ڪالم / مضمون

خوابن جي آزادي

لطيف جمال سنڌ جي اُنهن ٿورڙن ليکڪن ۾ شُمار ٿئي ٿو، جن کي گهڻو پڙهيو ويندو آهي. جنهن جا مضمون پڙهڻ شروع ڪبا ته آخري لفظن تائين جيسيتائين پڙهي پورا نه ڪبا تيسيتائين سُڪون نه ايندو. هُن جي لفظن ۾ مينهوڳيءَ کان پوءِ، گُهلندڙ ٿڌڙي هوا جو هُڳاءُ به آهي ته وڇوڙي جون ميارون به آهن ته سرءُ مند جا سڏڪا به آهن ته گُلابن تي پوندڙ ماڪ جا قطرا به آهن. هُن جي مضمونن مان سندس وسيع مُطالعي جي پروڙ پوي ٿي. هُو جڏهن لفظن کي صبح جي موسمن ۾ ويڙهي پڙهندڙن آڏو پيش ڪري ٿو ته ديس جون شامون دُعائون بڻجي وڃن ٿيون.

4.5/5.0
4008
630
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
لطيف جمال
ڇاپو پھريون

نائين زيرو مٿان چڙهائي - مُتحده لاءِ نئون امتحان!؟

سنڌ جي تاريخ کي طنز ڀري نظر سان ڏسندڙ شهري جماعت ۽ اُن جي سياست هِن وقت اهڙي انڌيري گِهٽيءَ ۾ وڃي بيٺي آهي. جتان اُن جو نِڪرڻ ايترو آسان نظر نه اچي رهيو آهي. ليڪن اُها ذهنيت جيڪا پاڪستان جي وڏي شهر ۾ سمورين سهولتن ۽ آرائشن جي باوجود، پاڻ کي محروم طبقي طور مُتعارف ڪرائيندي رهي آهي. جن لاءِ سنڌ جي سٻاجهي سڀاءَ نه فقط مُسلمان هُجڻ جي ناتي آڌر ڀاءُ ڪيو هو. پر پنهنجي دلين جون رِليون به وڇائي کين ويهاريو هو. سي جڏهن مخصوص مائينڊ سيٽ واري سياست ۾ سگهارا بڻجي ويا. تڏهن اُنهن سنڌ جي ماڻهن کي نه فقط حقارت سان نهارڻ شروع ڪيو. پر پاڻ کي پاڪستان جي مظلوم شهريءَ طور پيش ڪيو. لاکيڻي لطيف اهڙي ذهنيت لاءِ ئي چيو هو ته ” مندي ڏيرن من ۾، مان کليو کيڪاريان.“ سنڌ جي سڄي معشيت مٿان مالڪ قُوتون فقط ٻه رهيون آهن. پيپلز پارٽي ۽ مُتحدهه قومي موومينٽ. سنڌ سان پيپلز پارٽيءَ جيڪي چڱايون ڪيون آهن. اُن جو سياسي الٽراسائونڊ ته مُختلف وقتن تي سنڌ جا ماڻهو ڏسندا رهيا آهن. ليڪن سنڌ ۾ هر سطع تي حصيدار رهندڙ شهري جماعت پنهنجي مظلوميت جي آڙ ۾ مجموعي سنڌي سماج کي سياسي طور ڪيترو اڪيلو ڪري، سنڌي ماڻهن جي قومي مُفادن جي مُسلسل لتاڙ ڪئي آهي؟ اُن جو اندازو گُذريل ٻن ڏهاڪن کان ٿيندڙ سياست مان ڪري سگهجي ٿو. جن جڏهن به چاهيو آهي ۽ جڏهن به پنهنجي مُفادن مٿان معمولي ڪاتيءَ جي رهنڊ محسوس ڪئي آهي. تڏهن ڪراچيءَ جون ديوارون ڪاريون ڪيون آهن. سنڌ جي ورهاست واري موقف کي ايترا ڀيرا ورجائي ۽ واپس ورتو آهي. جو سنڌي ماڻهن کي پڪ ٿيڻ لڳي آهي ته اهڙي شهري تنظيم ڪنهن نه ڪنهن طرح