ڪالم / مضمون

خوابن جي آزادي

لطيف جمال سنڌ جي اُنهن ٿورڙن ليکڪن ۾ شُمار ٿئي ٿو، جن کي گهڻو پڙهيو ويندو آهي. جنهن جا مضمون پڙهڻ شروع ڪبا ته آخري لفظن تائين جيسيتائين پڙهي پورا نه ڪبا تيسيتائين سُڪون نه ايندو. هُن جي لفظن ۾ مينهوڳيءَ کان پوءِ، گُهلندڙ ٿڌڙي هوا جو هُڳاءُ به آهي ته وڇوڙي جون ميارون به آهن ته سرءُ مند جا سڏڪا به آهن ته گُلابن تي پوندڙ ماڪ جا قطرا به آهن. هُن جي مضمونن مان سندس وسيع مُطالعي جي پروڙ پوي ٿي. هُو جڏهن لفظن کي صبح جي موسمن ۾ ويڙهي پڙهندڙن آڏو پيش ڪري ٿو ته ديس جون شامون دُعائون بڻجي وڃن ٿيون.

4.5/5.0
4008
630
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
لطيف جمال
ڇاپو پھريون

وزيرِ اعظم کي سنڌ سان پنجاب جيتري مُحبت ڇو ناهي؟

اُهو 1960ع جو ڏهاڪو، جنهن کي سياست ۾ صليبي دور سڏيو ويندو هو ۽ جنهن کي اياز ادب ۾ صليبي جنگين جو دور سڏيندو هو. اُهو ئي دور هو جنهن ۾ مُلڪي عوام، سياست جي مضبوط مُستقبل کان مايوس هو. اهڙي عوامي سياسي مايوسيءَ مان اُميد جو سج عوامي اقتدار جي شڪل ۾ اُڀرڻو هو. ايوب خان جي اقتدار ۾ پرڏيهي وزارت تي ويٺل ڀُٽي نه رُڳو پنهنجي سفارتي پاليسين سبب سوشلسٽ چين سان دوستيءَ جا گهرا لاڳاپا قائم ڪيا پر چين مُخالف مُلڪن اڳيان به اقوامِ مُتحدهه جي اجلاسن ۾ وڪالت ڪندو رهيو. اُهو الڳ بحث آهي ته ڀُٽي انڊونيشيا ۽ سعودي سهڪار سان ”پين اسلامزم اتحاد“ کي هٿي ڏني. پر ڀُٽي پنهنجي پرڏيهي پاليسين سان پاڪستاني عوام لاءِ دُنيا جا ٻُوٽيل دروازا کولڻ چاهيا. جيڪڏهن پاڪستان اڄ ايٽمي طاقت بڻجي دُنيا اڳيان طاقت جي توازن تي ڳالهائي ٿو ته اُها مهرباني به اُن عوامي اڳواڻ جي حصي ۾ اچي ٿي. جيڪو اسٽيجن تي بيهي عوامي اقتدار جي ڳالهه ڪندو هو. اُهو سٺ جوڏهاڪو، جنهن ۾ عوامي سياست وينٽيليٽر جي سهاري تي ساهه کڻي رهي هُئي. ڀُٽي اهڙي سياست ۾ عوامي طاقت جو روح ڦوڪيو. جنهن پاڪستان جي اندر قومن جي فطري تضادن کي پنهنجي ذهانت سان حل ڪرڻ جون ڪوششون ڪيون. هُن ڪڏهن به پنجاب، سنڌ، سرحد يا بلوچستان جي اندر اهڙيون تقريرون نه ڪيون، جن مان قومن جي بُنيادي تضادن جي بُوءِ اچي. پر هُن چئني صوبن ۾ پاڪستان پيپلزپارٽيءَ جون پاڙون ڪنهن پُختي وڻ وانگر مضبوط ڪيون. هُو جيڪو دُنيا جي جنت کي عوامي پيرن هيٺان سمجهندو هو. تنهن ڪڏهن به ڪنهن صوبي ۾ وڃي عوام سان مُحبت هُجڻ جي دعوى نه ڪئي. پر هُو پنهنجي عمل ۾ عوامي لڳندو هو. هُن جو ڪو به عمل مصنوعي رنگ سان رنڱيل نه هوندو هو. پاڪستان پيپلزپارٽيءَ جو اُهو عوامي اڳواڻ ڳڙهي خدابخش جي مٽيءَ ۾ سُتل آهي. اڄ جي پيپلز پارٽي ڀُٽي جي سياسي ڪمائي کائي خودڪشيءَ پاسي وڃي رهي آهي. جنهن پارٽيءَ جي ايجنڊا تي سنڌ جي خوشحالي