ڪپتان ۽ قادريءَ جي سياسي مطالبن کان ٻاهر بيٺل سنڌ
قادري ۽ ڪپتان جو حُڪومت سان جهيڙي جو فيصلو سياسي قُوتن جي هٿن مان نڪري وڃڻ کان پوءِ هاڻ جڏهن سموري مُلڪ جون اکيون اُن ميڊيا تان هٽن ئي نه ٿيون. جنهن تان ڪيڏي مهل به ڪنهن اهم اعلان جا امڪان آهن. تڏهن سنڌ جو اجتماعي قومي شعور قادري ۽ ڪپتان جي اُنهن مُطالبن تي سنجيدگيءَ سان سوچي رهيو آهي. جن مُطالبن ۾ سنڌ جي ڪا به ايجنڊا ناهي. اڌ مهيني کان مٿي گُذري ويل عرصي ۾ ويٺل ٻنهي اڳواڻن جي مُطالبن جي فهرست کان ٻاهر بيٺل سنڌ اِهو سوچي رهي آهي ته ڪپتان جي آزاديءَ ۽ قادريءَ واري انقلابي ايجنڊائن ۾ سنڌ جي خوشحاليءَ خاطر ڪهڙو مُطالبو آهي.؟ جنهن سان سنڌ ۾ خوشحاليءَ جا نوان سج اُڀري سگهن ٿا؟ جڏهن ته قادريءَ جي انقلابي ايجنڊا ۾ پاڪستان اندر وڌيڪ صوبن واري ڳالهه اهڙي آهي. جنهن کي قطعي به سنڌ جو قومي عوامي شعور قبول نٿو ڪري سگهي نه ئي پاڪستان اندر نون صوبن جي ايجنڊا ايتري اهم آهي. جنهن کي عوام جي ڀاري اڪثريت جي حمايت حاصل هُجي. نه ئي ڀاري عوامي مينڊيٽ سان ايندڙ نواز ليگ، پيپلز پارٽي ۽ پاڪستان تحريڪِ انصاف کي ماڻهن وڌيڪ صوبن واري ايجنڊا طور ووٽ ڏنا هُئا. نه ئي کين وڌيڪ صوبن ٺاهڻ جي طور تي چونڊيو هو. ان جو مطلب ته نون صوبن جي ايجنڊا عوام جي ڀاري اڪثريت وٽ انتهائي غير مقبول رهي آهي. ليڪن قادريءَ، حُڪومت وٽ جيڪا مُطالبن جي لسٽ پيش ڪئي هُئي. اُن لسٽ ۾ وڌيڪ صوبن جي ڳالهه 19 مطالبن مان 14 نمبر تي موجود آهي. ڳالهه لاهور جي ماڊل ٽائون ۾ مارجي ويل ماڻهن جي ڪيسن داخل ڪرائڻ جي هُجي، يا حُڪومت کان استعيفائن وٺڻ ۽ ٻيا مُطالبا منظور ڪرائڻ جي هُجي پر جڏهن پاڪستان اندر وڌيڪ صوبن جي مُطالبي جي ڳالهه اچي ٿي ته سنڌ جو اجتماعي قومي شعور اکيون پُوري ويٺل ناهي. جيڪو ايتري سياسي رسا ڪشيءَ ۾ انتهائي اهم نُڪتي کي نظرانداز ڪري ويٺل هُجي. آزادي ۽ انقلابي مارچ جي ٻنهي مُطالبن جو جائزو وٺجي ته سنڌ ۽ بلوچستان سياسي طور بنهه نظرانداز ٿيل محسوس ٿيندا. اُنهن مُطالبن جي لسٽ ۾ بُنيادي مُطالبن جي کوٽ آهي. سنڌ، بلوچستان ۽ خيبر پختونخواهه صوبائي خودمُختياريءَ خاطر ڪيترا ئي ڀيرا جدوجهد جا ميدان سجائيندا آيا آهن. پاڪستان جي ٻولين کي قومي ٻولين جي درجي جا معاملا، وفاق پاران ناڻي جي غير مُنصفاڻه ورهاست، ڊيمن جا معاملا، سنڌ ۽ بلوچستان ۾ سياسي