هوشنگ گلشيري
سندس پهريون ناول ‘شازده احتجاب’ 1969ع ۾ ڇپيو، جلدئي ان ناول کي هڪ شاهڪار جو درجو حاصل ٿي ويو. ناول جي انگريزي مترجم ‘جيمز بوچن’ چواڻي، “ان ناول ثابت ڪيو ته ايراني لکندڙ نه رڳو يورپ ۽ آمريڪا، پر آمريڪا جي جديد فڪشن جون ٽيڪنڪس به سکي ورتيون آهن، پر انهن ۾ پنهنجي پاران به ڪجهه واڌارا ڪيا آهن.”
1974ع ۾ اُن ناول تان ‘بهمن فرمان آرا’ ، ساڳئي نالي سان فلم ٺاهي ته جابر شاهي حڪومت تي اها تنقيد چٽي ٿي. سامهون آئي جيڪا دراصل ان ناول جي جان آهي، فلم جي مڪمل ٿيندي ئي گلشيريءَ کي ڇهن مهينن جي لاءِ جيل ۾ وڌو ويو. ان کان اڳ 1960ع واري ڏاڪي جي شروع جي سياسي هلچل جي زماني ۾ به جڏهن محمد رضا شاهه پهلوي پنهنجي شخصي اقتدار کي سگهارو بنائڻ ۾ رڌل هو، گلشيري کي ڪجهه عرصي جي لاءِ جيل جي هوا کائڻي پيئي.
گلشيريءَ جو ٻيو ناول ‘ڪريستن وڪيد’ 1971ع ۾ ڇپيو.
1979ع ۾ يعني انقلاب واري سال گلشيريءَ ناليواري نقاد ۽ مترجم “فرزانه طاهريءَ” سان شادي ڪئي، جيڪا گڏيل ادبي سرگرمين جي شروعات ثابت ٿي. انقلاب جي نتيجي ۾ وجود ۾ ايندڙ حڪومت به سنسرشپ جي پراڻي شاهي روايت جي تهه ۾ واڌارو ڪرڻ شروع ڪيو ته گلشيريءَ جو گهر ادب جي اڀياس ۽ تدريس جومرڪز بنجي ويو. ان دوران کيس پنهنجون ڪهاڻيون ۽ ناول ڇپرائڻ ۾ ڏکيائين کي منهن ڏيڻون پيو. سندس ڪتابن ۾ “نماز خانهءَ ڪوچڪ من”. “بره گمشده راعي”، “معصومه پنجم”، ۽ “پنج گنج” شامل آهن، پويون ڪتاب ايران ۾ نه پر سويڊن ۾ ڇپيو. جنهن مان اُنهن ڏينهن جي ملڪي حالتن جو اندازو لڳائي سگهجي ٿو. هڪ ٻيو ناول جيڪو پنهنجي ڊڪشن سبب گلشيري ڏانهن منسوب ڪيو وڃي ٿو. ‘شاهه سياهه پوشان’ آهي، جيڪو مسودي جي صورت ۾ ايران مان ٽپال رستي، سان فرانسسڪو ۾ رهندڙ هڪ ايراني اسڪالر کي اچي مليو هو. اهو ناول انگريزيءَ ۾ ترجمو ڪري King of the Benightd جي عنوان سان ڇپيو ويو. جنهن جي ٽائيٽل تي “منوچهر ايرانيءَ” جو فرضي نالو ڇپيل هو. 1990ع واري ڏاڪي ۾ گلشيريءَ پنهنجي لکڻين جي اشاعت جو ڪم لڳ ڀڳ بند ڪري ڇڏيو ۽ پنهنجو سڄو ڌيان فڪر ۽ اظهار جي آزاديءَ تي لڳايل پابندين جي خاتمي واري تحريڪ تي ڏنو، جنهن جي رد عمل ۾ سرڪاري ٽي ويءَ تي گلشيريءَ جي بي عزتي به ڪئي ويئي ۽ ساڄي ڌر جي اخبارن مٿس پرڏيهي طاقتن سان لڳ لاڳاپا رکڻ جا الزام هنيا. گلشيريءَ جو شمار اهم ۽ وڏن فڪشن نگارن ۾ ڪيو ويندو هو، جنهن جو هڪ مطلب اهو به هو ته ڇپجڻ کان اڳ سندس لکڻين جي سينسرجي دوران سختيءَ سان جانچ پڙتال ڪئي ويندي هئي. ان اڻ وڻندڙ عمل کان بچڻ جي لاءِ هن پنهنجو آخري ناول “جن نامه” به اسٽاڪ هوم مان ڇپرايو. هي اهي ڏينهن هئا، جڏهن ايران ۾ سيڪيولر دانشورن جي قتل جون وارداتون تسلسل سان جاري هيون، قتلن جي ان ڀوائتي لهر جي شڪار ٿيندڙن ۾ ڪيترائي ئي اديب جهڙوڪ: محمد مختياري، محمد جعفر بوينده ۽ مجيد شريف به شامل هئا. انٽيلي جنس جي وزارت جي ڇاڙتن جي هلايل ان مهم ايراني راءِ عامه کي سخت چيڙائي وڌو هو (بعد ۾ عدليا اسلاميءَ پاران ڪرايل جانچ کانپوءِ اعلان ڪيو ويو ته انهن وارداتن جي پٺيان ڏوهاري عنصر ملوث هئا، جن جو اڳواڻي هڪ سينيئر اهلڪار سعيد امامي هو، جيڪو ڪجهه وقت اڳ جيل ۾ پراسرار حالتن ۾ مري چڪو هو.) 15 سيپٽمبر 1988ع تي محمد بختياريءَ جي تدفين جي موقعي تي گلشيريءَ جيڪا تقرير ڪئي، اها بي بي سيءَ جي فارسي سروس ايران ۽ ايران کان ٻاهر رهندڙ ايرانين جي لاءِ نشر ڪئي. اها تقرير انتشار جو شڪار ٿيل حڪومت جي خلاف سرڪشي ۽ رهيل کهيل ۽ گهيري هيٺ آيل ايراني ثقافت جي حق ۾ هڪ پُڪار جي حيثيت ٿي رکي، ان دوران گلشيريءَ جي صحت ڪِري چڪي هئي. هن 5 جون 2005ع تي وفات ڪئي.