ڌاري آبادڪاري - سنڌ لاءِ اهم مسئلو...
پر ان سڄي صورتحال جو رُخ تبديل ٿي نٿو سگهي ڇو ته جيڪي به مُلڪي سطع جون سياسي پارٽيون آهن. اُهي قطعي به سنڌ جي هن حساس مسئلي کي اهميت نه ڏينديون ڇو ته اقتدار خاطر سنڌ جا سودا انهن جي آئين ۽ منشور جو حصو آهن. تنهن ڪري مستقبل مان اها اميد رکڻ ته وفاق جي علامت بڻجي ڪا نئين سياسي جماعت ڪي انقلابي تبديليون آڻي سگهندي؟ ۽ سنڌ مان ڌاري آبادڪاريءَ جي روڪٿام لاءِ ڪي سنجيدهه قدم کڻندي سا ڳالهه ممڪن نظر نٿي اچي. البته سنڌ اندر قومپرست جماعتن کي هن معاملي تي ڪو سنجيدهه ڊرافٽ جوڙي سڄي دنيا سان رابطا مهم شروع ڪرڻ گهرجي ته سنڌي ماڻهن جي پيرن هيٺان ڌرتي هڪ وڏي سازش تحت کسڪائي پئي وڃي؟ ان سلسلي ۾ هڪ نُڪاتي ايجندا واري تحريڪ به هلائي سگهجي ٿي. جنهن معاملي تي مڪمل تحريڪ هلائڻ لاءِ سمورين قومپرست جماعتن کي پيش رفت ڪرڻي پوندي. ڇو ته قومن مٿان فقط بمن جي ذريعي حملا ناهن ٿيندا قومون فقط ايٽمي هٿيارن سان ئي تباهه ناهن ٿينديون. ائين هجي ها ته جپان آمريڪا جي ايٽمي حملي کان پوءِ بلڪل به اُٿي نه سگهي ها نه ئي يهودي ڪنسٽريشن ڪيمپن مان اکيون پٽي طاقت بڻجي اُڀري سگهن ها. پر قومون ايٽمي هٿيارن کان وڌيڪ اقليت ۾ تبديل ٿي ڪمزور بڻجي تباهه ٿينديون آهن. جڏهن قومن جي سگهه کي ختم ڪيو ويندو آهي ته انهن کي اقليت ۾ تبديل ڪري انهن کي تباهه ڪيو ويندو آهي. تاتاري ڪنهن دور ۾ دنيا جي طاقتور قوم هُئا. پر ڪمزور ٿي ختم ٿي ويا. ڪُرد دنيا ۾ وڏي اڪثريت ۾ آهن پر ٽڙيل پکڙيل هجڻ سبب طاقتور قوم ناهن. تهذيبن جا به ڪيترائي مثال موجود آهن جيڪي هاڻ ناهن، ختم ٿي ويون. ميسوپوٽيميا، سميرين، يونان اهي وڏيون تهذيبون هُيون ختم ٿي ويون. جن جون نشانيون هاڻ فقط برٽش ميوزيم ۾ ئي ڏسي سگهجن ٿيون. تنهن ڪري ان خوشفهمي جو شڪار نه رهڻ گهرجي ته سنڌي قوم ختم نٿي ٿي سگهي. پر جڏهن اها پنهنجي تاريخي طاقت ۽ جاگرافيائي حيثيت ئي وڃائي ويهندي ته ڇا فطرت اُن جو بچاءُ ڪري سگهندي؟ فطري طور اُهي قومون ۽ تهذيبون ئي جٽاءُ ڪري سگهنديون آهن جيڪي طاقتور هونديون آهن. جيڪي پنهنجي تشخص کي بحال رکنديون آهن. پر قومن جي سگهه ورهايل هوندي آهي اُهي بچي ناهن سگهنديون. اُهي دُنيا جي نقشي تان مِٽجي ۽ ميسارجي وينديون آهن. .
تنهن ڪري سنڌ لاءِ هن وقت اهو سوال ڪنهن مُنجهيل سُٽ وانگر آهي ته پاور ۽ پئسي جي نشي ۾ ڦاٿل هي حڪمران ٻارڙن جهڙي دل رکندڙ سنڌ خلاف ٿيندڙ سازشن کي سمجهندي به اڻڄاڻائي جو اظهار ڪن ٿا ۽ پارٽين جي پاليسين ۾ سنڌ ڪنهن به طور اُنهن جي اوليتن ۾ شامل ناهي. جاگيردار ۽ سرمائيدار طبقي سان لاڳاپيل ”شو بواءِ“ سياستدان سرمايي جي حِرص ۽ لالچ ۾ آسمانن کي ڇُهندڙ عمارتون اڏي خوشي محسوس ڪن ٿا پر غريبن جي گهرن ۾ چُلهه هميشه وساميل رهي ٿي. هن وقت جڏهن سنڌي قوم جي مجموعي قسمت پاڻيءَ ۾ ترندڙ سُڪل ڪکن ۽ وڻ جي پنن وانگر ترندي نظر اچي رهي آهي. جتي روزگار نه هجڻ سبب خودڪشين جو رُجحان وبا جي صورت اختيار ڪري ويو آهي. تڏهن پيپلز پارٽيءَ جي روزگار ڏيڻ واريون دعوائون به عُقاب کي گاهه کارائڻ ۽ گڏهه کي گوشت کارائڻ جهڙيون لڳن ٿيون.