جو تصور ته وڏي ڳالهه آهي پر سنڌ اُن پارٽيءَ جي ايجنڊا تي سوني جهرڪيءَ وانگر رهي آهي. اُها پارٽي هر ڏينهن تي ڪو نئون بيان جاري ڪندي رهي ٿي ۽ پنهنجي اقتداري عرصي ۾ ڪيل پاپن جو پيڇو ڇڏائڻ ۾ مصروف آهي. جنهن کان سنڌ جي عوام کي هاڻ ڪا اُميد باقي ناهي رهي. سنڌ جي عوام کي جمهوريت سان مُحبت جو جيڪو سَلو مليو. اهڙي موٽ مِلڻ جو تاريخ ۾ ڪو مثال نٿو مِلي. سياست ۽ ڏوهه اقتدار جي گاڏيءَ جا ڦيٿا بڻجي هلندا رهيا ۽ سنڌ جو عوام ته ڇا پر اهڙي انياءَ تي، شرم کان سنڌوءَ جي ڪپ تي ٻرندڙ ڏيئا به ڀڙڪو کائي وسامي وڃن ٿا. پر سنڌ ٽالسٽاءِ جي ڪتاب ”اينا ڪرينينا“ جي ڪردارن وانگر ناهي. جو ”اليگسي“ جي عشق ۾ حالتن جي گاڏيءَ هيٺان اچي چيڀاٽجي خودڪشي ڪري ڇڏي. پر سنڌي عوام جي اکين جا تيور ٻُڌائين ٿا ته جيڪڏهن، عوام عشق ڪندو آهي ته فنا جي حد تائين ڪندو آهي ۽ جيڪڏهن نفرت ڪندو آهي ته پوءِ اهڙي ڪندو آهي جو پنهنجي دامن تي لڳل سمورا داڳ ڌوئي ڇڏيندو آهي. جڏهن پاڪستان جو وزيرِاعظم ميان نواز شريف مسلم ليگ (ن) سنڌ جي اڳواڻن سان زرداريءَ جي بيانن تي نوٽيس وٺندي پارٽيءَ کي سنڌ ۾ وڌيڪ فعال ڪرڻ جون هدايتون ڪري رهيو هو. تڏهن کيس شايد اهو وسري ويو هُجي ته چونڊن کان اڳ سنڌ ۾ سندس قومپرستن سان اتحادن لاءِ وڌندڙ وکون ۽ ڪيل واعدا، اقتدار ۾ اچڻ کان پوءِ ڇو تبديل ٿي ويا؟ ڇا اقتدار فقط اُهو آهي، جيڪو اقتدار مُلڪ جي هڪ صوبي جي ٿنڀي تي بيٺل هُجي.؟ جيڪڏهن ميان نواز شريف چونڊن کان اڳ قومپرستن جي گڏيل اتحاد کي مانائتي موٽ ڏئي ها ته شايد سنڌ ۾ اهو احساس شدت اختيار نه ڪري وڃي ها ته ميان صاحب جو اقتدار هڪ ٿوڻيءَ تي بيٺل آهي ۽ نه ئي سنڌ جا ماڻهو اهو سمجهن ها ته سنڌ جي قسمت تبديل ڪرڻ لاءِ رُڳو سياسي ڪوششن جي ضرورت ئي ناهي هوندي پر اُن عشق جي ضرورت هوندي آهي. جيڪا ووٽن سان مشروط ناهي ڪئي ويندي. عوام سان مُحبت ووٽن سان مشروط ڪري ويٺل اڳواڻ عوام جي حصي ۾ ڪڏهن به خوشحالي آڻي نٿا سگهن. هن مُلڪ جي بدقسمتي ئي اها آهي ته هتي عوام جا ووٽ ڳڻيا ويندا آهن پر اُنهن جي ڦٽن کي ڳڻيو ناهي ويندو. هن وقت جڏهن سياستدانن جي بيان بازين واري جهيڙي ۾ سنڌ جو عوام تماشو بڻيل آهي. جنهن کان ترقي گهڻو پري بيٺل آهي. اُها ترقي جيڪا بيانن جي تماشي سان اچڻي ناهي. پر عمل سان اچڻي آهي سو عمل نظر اچي ناهي رهيو. آصف زرداري، ميان نواز شريف مٿان ڪهڙا الزام لڳائي ٿو؟ ان سان عوام جي دلچسپي ناهي. عوام جي دلچسپي ته ان ۾ آهي ته ڪالهه تائين جڏهن ميان نواز شريف مُسلم ليگ (ن) کي سنڌ ۾ قومپرستن سان اتحاد جي صورت ۾ سلهاڙي سنڌ ۾ پيپلزپارٽيءَ کي ٽف ٽائيم ڏيڻ جو سوچيو هو ۽ اُن وقت جڏهن قومپرستن سان سنڌ جي مُفادن تي ڪنهن به سوديبازي نه ٿيڻ جا وچن ڪري رهيو هو. تڏهن سنڌ اعتماد ٽُٽڻ کان پوءِ به کيس اعتماد جي اک سان ڏسي رهي هُئي. پر جڏهن ميان صاحب، اقتدار ۾ آيو ته هُن کان اُهي سمورا پتا کيڏڻ وسري ويا. جيڪي هُو ڪاميابيءَ سان کيڏي پئي سگهيو. ليڪن مُسلم ليگ (ن) قيادت شعوري طور سنڌ ۾ پارٽيءَ کي آرگنائيز ڪرڻ بجاءِ آئسوليٽ ڪيو. هُنن کي اُها گيم کيڏڻ اچي وئي ته اڪثريتي صوبي مان کٽي اچڻ سان ئي اقتدار ملي وڃي ٿو ته سنڌ جهڙي جاگيرداريءَ جي ڌُٻڻ ۾ ڦاٿل عوام جي خوشحاليءَ جي باري ۾ ڀلا ڇو سوچيو وڃي؟ اُهو ئي سبب آهي جو نالي ماتر مسلم ليگ (ن) کي سنڌ ۾ رکيو ويو ۽ جاگيرداريءَ کي اکيون ڏيکارڻ بجاءِ سنڌ کي شهري تنظيم ۽ پيپلز پارٽيءَ جي حوالي ڪري، قومپرستن مان هٿ ڪڍيا ويا. اڄ جڏهن پيپلزپارٽي احتساب جي تپندڙ تندور مان گُذري رهي آهي ۽ ڪراچي آپريشن ۾ سياسي سوڙهه جي نتيجي ۾ آصف زرداري سڌي طرح نواز شريف سرڪار کي نشانو بڻائي رهيو آهي. جيتوڻيڪ اها کيس چڱيءَ ريت خبر به آهي ته ميان صاحب جي حُڪومت به هلندڙ آپريشن ۾ ايتري ئي بيوس آهي. جيتري پيپلزپارٽيءَ جي سنڌ اندر حُڪومت بيوس آهي. پر اها ڳالهه سمجهندي به سڌي طرح اسٽيبلشمينٽ مٿان تنقيد ڪرڻ بجاءِ آصف زرداري مُسلم ليگ (ن) تي تنقيد ڪري اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي ته سنڌ ۾ پيپلزپارٽي مظلوم آهي. ڇاڪاڻ ته سنڌ ۾ پيپلز پارٽي پنهنجي اندروني تضادن جو شڪار آهي. جنهن ۾ هر ڏينهن نوان انڪشاف ۽ معاملا سامهون اچي رهيا آهن. جنهن جو تازو مثال يوسف رضا گيلانيءَ جو آيل اُهو بيان به آهي جيڪو هُن شرجيل انعام ميمڻ جي حوالي سان ڏنو آهي. ان مان صاف ظاهر آهي ته پيپلز پارٽيءَ جي اندر جيڪي تضاد اُڀريا آهن. اُنهن تي ضابطو آڻڻ، هاڻ پيپلز پارٽيءَ جي مرڪزي قيادت جي به وس جي ڳالهه ناهن رهيا. اهڙي صورتحال مان فائدو وٺندي ميان نواز شريف مُسلم ليگ (ن) سنڌ جي قيادت کي اسلام آباد ۾ گُهرائي اهو تاثر ڏيڻ لڳو آهي ته هُو سنڌ جي معاملن ۾ مُداخلت نٿو ڪري ۽ سنڌ کيس پياري آهي. جيڪڏهن مسلم ليگ (ن) سنڌ جي اڳواڻن کي اسلام آباد ۾ گُهرائي اهو تاثر ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي ته ميان صاحب کي سنڌ پياري آهي ته پوءِ کيس اهو به سوچڻ گُهرجي ته هُو بحيثيت وفاق جي نُمائندي طور هن وقت تائين سنڌ لاءِ ڪهڙو ڪردار ادا ڪري سگهيو آهي؟. پيپلزپارٽيءَ جي وفاق وارن پنجن سالن کي ڇڏي گُذريل ٻن سالن کان سنڌ ۾ عروج تي پُهتل ڪرپشن وقت وفاقي سرڪار اکيون ٻوٽي ويٺل ڇو هُئي؟ جيڪڏهن پنجاب ۾ ترقياتي ڪم تيزيءَ سان هلندڙ هُئا ته سنڌ کي ٽئڪسن جي ادائگين ۾ پوئتي ڏيکاري اُن جا فنڊ روڪڻ ڪٿان جو انصاف هو؟ ڇا سنڌ پنجاب جي ڀيٽ ۾ ٽئڪسن جي ادائگين ۾ پوئتي رهي آهي؟ گئس تي سرچارج وارا معاملا ڪنهن جي وس ۾ رهيا آهن؟ پيپلز پارٽيءَ جي ڪرپشن جون ڪهاڻيون ته هاڻ ڪي لڪيل ڇُپيل ناهن رهيون. ليڪن، ميان صاحب وفاق جي نُمائندي بجاءِ وڏي صوبي جي نُمائندگي ڪندو رهيو آهي. جنهن جو وڏو مثال اُهي غير مُلڪي دورا به هُئا. جتي ٽن صوبن جي وڏن وزيرن کي ساڻ کڻڻ بجاءِ پنجاب جي وڏي وزير کي ساڻ کڻي ڪيا پئي ويا. جنهن سان وڏي ڊسڪريمنيشن (ٻه اکيائي) ڪئي پئي وئي. سنڌ ۾ وفاق جي هٿ هيٺ هلندڙ ترقياتي رٿائون اڄ تائين رولڙي جو شڪار آهن. جڏهن ته پنجاب جا نقشا ئي تبديل ٿي ويا آهن. جنهن جا وڏا مثال نيشنل هاءِ وي اٿارٽيءَ جون اسڪيمون ۽ سنڌو درياءَ مٿان اڻپوريون اُهي پُلون به آهن. جيڪي اڃان تائين مڪمل ٿي ناهن سگهيون. ڇا ميان صاحب اهو ٻُڌائي سگهندو ته ايڪسٽرا جُڊيشل ڪلنگس لاءِ وفاق جو اهم حصو هُجڻ جي باوجود هُن سنڌ ۾ ڪِرندڙ نوجوانن جي لاشن جي حوالي سان ڪڏهن ڪو ننڍڙو بيان به جاري ڪيو آهي؟ ڳالهه فقط اها ناهي ته سنڌ ڪنهن کي ڪيتري پياري آهي! مُسلم ليگ (ن) هُجي يا پيپلز پارٽي، اُهي سنڌ جي مُفادن کي اوليت جي بُنياد تي رکي ناهن سگهيون. حيرت جهڙي ڳالهه آهي جو مُلڪ جي وفاق جي نمائندگي ڪندڙ ميان صاحب اڄ مينڊيٽ جي ڳالهه ڪري رهيو آهي. مُلاقات ۾ مسلم ليگ (ن) سنڌ جي اڳواڻن پاران ميان صاحب کان پُڇڻ گُهرجي ها ته سنڌ مان مينڊيٽ نه مِلڻ جو مطلب اهو هرگز نه هُجڻ گُهرجي ته سنڌ کي وفاق جي نظراندازين جي نشاني تي رکيو وڃي. جيڪڏهن مُسلم ليگ (ن) جي اڳواڻ ۽ وفاق جي سربراهه طرفان به اهڙي سوچ رکي وڃي ٿي ته پوءِ ان جو مطلب اهو ٿيو ته مُلڪ اندر سياسي پارٽين کي جن صوبن مان مينڊيٽ ملي نه سگهيو ته آئندهه، اُنهن صوبن کي نظرانداز ڪرڻ جي اهڙي روايت پئجي ويندي. جنهن سان هي مُلڪ وڏي بحران جو شڪار بڻجي سگهي ٿو. هن وقت تائين مسلم ليگ (ن) سنڌ مان مينڊيٽ نه ملڻ سبب سنڌ کي نظراندازين جي نشاني تي رکيو آهي. جيڪا روايت ڪنهن به طرح وفاق جي نمائندگي ڪندڙ وزيرِاعظم لاءِ مُناسب ناهي. هڪ پاسي سنڌ جو عوام پيپلز پارٽيءَ سان غيرمشروط مُحبت جي سزا ڪاٽي رهيو آهي ته ٻئي پاسي ميان صاحب طرفان سنڌ مان مينڊيٽ نه ملڻ وارو مِهڻو سَهي رهيو آهي. جيڪا سوچ مستقبل ۾ ٻنهي پارٽين جا سنڌ مان پيرا اُکيڙي سگهي ٿي. جيڪڏهن ميان صاحب کي سنڌ پياري آهي ته اُن جي جهلڪ سنڌ لاءِ وفاق جي ادا ڪيل ڪردار مان محسوس ٿيڻ گهرجي. جيڪا بظاهر نظر نٿي اچي. ڀُٽو سنڌ جي نُمائندي طور عوام جو هيرو نه بڻيو هو پر ڀُٽي چئني صوبن ۾پنهنجي عمل ۽ ڪردار سبب مقبوليت ماڻي هُئي. جيڪڏهن عوام ۾ اعتماد جي بحالي ممڪن آهي ته پوءِ لفظن ۽ بيانن بجاءِ عملي طور اهو ثابت ڪرڻو پوندو ته مُلڪ جي وزيرِ اعظم کي هڪ صوبي کي ئي نه پر وفاق جي ايڪي ۾ شامل سمورن صوبن کي ساڳي اک سان ڏسڻو پوندو.