاملو ڇهن مهينن تائين روپوش رهيو، تنهن بعد کيس گرفتار ڪيو ويو. هن تيرهن مهينا قيد ڪاٽيو. 1956ع ۾ هو هڪ رسالي جو ايڊيٽر مقر ٿيو. 1957ع ۾ سندس اهم شعري مجمو “هواي تازه” ڇپيو، ۽ ان سان گڏ شاملو جا مرتب ڪيل حافظ، ابو سعيد ابوالخيري، عمر خيام، بابا طاهري ۽ نظامي جي ديوانن جا نوان ڇاپا به ڇپيا. ان دوران هو ترقي پسند فڪر جي ڪيترن ئي ناول نگارن کي ترجمن جي ذريعي ايراني پڙهندڙن سان متعارف ڪرائيندو رهيو.
1977ع ۾ هن سياسي جبر جي خلاف احتجاج ڪندي جلاوطني اختيار ڪئي ۽ لندن ۾ هو هڪ هفتيوار رسالي جو ايڊيٽر مقرر ٿيو. ٻارهن پرچن کانپوءِ ناشر جڏهن سندس ‘اداريو’ شامل ڪرڻ کان انڪار ڪيو ته هن استعفيٰ ڏيئي ڇڏي. ان اداريي ۾ مستقل جي حڪمرانن جي رويي تي تنقيد ڪئي ويئي هئي.
1979ع ۾ ايران ۾ بادشاهت جي خاتمي ۽ اسلامي انقلاب کانپوءِ شاملو واپس وطن موٽي آيو. پر سندس بي چيني ۽ تشويش ۾ ڪمي نه ٿي. تنهن کانپوءِ سندس ڪيترائي ڪتاب ڇپيا، پر سندس نون ڪتابن تي پابندي هنئي ويئي ۽ هن جي ڪتابن کي ڪتب خانن مان ڪڍيو ويو.
احمد شاملو ايران ۾ اظهار جي آزاديءَ جو نمايان مجاهد هو. هن ايراني اديبن کي منظم ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، جيئن هو شاهه جي حڪومت ۽ پوءِ جي حڪومتن جي لاڳو ڪيل سنسرشپ جي خلاف وڙهي سگهن. ٻن سالن جي جلاوطنيءَ کانپوءِ هو واپس آيو ته کيس اندازو ٿيو ته نئين حڪومت جو موڊ به جارحاڻون آهي. سخت رويي جون حامل اخبارون کيس مستقل طور تي تنقيد جو نشانو بنائينديون رهنديون رهيون ۽ مٿس پرڏيهي طاقتن سان رابطا رکڻ جا الزام هڻنديون رهيون. نئين حڪومت جڏهن سنسرشپ جي قانون ۾ سختي ڪئي ته سندس ڇپجندڙ مشهور نظم ۾ هن لکيو، “هو تنهنجو وات سونگهين ٿا، اهو معلوم ڪرڻ جي لاءِ ته ڪٿي تو اهو ته نه چيو آهي ته: مونکي توسان محبت آهي، اسانکي پنهنجي محبت آهي، اسانکي پنهنجي محبت اونداهن تهه خانن ۾ لڪائي رکڻي پوندي.”
1988ع ۾ احمد شاملوءَ سوئيڊن ۽ جرمنيءَ جو دورو ڪيو ۽ اتي مختلف تقريبن ۾ پنهنجو ڪلام ٻڌايو. 1990ع ۾ هن آمريڪا جو سفر ڪيو، جنهن کانپوءِ هن طنزيه سفر نامو لکڻ شروع ڪيو.
احمد شاملي جي شاعريءَ جا دنيا جي ڪيترين ئي ٻولين ۾ ترجما ٿي چڪا آهن. شاملو جي ادبي ڪئريئر جي باري ۾ فقط ايترو چئي سگهجي ٿو ته هو گهڻ رُخي شخصيت جو مالڪ هو. هن شاعريءَ سان گڏ ترجما ڪيا، ٻارن لاءِ ڪهاڻيون لکيون ۽ ڪلاسيڪي ادب جي تدوين ۽ اشاعت سان گڏ، لوڪ موسيقي تي تحقيقي ۽ تدويني ڪم پڻ ڪيو، ايئن ٿو لڳي ته هن هڪئي وقت ڪيتريون ئي ادبي زندگيون گذاريون، سياست ۽ صحافت جي لاءِ عملي جاکوڙ هن جي ادبي ڪم کان ڌار ڪونهي، اهو ئي سبب آهي جو کيس ‘ايران جو ثقافتي هيرو’ قرار ڏنو ويندو هو.
احمد شاملي، 75 سالن جي عمر ۾ 2000ع ۾ تهران ۾ وفات ڪئي. سندس ڪجهه نظمن جا ترجما هيٺ ڏجن ٿا.
آئون، عقيق، سبزو ۽ آئينو کڻي
نئين چنڊ کي ڀليڪار چوڻ جي لاءِ
ڇت تي ويس
آسمان تي هڪ ٿڌو ڏانٽو چمڪيو
ته: ڪبوترن جي اُڏار تي پابندي آهي
صنوبرن جي وڻن ‘سرٻاٽ’ ڪندي ڪجهه چيو
۽ سپاهين
رڙيون ڪري پکين تي تلوارون هلائڻ شروع ڪيون،
چنڊ
نه اُڀريو.
*
رات، هڪ ڊگهو اعتراف آهي
هڪ ڊگهو اعتراف
رات، آزاديءَ جي هڪ پُڪار
آزاديءَ جي پُڪار
۽ زنجيرن جي پڪار
رات هڪ ڊگهو فرياد آهي
جيڪڏهن اها بنديخاني جي پهرين رات آهي
يا وري آخري
ان وقت تائين ٻيو سج
توکي چوڪ تي ياد اچي
يا تون پاڻ ئي کيس وساري ڇڏينءَ.
*
تون ڪير آهين؟
جو، آئون توتي ايترو ڀروسو ٿو ڪريان
آئون توکي پنهنجو نالو پيو ٻُڌايان
تنهنجي هٿ ۾
پنهنجي گهر جي چاٻي پيو ڏيان
توکي
پنهنجي خوشين جي مانين مان حصو پتي پيو ڏيان،
توسان گڏ ويهي
تنهنجي جهوٽن تي هوريان هوريان
سُمهڻ جي ڪوشش پيو ڪريان
تون ڪير آهين؟
جو آئون ايتري سنجيدگيءَ سان
پنهنجن سَپنن جي سرزمين ۾
توسان گڏ ترسان ٿو.