اُها سازش ڪرڻ لڳي آهي. جنهن سان سنڌ جو مُستقبل داءَ تي لڳي سگهي ٿو. جڏهن پاڪستان ۾ نون صوبن جا مُطالبا ٿي رهيا هُئا. تڏهن به سنڌ جا ماڻهو اهڙن صوبن جي فقط انڪري مُخالفت ڪري رهيا هُئا. ڇاڪاڻ ته کين خبر هُئي ته اهڙن مُطالبن جي تائيد ڪرڻ جو ٻيو مطلب پنهنجي ئي سيني ۾ خنجر هڻي خودڪشي ڪرڻ جي برابر آهي. ڪالهه جڏهن ڪراچيءَ جي قلعي ”نائين زير“ کي رينجرز پنهنجي تحويل ۾ وٺي آپريشن ڪيو ته اُن وقت رينجرز خلاف احتجاج ڪيو ويو. جڏهن ته ساڳي جماعت لياريءَ سميت ڪراچيءَ جي ٻين علائقن تي آپريشن ڪرڻ جي نه فقط حمايت ڪندي رهي آهي. پر لڳاتار فوج ۽ رينجرز جي ڪردار کي ساراهيندي رهي آهي. ليڪن جڏهن ساڳي رينجرز نائين زيرو تي آپريشن ڪيو ۽ ”خورشيد بيگم ميموريل“ کي سِيل ڪري نوان انڪشاف سامهون آندا ته رينجرز خلاف شهري جماعت مظلوميت جو لباس پائي ورتو. مُتحدهه جي اڳواڻ حيدر عباس رضويءَ رينجرز جي چڙهائيءَ جي شديد لفظن ۾ مذمت ڪئي ۽ مُخالفت ڪئي ۽ آپريشن مٿان تنقيد ڪندي چيو ته: ”هٿ آيل هٿيار پارٽيءَ پنهنجي بچاءَ ۾ رکيا هُئا. جيڪي لائسنس وارا آهن.“ جيتوڻيڪ اُهي ماڻهو به رينجرز پڪڙيا آهن. جن مٿان ناقابلِ معافي وارنٽ نِڪتل آهن. جن مٿان ڦاسين جون سزائون آهن ۽ ڪيئي اڻ ڳڻيا ڪيس اُنهن جي خلاف درج ٿيل آهن. سنڌ جا باشعور ساڃاهه وند ۽ سياسي ڌُريون ته اُن وقت به ائين چونديون رهيون هُيون ته نيٽو جي هٿيارن جي گُمشدهه ڪنٽينرن پويان شهري جماعت جا هٿ آهن. ليڪن ڪا به ثابتي سامهون نه اچڻ سبب اُهي معاملا دٻيل ئي رهيا. اڄ جڏهن رينجرز کي هٿ آيل هٿيارن ۾ گُم ٿيل نيٽو جي ڪنٽينرن وارا هٿيار به مِليا آهن ته پوءِ سنڌ جي ساڃاهه وند ڌُرين، قومپرست سياسي پارٽين ۽ سِول سوسائٽيءَ جا اُهي شڪ ۽ خدشا ڪنهن حد تائين صحيح لڳن ٿا. سوال اِهو ٿو پئدا ٿئي ته جڏهن ڪا به سياسي جماعت پُرامن هُجڻ جي دعوى ڪري ٿي ته پوءِ اُن کي ڏوهارين ۽ پاٿاريدارن کي پالڻ جي ضرورت ڇو ٿي محسوس ٿئي؟ هڪ پاسي شهري جماعت پنهنجي عام جلسن ۾ جاگيرداريت جي خاتمي واري سياست خِلاف پُرامن سياسي انقلاب آڻڻ جون دعوائون ڪندي رهي ٿي ته ٻئي پاسي مُختلف موقعن تي اُن جي هٿياربند وِنگز هُجڻ جون ثابتيون سامهون اچن ٿيون. اهڙي صورتحال ۾ جڏهن سنڌ انتهاپسندن جي نشاني تي هُجي ۽ مذهبي ويڙهاڪ تنظيمن خِلاف آپريشن هلندڙ هُجي. اُتي شهري جماعت پاران نسلي سياست جي پُٺي ٺپڻ لاءِ انڊر گرائونڊ ويڙهاڪ فورسز جي تياري آخر ڪنهن جي خِلاف آهي؟ ڇا اُهي ويڙهاڪ فورسز اُهي ته ناهن جن لاءِ لنڊن مان خُطبي دوران سنڌي ماڻهن کي دڙڪو ڏنو ويندو آهي ته ” اسان چاهيون ته هڪ رات ۾ ئي ڪراچيءَ کي خالي ڪرائي سگهون ٿا. فقط اشاري جي دير آهي. اسان کي تنگ نه ڪيو وڃي نه ته اسانجا ورڪر اسانجي ڪنٽرول ۾ رهي نه سگهندا“ وغيرهه وغيرهه. هِن وقت نائين زيرو مٿان آيل اوچتي مُصيبت پويان ڪهڙا سبب آهن. ليڪن شهري جماعت ۾ پيل ڏار چِٽيءَ طرح سامهون آيا آهن. ڪُجهه حلقا ته ائين به چئي رهيا آهن ته نائين زيرو تي آپريشن گورنر جي مرضيءَ کان سواءِ ناهي ٿيو. جيڪڏهن ائين آهي ته پوءِ شهري جماعت جي طاقت اهڙي ڪمزور شِڪل ۾ نظر اچي رهي آهي. جنهن جا مُستقبل ۾ ڪي مضبوط بُنياد نظر نه اچي رهيا آهن. ليڪن اها ڳالهه انتهائي غور طلب آهي ته نيٽو جي گُم ٿيل ڪنٽينرن مان ڪُجهه هٿيار نائين زيرو تان مِليا آهن ته باقي هٿيار ڪِٿي آهن؟ ڇاڪاڻ ته جڏهن ويڙهاڪ تنظيمون تياري ڪنديون آهن ته ايندڙ مصيبتن کي نظر ۾ رکي پنهنجي طاقت کي راز ۾ رکنديون آهن. نيٽو جي گُم ٿيل ڪنٽينرن جا معاملا به ڪنهن طرح سامهون اچي سگهن ٿا. جن لاءِ ٻُڌڻ ۾ آيو آهي ته اُنهن ڪنٽينرن جا پيرا به کنيا پيا وڃن. ڇاڪاڻ ته نائين زيرو کي سوڙهو ڪرڻ لاءِ هِن ڀيري رينجرز سنجيدهه نظر آئي آهي. اُن جو اندازو ان مان به لڳائي سگهجي ٿو جو، اُن ڪارروائيءَ ڪرڻ دوران هر معاملي کي رينجرز بغير دير جي ميڊيا اڳيان آندو. جيتوڻيڪ مُتحدهه جو فطري ردِعمل ڪراچيءَ جي ڪاروبار کي بند رکڻ وارو چتاءُ ئي هو. ليڪن رينجرز ترجمان ڪراچيءَ جي واپارين کي پنهنجي ڪاروبار کي بند نه رکڻ جي اپيل ڪندي چيو آهي ته ڪاروبار جي حفاظت رينجرز ڪندي. جيتوڻيڪ رينجرز، هلندڙ آپريشن کي سياسي آپريشن هُجڻ جون ترديدون ڪندي رهي آهي. جيڪا ڳالهه ممڪن آ صحيح به هُجي. ليڪن ڪراچيءَ جي هڪ اهم سياسي اڳواڻ موجب ته: ”اُن آپريشن جي توقع تڏهن هُئي، جڏهن رينجرز جي ڪمانڊ رضوان اختر جي حوالي هُئي. ليڪن اُن وقت آپريشن اڳيان سياسي معاملا هُئا. اُن کان پوءِ 2014ع ۾ جڏهن رضوان اختر آءِ ايس آءِ جو ڊائريڪٽر بڻجي ويو هو. تڏهن کان شهري تنظيم جي ننڊ ڦِٽل هُئي.“ رينجرز جي اڳوڻي سربراهه ۽ شهري تنظيم جي وِچ ۾ معاملا ڪراچيءَ واري آپريشن کان وٺي ئي تلخ رهيا هُئا. ڇاڪاڻ ته رينجرز جي آپريشن ۾ وڏي رُڪاوٽ شهري تنظيم جي ئي هُئي ۽ لڳاتار سياسي مُداخلتن جي نتيجي ۾ رينجرز پنهجي ڪاررواين کي هڪ محدود حد کان اڳتي وڌائي نه سگهي. ليڪن جڏهن مُلڪ جي طاقتور اسٽيبلشمينٽ جي رينجرز کي حمايت حاصل هُجي. تڏهن سياسي مُداخلت پنهنجو اثر وڃائي ويهي ٿي. جڏهن ته سنڌ جون قومپرست جماعتون مُتحدهه جي معاملي تي ٻن حصن ۾ ورهايل رهيون آهن. هڪڙين قومپرست جماعتن جو موقف آهي ته مُتحدهه سنڌ جي ورهاست نٿي چاهي ۽ اُن ڏانهن قومپرست سياسي تنظيمن جي رِوش نسلي نفرت جي بُنيادن تي نه هُجڻ گُهرجي. اُن کان نفرت ڪرڻ سنڌي ماڻهن لاءِ سياسي طور مُناسب ناهي. جڏهن ته ٻين قومپرست جماعتن جو موقف آهي ته مُتحدهه نه فقط دهشتگرد جماعت آهي پر اُها 80ع واري ڏهاڪي کان وٺي سنڌ کي ورهائڻ جا سپنا ڏسي رهي آهي. انڪري اُن سان ويجهڙائپ رکڻ، وطن دُشمني ۽ قوم دُشمني آهي. اُنهن ٻنهي موقفن جي وِچ ۾ مُتحدهه جو پنهنجو موقف ڪڏهن ڌار صوبي جو مُطالبو رهيو آهي ته ڪڏهن وري سنڌ جي ردِعمل جي نتيجي ۾ ترديدي بيان جاري ٿيندا رهيا آهن. پر مُتحدهه لنڊن ۾ عمران فاروق قتل ڪيس ۾ اسڪاٽ لينڊ يارڊ پوليس جي ڪيل جاچ وارين ڪاررواين ۾ سڄي دُنيا اڳيان وائکي ٿي چُڪي هُئي. جنهن جي مٿان تيل جو ڪم پاڪستان تحريڪِ انصاف جي اڳواڻ زهرا شاهد جو قتل هو. جنهن جو الزام عمران خان سڌي طرح مُتحدهه جي مٿان مڙهيو هو. جڏهن ته بلديا سانحي ۾ سڙي ويل پورهيتن جا پاپ به شهري جماعت جي حصي ۾ آيا. اُن کان پوءِ مختصر عرصي تائين لنڊن کان ڪراچيءَ کي ڪيل خِطابن ۾ وقفو آيو. ليڪن وري اُنهن خِطابن جو سلسلو شروع ٿيو. ليڪن ڪُجهه عرصي کان اُهي خُطبا بند ٿي ويا. جيڪي ڪالهوڪي واقعي وقت اُهي خُطبا وري ٻُڌا ويا. خُطبن جي ايتري ڊگهي وقفي جو ڇا سبب هو؟ ”لنڊن جا خُطبا اسان جي ڪيل جدوجهد جو نتيجو آهن.“ هڪ پُراڻو قومپرست اڳواڻ چئي رهيو هو. ليڪن ڇا نائين زيرو مٿان رينجرز آپريشن به برٽش هاءِ ڪميشن کي پيش ڪيل ميمورينڊم جو نتيجو آهي؟ اُن لاءِ ته ڪُجهه به چئي نٿو سگهجي. ليڪن مُتحدهه جي هيڊ ڪوارٽر تي آپريشن معاملو، اسٽيبلشمينٽ ۽ مُتحدهه جي وِچ ۾ سنگين صورتحال اختيار ڪري ويو آهي. اُن ۾ لازمي طور مُتحدهه سنڌ ۾ پنهنجي اُها طاقت بحال رکي سگهڻ جي پوزيشن ۾ نه رهندي. جنهن طاقت جي بُنياد تي ڪراچيءَ جون ڀِتيون ڪاريون ڪري سنڌي ماڻهن جي سينن ۾ سنگينون ٽُنبيون هُيون. هِن ڀيري مُتحدهه پنهنجي طاقت جي توازن کي بحال رکي سگهڻ ۾ بُري طريقي سان ناڪام نظر اچي رهي آهي. ڇاڪاڻ ته ثبوتن ۽ ثابتين اڳيان بياني موقف بي معنى بڻجي ويندا