تنهنڪري پيپلز پارٽيءَ سميت ڪنهن به پارٽيءَ مان جيڪا ايندڙ هر دور ۾ پراڻي بوتل ۾ نئون شراب يا نئين بوتل ۾ پراڻي شراب وانگر هوندي تنهن مان اها توقع رکڻ اجائي هوندي ته سنڌ جي زمينن مٿان آباد ٿيندڙ ڌاري آبادڪاريءَ خلاف ڪو سنجيدگيءَ سان نوٽيس وٺي سگهندي. سنڌي ماڻهو پاڪستان جي ٺهڻ کان وٺي سونهري مستقبل جا سپنا ڏسندا رهيا آهن. پر اهو مستقبل هڪ سپنو ئي آهي. ائين جيئن فارسي جو شعر آهي جنهن جو مفهوم ڪجهه ائين آهي ته ”مرغي خواب ڏسي عقاب ٿي پئي، ۽ هڪ پهاڙ تان اُڏري ۽ پنهنجا پَر ٽوڙائي ويهي رهي.“ تنهن ڪري سنڌي قوم هاڻي پٽيل پرن سان اهڙي نظام ۾ ڦاٿل آهي جنهن نظام جا سمورا قانوني طريقا هن قوم جي حق ۾ ناهن.
پاڪستان ٺهڻ سان ئي سمورن حڪمرانن جي زبان تي ساڳيو سياسي آلاپ رهيو آهي جيڪو هڪ روائيزڊ ڪيسٽ وانگر مسلسل وڄندو رهي ٿو ته ”ڪجهه عرصي ۾ ئي سڀ ٺيڪ ٿي ويندو ڇو ته نئين ملڪ جي جوڙجڪ سبب هڪدم معاملا حل ناهن ٿيندا“. جناح صاحب 15 آگسٽ 1947ع واري خطبي ۾ چئي رهيو هو. ائين ئي اڄ تائين هن عوام جي ڪنن تائين اهائي گونج ٻڌڻ ۾ ايندي رهي ٿي جيڪا به نئين حڪومت ايندي آهي ساڳي روائيزڊ ڪيسٽ شروع ڪندي آهي ته انهن جي حصي ۾ گذريل حڪومت جو گند آيو آهي اهو جلدي صاف نه ٿيندو. پنج سال پورا ڪرڻ ڏيو سڀ ڪجهه ٺيڪ ٿي ويندو. اهڙي طرح سڀ ٺيڪ ڪرڻ جي ڪوڙي آسري تي هن عوام کي هلائيندا رهن ٿا.
سنڌي قوم هاڻي اهڙي آسري سبب اقليت واري اهڙي ڌُٻڻ ۾ ڦاٿل آهي جنهن کي منظم سياسي جدوجهد کانسواءِ ڪو به ٻيو رستو ناهي جيڪو بچائي سگهي. اُن لاءِ اهو ضروري آهي ته سنڌ، لينڊ رائيٽس واري هڪ نُڪاتي ايجندا تي قومپرستن سميت اُهي سموريون ڌريون جيڪي سنڌ جو ذري جيترو به درد رکن ٿيون گڏيل حڪمت عملي جوڙي مضبوط جدوجهد لاءِ سروي ڪرائين ۽ اها نشاندهي ڪن ته جتي به ڌاري آبادڪاري موجود آهي انهن جي زمينن جا سمورا قانوني حق ختم ڪرائڻ لاءِ سنڌ ۾ مضبوط جدوجهد جي شروعات ڪن، نه ته ائين ئي ٿيندو ته ايندڙ ڏهاڪن ۾ سنڌ اسيمبلي ته هوندي پر اُن اسيمبلي ۾ ڪو به سنڌي اسيمبلي ميمبر نه هوندو. وفاق جي علامت بڻيل سنڌ جي وڏي سياسي پارٽي ۽ هڪ اڌ سيٽن کٽڻ وارا اُهي اُميدوار به ان خوشفهميءَ جو شڪار نه ٿين ته پارٽين جي مفاد خاطر سنڌ کي قربان ڪرڻ سان اقتدار جي عياشي مستقل انهن جي خانداني ورثي جو حصو رهندي پر اهو ياد رکڻ گهرجي ته سنڌ جون سياسي ۽ سماجي حالتون جيتري تيزيءَ سان تبديل ٿي رهيون آهن.جيڪڏهن هن وقت به اُنهن پنهنجي اکين تان انڌائپ جون ڪاريون پٽيون نه هٽايون ته سندن اڄ جي غلطين جو حساب ڪتاب سندن ايندڙ نسلن کي ڏيڻو پوندو. ڇو ته سنڌ اسيمبليءَ ۾ سنڌ جي جاگيردار ۽ سرمائيدار ”شو بواءِ“ سياستدانن جو حق به ايترو ئي وڃي بيهندو، جيترو هن وقت سنڌ اسيمبليءَ جي انهن ميمبرن جو آهي جن جو واسطو سنڌ سان ناهي.