ڪالم / مضمون

خوابن جي آزادي

لطيف جمال سنڌ جي اُنهن ٿورڙن ليکڪن ۾ شُمار ٿئي ٿو، جن کي گهڻو پڙهيو ويندو آهي. جنهن جا مضمون پڙهڻ شروع ڪبا ته آخري لفظن تائين جيسيتائين پڙهي پورا نه ڪبا تيسيتائين سُڪون نه ايندو. هُن جي لفظن ۾ مينهوڳيءَ کان پوءِ، گُهلندڙ ٿڌڙي هوا جو هُڳاءُ به آهي ته وڇوڙي جون ميارون به آهن ته سرءُ مند جا سڏڪا به آهن ته گُلابن تي پوندڙ ماڪ جا قطرا به آهن. هُن جي مضمونن مان سندس وسيع مُطالعي جي پروڙ پوي ٿي. هُو جڏهن لفظن کي صبح جي موسمن ۾ ويڙهي پڙهندڙن آڏو پيش ڪري ٿو ته ديس جون شامون دُعائون بڻجي وڃن ٿيون.

4.5/5.0
4008
630
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
لطيف جمال
ڇاپو پھريون

سياسي سونامي، ٻوڏ ۽ سنڌ جي ورهاست جا مُطالبا.

اُها سونامي جنهن انقلاب ۽ آزاديءَ وارا مقصد کڻي اسلام آباد ۾ پنهنجا خيما کوڙيا هُئا، سا ته اڃان به مقناطيسي مدد جي مُنتظر آهي. جنهن جو اظهار جاويد هاشمي بار بار پنهنجي پريس بيانن ۾ ڪندو رهيو آهي ۽ ميڊيا اڳيان ورجائيندو رهي ٿو. جنهن مان اهو آسانيءَ سان سمجهي سگهجي ٿو ته عمران خان سياست جي اهڙي سوڙهي گِهٽيءَ ۾ ڦاسي پيو آهي جتان کيس واپسيءَ جا رستا آسانيءَ سان نٿا مِلن. شايد کيس طاقتور ڌُر اهڙي خاطري به ڪرائي هُجي، جنهن سبب هُن اسلام آباد ۾ اچڻ وقت ئي پُراعتماد لهجي ۾ پنهنجي ورڪرن کي مُطالبن جي منظوريءَ تائين واپسيءَ جا سِڙهه ساڙي اچڻ جي اپيل به ڪئي هُئي. اهڙو ساڳيو انداز علامه قادريءَ جو به رهيو آهي. جنهن سبب حُڪومتي ڳالهيون بار بار ٿيڻ ۽ ناڪاميءَ جي ور چڙهي وڃڻ جهڙيون حالتون پئدا ٿينديون رهيون آهن. نتيجي ۾ سياسي ڪشيدگي وڌي وڃڻ کان پوءِ به ٻيهر ڳالهين لاءِ ميزن مٿان گُل سجائي رکيا وڃن ٿا. ڳالهين جا نتيجا ڪهڙا نڪرندا؟ اُن جو اندازو هوندي به ڳالهيون ڪيون وڃن ٿيون. اهڙيءَ ريت مهيني کان مٿي گُذري ويل عرصي ۾ پاڪستان تحريڪِ انصاف ۽ پاڪستان عوامي تحريڪ جا ڌرڻا هاڻ اسلام آباد جي ماڻهن جو اهم موضوع ناهن رهيا. ليڪن جمهوريت جي جهرڪي باز جي جهڙپ سان جهٽجي وڃڻ وارو خدشو اڃان به موجود آهي. پر پنجاب پوليس مٿان ڪپتان جي اُها ڪاوڙ به سندس طويل ڌرڻي جي ٿڪاوٽ جو ردِعمل نظر آيو. تڏهن پنجابي فلمن جا ڊائلاگ ” میں تینوں اتھے مارساں، جتھے پانی دا چک وی نا ہوسی۔.