آهن. اُردو ڳالهائيندڙ آبادي جيڪا ڪنهن به طرح نسلي نفرت کي وڌائڻ جي حق ۾ ناهي سا اُن ذهنيت جي خِلاف هميشه مضبوط آواز بڻيل رهي آهي. جنهن پُوري ڪراچيءَ کي قيدي بڻائي ڇڏيو آهي. اُها سياست جيڪا انسانن کي ذهني دٻاءَ ۾ ڌِڪي ڇڏڻ جو باعث بڻجي سا سياست نه پر اذيت ڏيندڙ اهڙي ذهني سوچ جو نالو آهي. جيڪا سوچ ڪُجهه ڪُوچڙن جو ڪُڌو ڪاروبار هوندي آهي. سنڌ اهڙي ڪاروبار کان آجپو چاهي ٿي. اُها ذهنيت جيڪا جنگي جُنونيت ۾ مُبتلا مريض بڻجي، سنڌ کي ساڙي ۽ نسلي نفرتن ۾ ورهائڻ چاهي ٿي. سنڌي ماڻهو اهڙي ذهنيت کي قطعي طور قبول نٿا ڪري سگهن. ڇاڪاڻ ته سنڌي ماڻهن ڪڏهن به ناهي چاهيو ته اُهي نفرتن جي سياست جو ٻارڻ بڻجي مِٽجي وڃن. جيتوڻيڪ هِن وقت مُتحدهه ڏُکئي موڙ تي بيٺل آهي. ليڪن اُن ۾ وڏو ڪِردار ۽ قصور خود مُتحدهه جي پنهنجي پاليسين جو به آهي. جيڪا اقتدار خاطر طاقت جي سياست ۾ ويساهه رکندي پئي آئي آهي. اُن طاقت کي وڌائڻ ۾ مُتحده ايترو اڳتي نِڪري وئي جو کيس امن جي واپسيءَ جو سياسي رستو هٿ اچي نه سگهيو. اڄ به مُتحدهه جنهن سوڙهي گهٽيءَ ۾ بيٺل آهي. اُن ۾ وڏو ڪردار سندس اُنهن سياسي پاليسين جو آهي. جيڪي گُذريل ٽن ڏهاڪن کان استعمال ۾ آڻي رهي آهي. جڏهن مُتحدهه مٿان گهيرو تنگ ٿيڻ لڳو آهي. تڏهن اُها ٻيهر دُنيا جي اکين ۾ ڌوڙ وِجهڻ لاءِ مظلوميت جو لباس پائي وٺندي. ليڪن اُها مظلوميت دُنيا کي نظر اچي وئي آهي ته ڪو به مظلوم ڪَڇ ۾ ڪتاب ۽ وَر ۾ هٿيار کڻي ناهي هلندو. رينجرز جي آپريشن جي سوڙهه مُتحدهه کي ڪهڙن شرطن تي سنڌ ۾ سياست ڪرڻ جي واٽ تي وٺي وڃي ٿي؟ اِهو ته وقت ٻُڌائيندو. مُتحدهه لاءِ ڪالهوڪي ڏينهن تي ئي ٻِن بُرين خبرن جي اطلاع وارو سنئوڻ سُٺو نه لڳي رهيو آهي. نائين زيرو تي آپريشن، گرفتاريون ۽ هٿيارن جو هٿ اچڻ ٻئي پاسي صُولت مرزا جي ڦاسيءَ جو اعلان. اِهي اهڙا معاملا آهن، جيڪي مُتحدهه جي سياسي مُستقبل لاءِ وڏو چئلينج آهن. ليڪن سنڌين جا ماضيءَ کان وٺي اڄ تائين جيڪي خدشا رهيا آهن. اُهي سچ ثابت ٿي رهيا آهن ته مُتحدهه اندروني طور سنڌ کي ٻه اڌ ڪرڻ واري پروجيڪٽ تي ڪم ڪري رهي آهي. جنهن ۾ خونريز ويڙهه کان ويندي سياسي ڊپلوميسيءَ تائين سڀ طريقا اختيار ڪرڻ لاءِ ڪيتري عرصي کان تياري ڪري رهي آهي. ڪالهه واري آپريشن جي نتيجي ۾ مِليل ثابتيون ان ڳالهه جو وڏو ثبوت آهن. مُتحدهه سياسي رِڻ ۾ اڪيلي سِر ڪيئن ٿي سفر ڪري. اُن جو جلد پتو پئجي ويندو.