ڪارڪنن جي گُمشدگيءَ کان پوءِ چچريل لاشن جي وصولي ۽ صوبائي خود مُختيارين جهڙا سنگين سياسي معاملا ڪپتان ۽ قادريءَ جي مُطالبن جي لِسٽ کان ٻاهر آهن. جيتوڻيڪ جناح جو پاڪستان پنج صوبن جي زنجير بڻيل هو. اُها زنجير قومن جي بُنيادي سياسي حقن ۽ صوبن جي اختيارن ۾ وفاق جي مُداخلتن جي نتيجي ۾ 71ع ۾ ٽُٽي پئي ۽ پاڪستان چئن صوبن جي زنجير بڻجي ويو. اڄ جڏهن اسلام آباد جي سرڪشي چند هزار ماڻهن جي هُجوم جي نتيجي ۾ ڪنڌ جُهڪائي بيٺل آهي ته سنڌ ڪنهن ديواني جي خُواب وانگر ڪپتان ۽ قادريءَ جي ماڻهن کي ڏسي نه رهي آهي. پر اهو محسوس به ڪري رهي آهي ته جنهن وفاق جو هُو حصو آهن. جنهن فيڊريشن جا هُو فرمانبردار آهن. اُن فيڊريشن ۾ چند هزار ماڻهو پنهنجي مُطالبن جي لسٽ مڃائڻ خاطر اسلام آباد جي ايوانن اڳيان بيٺل آهن. اُنهن کي حيرت رُڳو ان ڳالهه تي آهي ته اُنهن جي ايجنڊا تي سنڌ جو هڪ به نُقطو ناهي. جنهن لاءِ سنڌ ۽ بلوچستان سندن سياسي ساٿاري بڻجي سگهن يا هُو سنڌ ۽ بلوچستان کي پنهنجو ساٿي قبول ڪرڻ لاءِ ذهني طور تي تيار هُجن. جيڪڏهن هُو سنڌ ۽ بلوچستان کي پنهنجي سياسي سٿ ۾ شامل ڪرڻ لاءِ سنجيدهه هُجن ها ته پنهنجي مُطالبن جي لِسٽ ۾ گهٽ ۾ گهٽ کين رُڳو ماڊل ٽائون ۾ مارجي ويل انسان نظر نه اچڻ گُهرجن ها. پر کين بلوچستان کان وٺي سنڌ جي روڊن رستن تي ڪرندڙ ڪنڌن ۽ مروٽيل گُلابن جي حساب وٺڻ وارو مُطالبو به رکڻ گُهرجي ها. پر جيڪڏهن اُنهن سمورن مُطالبن جو جائزو وٺجي ته سنڌ ۽ بلوچستان جي بُنيادي سياسي مسئلن جو حل اُنهن جي ايجندائن تي ناهي رهيو. جيڪڏهن هُو پاڪستان جي عوام جي ڳالهه ڪن ٿا ته پاڪستان جو عوام رُڳو ٻن صوبن جو اڪثريتي عوام ئي ناهي. جيڪڏهن ڪپتان ۽ قادري جي آزادي ۽ انقلاب جي ايجنڊا تي سنڌ جو عوام ۽ بُنيادي سياسي مسئلن جي حل جهڙا نُقطا ناهن ته پوءِ سنڌ ڪنهن به طرح ڪپتان ۽ قادريءَ جي آزادي ۽ انقلاب جو حصو بڻجي نه سگهندي. ڇاڪاڻ ته سنڌ سياسي سمجهه ۾ سطعي نعرن ۽ مُطالبن جي سحر ۾ ڦاٿل ناهي نه ئي سنڌ اهڙن گيتن جي رقص ۽ گانن جي گونج ۾ پيش ڪيل مُطالبن جي مڃتا سان خوشحال بڻجي سگهندي. سنڌ جيڪڏهن عمران جي نئين پاڪستان ۾ شامل ناهي ۽ قادريءَ جي انقلابي نعري پويان لڪيل نون صوبن جي سازش کي سمجهي ٿي ته پوءِ سنڌ کي به مُڪمل سياسي ۽ جمهوري راءِ رکڻ جو حق هُجڻ گُهرجي. جنهن حق کان هن وقت تائين کيس محروم رکيو ويو آهي. اسلام آباد ۾ هلندڙ سياسي ڊرامي جو ڊراپ سين ڪهڙو ٿيڻو آهي؟ اُن جو فيصلو ته هاڻ فيصلي ڪرڻ وارا ئي ڪندا. ليڪن سنڌ ۽ بلوچستان کي نئين پاڪستان ۾ نظرانداز ڪري ويٺل ڪپتان کي جڏهن واپسيءَ جو رستو وٺايو ويندو ته شايد هُو عوام کي ٻه آڱريون مٿي کڻي وڪٽري جو نشان ٺاهي ڏيکاريندو هُجي. ليڪن کيس ان ڳالهه جو شدت سان احساس ٿيندو ته جهڙيءَ ريت هُو جلد ئي جوان دلين مان روشني بڻجي ڦُٽو هو ۽ سياسي سحر بڻجي اُڀريو هو. ايتري تيزيءَ سان اُنهن دلين ۾ ساڻس هاڻ معمولي همدرديءَ جيتري حُجت به نه رهي هوندي. قادري جنهن انقلاب جو تير نواز ليگ جي اقتدار جي ڪُکِ ۾ کوڙڻ لاءِ پنڌ ڪيو هو. اُهو انقلاب نواز ليگ لاءِ ڀلي آفت هُجي. پر اُن جي ڪنهن به هڪ نُقطي ۾ سنڌ لاءِ ڪا حاجت نظر نه آئي. البته افسوس ان ڳالهه جو آهي ته قادريءَ جي انقلابي نُقطن جي اُنهن پهلوئن تي تمام گهڻو بحث ٿيو. جيڪي نواز ليگ جي اڳواڻن جي استعيفائن سان اٽڪيل رهيا ۽ ماڊل ٽائون جي مارجي ويل ماڻهن جي ڪيس ۾ مُلوثن تي ايف آءِ آرز درج نه ڪرڻ واري معاملي ۾ اُلجهيل رهيا. جيتوڻيڪ قادري ۽ ڪپتان جي مُطالبن جي لسٽ کان سنڌ ۽ بلوچستان جي ايجنڊا اوجهل رهي پر پاڪستان اندر نون صوبن جو مُطالبو اهڙو مُطالبو آهي. جنهن تي وفاق جو ڪهڙو ردِعمل آهي يا فيصلائتين گهڙين ۾ اهڙي مُطالبي تي فيصلو ڪندڙ ڌُريون ڪيترو عمل ڪرائين ٿيون. اُن معاملي تي بعد ۾ بحث ڪبو. ليڪن سنڌ جو قومي اجتماعي شعور اهڙي مُطالبي تي پنهنجي شديد سياسي ردِعمل جو حق رکي ٿو ۽ جيڪڏهن سنڌ کي پاڪستان جو حصو سمجهيو وڃي ٿو ته قادريءَ جي اهڙي مُطالبي کي هڪدم رد ڪيو وڃي. جنهن سان سنڌ اندر سياسي انتشار جا امڪان پئدا ٿين ٿا. جيڪڏهن ڪپتان ۽ قادري پاڪستان جي سمورن صوبن جا نُمائندا بڻجي اسلام آباد ۾ ويٺل رهيا ته پنهنجي مُطالبن جي لِسٽ ۽ ايجنڊا کي پاڪستان جي ٻن صوبن جي ايجنڊا طور پيش ڇو ڪري ويٺل رهيا؟ ڇا کين اها خبر نه هُئي ته سنڌ ۽ بلوچستان گُذريل هڪ ڏهاڪي کان مٿي واري عرصي دوران بغاوت جي گهٽين ۾ گُهمي رهيا آهن. ڪپتان ۽ قادريءَ جي ايجنڊا کان ٻاهر بيهڻ سبب سنڌ ۽ بلوچستان جون سياسي ڌُريون کين ٻن صوبن جو نُمائندو تصور ڪري رهيون آهن. چئن صوبن جي زنجير واري پاڪستان ۾ سنڌ ۽ بلوچستان سان اهڙي سياسي بي رُخي ڪنهن به طرح وفاق لاءِ وڻندڙ واءُ بڻجي نٿي سگهي.