“ ياد اچڻ لڳا. اُها سياسي سونامي جنهن جا ٻه مُنتظر ڪردار اسلام آباد کي خيما بستيءَ ۾ تبديل ڪري ويٺل آهن، سا سونامي اچي ٿي يا نه؟ ليڪن پنجاب جي ماڻهن مٿان سيلاب واري سونامي قهر ٿي ڪڙڪي آهي. جنهن مُلڪ جي وڏي صوبي پنجاب جي وايو منڊل کي ئي تبديل ڪري ڇڏيو آهي. لکين ايڪڙ زرعي زمين، ڳُتيل آباديءَ وارا شهر ۽ ڳوٺ ٻوڏ جي پاڻيءَ هيٺ اچي تباهه ٿي ويا آهن. اهڙي صورتحال ۾ جڏهن پنجاب حُڪومت گُذريل ٻن مهينن کان مٿي واري عرصي ۾ لڳاتار مها مُصيبتن جي زِد ۾ رهي هُجي. جتي ماڊل ٽائون واري سانحي شريف ڀائرن جي اکين جي ننڊ اُڏائي ڇڏي هُجي، اُتي لڳاتار ڌرڻن واري صورتحال کي مُنهن ڏيڻ سميت اوچتو آيل مها ٻوڏ کي مُنهن ڏيڻ ڪا معمولي ڳالهه ناهي. ڇاڪاڻ ته جتي سموري نواز ليگ قيادت پنهنجي جُهريل سياسي جُهوپڙيءَ کي ڪنهن غوراب ۾ گُم ٿيڻ کان بچائڻ لاءِ خود پريشان هُجي اُتي ماڻهن جي واهر ڪرڻ ۽ تمام وڏي ٻوڏ کي مُنهن ڏيڻ ۽ تمام وڏين آبادين وارن شهرن ۽ ڳوٺن جي آباديءَ کي محفوظ هنڌن پاسي مُنتقل ڪرڻ وارو ڪم جنهن تيزيءَ سان سرانجام ڏنو ويو آهي. اُن مان محسوس ٿي رهيو آهي ته پنجاب حُڪومت سمورن شُعبن کي مصيبت واري حالت ۾ مُتحرڪ رکڻ وارو ڪردار چڱيءَ ريت نڀايو آهي. ڇاڪاڻ ته 2010ع واري مها ٻوڏ ۾ سنڌ مٿان جيڪا ڪاري قيامت گُذري هُئي. تنهن جو تصور ئي ڊيڄاري ڇڏي ٿو. جهڙيءَ ريت سنڌ حُڪومت جي اعلى عملدارن پاڻيءَ جي نڪ ۾ ناڪيلي هڻي، اڌ سنڌ جي ڀيل ڪري پاڻيءَ کي سمنڊ تائين پُهچايو هو.؟! اهڙي صورتحال ۾ سنڌ حُڪومت جي ٽيڪنيڪل ماهرن مٿان سنڌ رُڳو ماتم ئي ڪري سگهي هُئي. جيڪا سنڌ پنهنجي سموري اقتصادي سگهه وڃائي ويهڻ کان پوءِ به اڄ ڏينهن تائين دربدري، خيما ۽ مُحتاجيءَ واري زندگيءَ مان نڪري ناهي سگهي. جنهن کي وطن ڪارڊ جهڙا عارضي آسرا به سهارا ڏئي سِڌو ڪري نه سگهيا آهن. هن وقت جيڪو پاڻي پنجاب جي سِر کان مٿان ٿي گُذريو آهي. سو جڏهن پنجند کان پنڌ ڪندو، سنڌ ۾ داخل ٿيندو. تڏهن پاڻيءَ جا گيج ڪهڙو انگ ٻُڌائيندا؟ سا ته خبر ناهي پر سنڌ ٻُڏل پنجاب کي ڏسي پاڻ سان ٿيل ويڌن کي ياد ڪندي ڏُکوئجي پوي ٿي. کين خدشو آهي ته ڪٿي ائين نه ٿئي جو 2010ع واري ٻوڏ وانگر کين پاڻيءَ جا غلط انگ اکر ٻُڌائي ٻوڙيو نه وڃي. پنجاب اندر 24 لکن کان وڌيڪ مُتاثر ماڻهن جي بحاليءَ لاءِ پنجاب حُڪومت پنهنجي عوام جي بحاليءَ خاطر ڪهڙا اُپاءَ وٺي ٿي؟ اُها ته خبر پئجي ويندي. ليڪن پنجاب ۽ سنڌ جي دريائي وهڪرن، زميني سطع ۽ ٻوڏ جي صورتحال بلڪل مُختلف رهي آهي. جنهن جو پاڻيءَ جي ماهرن کي به پتو آهي ته جڏهن راوي، چناب يا ستلج جي سطح وڌي ٻوڏ جي صورتحال اختيار ڪري وٺندا آهن. تڏهن انساني آبادين کي ٻوڙيندڙ پاڻي ندين جي سطع گهٽجڻ سان ئي وري واپس اُنهن ندين ۾ ئي هليو ويندو آهي يا اُن کي رستو ڏئي ڇوڙ ڪرايو ويندو آهي. جڏهن ته سنڌ جي زميني بيهڪ يا سطع ڪجهه ائين آهي ته بئراجن کي بچائڻ خاطر جڏهن بندن کي ڪٽ ڏئي انساني آباديون ٻوڙايون وينديون آهن. تڏهن درياءَ مان نڪتل پاڻي وري واپس درياءَ ۾ داخل ٿي ناهي سگهندو. 2010 واري ٻوڏ اُن جو وڏو مثال آهي. جيڪو ٽوڙي کان ٽُٽڻ کان پوءِ مهينن تائين اڌ سنڌ جي ڀيل ڪرڻ کان پوءِ سوين ڪلوميٽرپري اچي منڇر ۾ ڇوڙ ڪرايو ويو هو. جڏهن ته اُن وقت تائين به درياءَ جي سطع منڇر جي پاڻيءَ جي سطع کان مٿي هُئي ۽ منڇر ۾ پاڻي داخل ڪري ايستائين انتظار ڪيو ويو. جيستائين درياءَ جي پاڻيءَ جي سطع گهٽجي نه وڃي. پر منڇر جي بندن مٿان پاڻيءَ جي وڌندڙ دٻاءَ سبب آخرڪار منڇر جي پاڻيءَ کي درياءَ ۾ داخل ڪرائڻ لاءِ منڇر کي ڪٽ ڏنو ويو هو. اُن وقت به منڇر ۽ درياءَ جي سطع ۾ ڪو خاص فرق نه هو. پر پاڻيءَ کي درياءَ ڏانهن رستو ڏيڻ لاءِ منڇر جي بندن تان دٻاءَ کي گهٽايو ويو هو. اهڙي صورتحال ۾ سنڌ ۽ پنجاب جي ٻوڏن جي صورتحال ساڳئي تناظر ۾ طئي نٿي ڪري سگهجي. سنڌ جيڪا ٻن مها ٻوڏن 2010ع ۽ 2011ع کي مُنهن ڏئي، جيڪو ڀوڳيو آهي. اُن جو تصور ئي جسم کي ڪنبائي ڇڏڻ لاءِ ڪافي آهي. حيرت جهڙي ڳالهه اها آهي ته سنڌ ۾ ٻن وڏين ٻوڏن، درياءَ واري ٻوڏ ۽ تباهه ڪُن بارشن سبب آيل ٻوڏن دوران به سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي حُڪومت رهي هُئي. هن وقت به سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي حُڪومت آهي. گُذريل ٻن ٻوڏن ۾ ٻوڏن جي سياست سبب سنڌ تباهي ڏٺي هُئي. هن وقت جيتوڻيڪ پاڻي پنجاب جي اندر ئي بندن کي هٿرادو کنڊ هڻي کُٽايو ويو آهي. جنهن لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته پاڻيءَ جو وهڪرو توقع کان گهٽ سنڌ مان گُذرندو. ليڪن سنڌ حُڪومت پاران ورتل حفاظتي اُپائن کي ڏسندي افسوس ٿي رهيو آهي. دريائن جي بندن تي مرمتي ڪمن مان ڪامورن جي ڪيل موجن جا داستان ميڊيا جو موضوع بڻيل رهيا آهن. جنهن سبب بندن جي صورتحال تي سنڌ جي وڏي وزير خود ڳڻتيءَ جو اظهار ڪيو آهي. جيڪڏهن بندن جي اهڙي صورتحال ۾ مٿي بارشن جو سلسلو وڌي وڃي ها ۽ سنڌ ۾ 8 کان 9 لک ڪيوسڪ پاڻي پهچي ها ته شايد پوري سنڌ پاڻيءَ ۾ ترندي نظر اچي ها. پر جيئن ته ڪوهِ سليمانيءَ تي بارشن جو مُتوقع سلسلو ختم ٿي چُڪو آهي. پنجند کان سنڌو درياءَ ۾ داخل ٿيندڙ وهڪرن جي صورتحال خطري کان خالي نظر اچي رهي آهي. پر هن مُتوقع ٻوڏ سنڌ حُڪومت جي ناقص ڪارڪردگيءَ کي وائکو ڪري وڌو آهي. حيرت جهڙي ڳالهه آهي ته ڪچي مان لڏايل ماڻهن کي عارضي طور خيما بستين ۾ رهائڻ جيتري به صلاحيت هن حُڪومت وٽ ناهي. جنهن ڪچي مان ڪڍيل ماڻهن کي رهائڻ لاءِ اُنهن اسڪولن جون عمارتون خالي ڪرايون آهن. جن اسڪولن جي تعليم اڳي ئي سنڌ جي ماڻهن لاءِ معيار جي حوالي سان انتهائي ڪمزور حالت ۾ رهي آهي. سنڌ سرڪار جي اهڙي انتظامي ڍانچي ۽ ساک مٿان ڪنهن جو ڀُريل ڀروسو به ناهي رهيو. جيڪو جلدي بحال ٿي سگهي. ڇاڪاڻ ته هن حُڪومت 2010ع واري ٻوڏ کان پوءِ ڪچي جي اندر زمينداري بندن کي هٽائڻ ۽ بندن جي مرمت ڪرائڻ سميت جيڪي به واعدا ڪيا هُئا، سي هن وقت بندن جي حالت ڏسي سمجهي سگهجي ٿو ته اُهي واعدا ڪيتري سنجيدگيءَ سان پُورا ڪيا ويا آهن. حيران ڪندڙ ڳالهه ان کان ٻي ڪهڙي ٿي سگهي ٿي ته ڪچي جي پيٽ وارين زمينن کي آباد ڪرڻ لاءِ ڪئنالن مان پڪا واٽر ڪورس نڪتل آهن. جيڪي ڪچي جي زمينن کي آباد ڪري رهيا آهن. جيتوڻيڪ پاڻيءَ جي دٻاءَ کي پنجاب ۾ هٿرادو کنڊ هڻي، پکيڙيو ويو آهي. جنهن سبب سنڌ ۾ داخل ٿيندڙ پاڻي، ڪچي جي علائقن تائين محدود رهڻ جا امڪان آهن. ليڪن سنڌ حُڪومت کي اهو ضرور ويچارڻ گُهرجي ته بندن جي مرمت لاءِ مخصوص ٿيل بجيٽ مٿان هٿ صاف ڪندڙ ڪامورن کي ڪنهن قانوني ڪٽهڙي ۾ آڻي، جيڪي بندن جي ڪمزور حالتن کي ڏسي به مرمت لاءِ منظور ٿيندڙ رقمن کي ڦٻائيندا رهن ٿا.. اسان وري به اهڙي کِل جهڙي خُواهش انڪري به ڪريون ٿا، ڇاڪاڻ ته سنڌ جي ماڻهن پيپلز پارٽيءَ کي لڳاتار ٻه ڀيرا ووٽ ڏئي سنڌ ۾ اقتدار جو حق ڏنو آهي. جيڪڏهن سنڌ جي ماڻهن کي موٽ ۾ مُشڪل حالتن ۾ ڪو سهارو مِلي نه سگهيو ۽ ماضيءَ جي غلطين سبب اُنهن کي دُرست ڪرڻ بجاءِ کين ٻيهر مُصيبتن جي رِڻ ۾ اُڇلايو ويو ته اها انتهائي سنگين صورتحال هوندي. جيتوڻيڪ ٻنهي ٻوڏن ۾ سنڌ حُڪومت اڳيان ڪنهن به سياسي سوناميءَ جهڙا چئلينجز سامهون نه هُئا. بلڪه بين الاقوامي امداد جا دروازا پڻ کُليل رهيا هُئا. اهڙي حالت ۾ به پنهنجي انتظامي نا اهلين سبب ماڻهن جي بُنيادي بحاليءَ جهڙا ڪم اڄ تائين ڪاغذن ۾ ڏيکاريل آهن ۽ بندن جي نازڪ صورتحال ماڻهن جي گهرن مٿان مصيبت جي تلوار وانگر لٽڪيل رهي ٿي اهڙي حالت ۾ سنڌ اندر حُڪمراني ڪندڙ پارٽيءَ مٿان ضرور تنقيدن جا تير اُڇلايا ويندا. ڇاڪاڻ ته سنڌ اندر ٻوڏ نه پر انتظامي لاپرواهين سبب تباهيون آيون آهن.
جيڪڏهن اسان گهڻو پري وڃڻ جي بجاءِ رُڳو ماضي قريب ۾ ٻن وڏين (2010ع يا 2011ع) ٻوڏن جو ئي جائزو وٺنداسين ته اُن جا سبب انتظامي لاپرواهيءَ طور ئي سامهون ايندا. هن وقت جڏهن سنڌ ڏانهن پاڻي پنجند کان سفر شروع ڪندو. تڏهن سنڌ دادلي درياهه کي رحم ڪرڻ جي التجا ڪندي. اُهو درياءُ جيڪو ڪيترن سالن جي رُسڻ کان پوءِ ٻيهر پرچي پوي ٿو. پر درياءَ ته ڌرتيءَ جون رڳون ٿيندا آهن. اُهي تباهيءَ جو باعث ڪيئن بڻجي سگهندا؟ اُهي ته ڌرتيءَ کي ئي نه پر انسانن سميت سمورن ساهه وارن جي ساهن کي به سيراب ڪندا آهن، سي سيلابي صورتحال ۾ تڏهن تبديل ٿي ويندا آهن. جڏهن اسان اُن جي حصي کي پنهنجي جاگيرن ۾ تبديل ڪري ڇڏيندا آهيون. تڏهن اُهي ناراض ٿيندا آهن. جڏهن به دريائن کي ناراض ڪيو ويندو آهي. تڏهن اُهي اهڙي آفت بڻجي ايندا آهن. جنهن تي ڪنهن جو وس هلي ناهي سگهندو. گُذريل ٻوڏن جا ستايل ماڻهو، حُڪومتي اعلانن تي اعتبار ڪرڻ بجاءِ پنجاب جون اُهي تصويرون ڏسي خوفزدهه آهن ته جيڪڏهن پنجاب جي اهڙي صورتحال آهي جتي، سمورا وسيلا ماڻهن جي واهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا پيا وڃن. جيڪڏهن ساڳي صورتحال سنڌ ۾ پئدا ٿي ته سنڌ شايد پنجاب کان به وڌيڪ بدتر حالتن ۾ تبديل ٿي وڃي. سنڌ جي ڳڻتي نه رُڳو جائز آهي. پر هن وقت تائين جا تجربا اهو ثابت ڪري چُڪا آهن ته مصيبت وقت حُڪومت جي سکڻن اعلانن کان سواءِ سنڌ کي ڪجهه به مِلي ناهي سگهندو. هڪ پاسي ٻوڏن جي تباهيءَ جا منظر آهن ته ٻئي پاسي اسلام آباد ۾ سياسي سونامي اچڻ جا انتظار ٿيندا رهيا ته اوچتو ئي سنڌ جي فضائن ۾ شيطاني سازشن جي اُن بيان سان بُوءِ پکڙجڻ لڳي، جنهن ۾ مُتحدهه جي اڳواڻ الطاف حُسين سنڌ جي وڏ وزارت، اُردو ڳالهائيندڙن کي نه ڏيڻ تان سنڌ کي انتظامي طور ٻن حصن ۾ ورهائڻ جي ڌمڪي ڏني. مُتحدهه جي اڳواڻ جا اهڙا بيان ڪا نئين ڳالهه ناهن. پر هُو لڳاتار اهڙا بيان ڏئي، سنڌ جي تپندڙ سياسي مزاج جي ردِعمل کان پوءِ واپس به وٺندو رهيو آهي. پر هن وقت جڏهن علامه طاهر القادريءَ جي بُنيادي انقلابي نُقطن ۾ هزاره سميت پاڪستان جي اندر نون انتظامي يونٽن جي ڳالهه ڪنهن زهريلي ذهنيت کي ظاهر ڪندي هُجي. تڏهن الطاف حُسين جي ان بيان کي نظرانداز نٿو ڪري سگهجي. ڇاڪاڻ ته اسلام آباد وارن ڌرڻن مان محسوس ٿيندو رهيو آهي ته مُتحدهه پاڪستان تحريڪِ انصاف کان وڌيڪ پاڪستان عوامي تحريڪ جي ويجهو رهي آهي. سندس اهڙي ويجهڙائپ به پاڪستان اندر نون انتظامي يونٽن جي قيام واري مُطالبي سبب ٿي آهي. مُتحدهه کي ڪنهن به طرح اهڙي سازش جو حصو بڻجڻ کان پاسو ڪرڻ گُهرجي. جنهن سان سنڌ ۾ لساني ۽ گروهي فسادن کي هوا ملندي هُجي. اهڙن بيانن ۽ سياسي سُرٻاٽن مان سنڌ اندر جيڪي رت جون سيرون نظر اچي رهيون آهن. اُهي ڪنهن گهرو ويڙهه کان گهٽ ناهن. ڇاڪاڻ ته سنڌ مُتحدهه لاءِ ڀلي سياست جو وسيع ميدان هُجي پر سنڌي ماڻهن لاءِ سنڌ هڪ رُومانس جو نالو آهي. سنڌ جي صبر مٿان ايترو جبر نه ڪيو وڃي، جو سُڀاڻي سمورا معاملا ضبط جا بند ٽوڙي اهڙي جنگ جي طبل ۾ تبديل ٿي وڃن. جنهن کي روڪڻ ڪنهن جي وس ۾ ئي نه رهي. ڇاڪاڻ ته سنڌ جو صبر به اُن سنڌوءَ وانگر آهي. جنهن جي ماٺيڻي وجود مٿان واري وَري ويندي آهي. پر جڏهن سانوڻيءَ جي رُت ۾ مست بڻجي اُٿندو آهي ته دليون دهلجي وينديون آهن.