سنڌ ۾ ٻن انتظامي نظامن خلاف احتجاج ۾ اسان جو ڪردار!
سنڌ مارڪيٽ جو اهڙو وکر آهي جيڪو صبح کان شام تائين وڪرو ٿئي ٿو، جنهن جا سوداگر پرڏيهي طاقتن کانوٺي اُهي ديسي دلال به آهن جيڪي سُڏڪندڙ سنڌ کي ٽڪي ڌڙيءَ طور مفاهمتن جي مُڏين ڪاتين سان ڪٽيندا ۽ ورهائيندا وتن ٿا ۽ مجموعي طور سنڌي سماج مسلسل مايوسين ۽ سياسي ستم ظريفين سبب ”هينگ اوور“ واري عرصي ۾ هليو ويو آهي. جنهن لاءِ اسان جي هڪ دانشور دوست ان عرصي کي ” سنڌ لاءِ حاڃيڪار قرار ڏيندي چيو هو ته: ”هينگ اوور“ وارو عرصو ان کي چئبو آهي جو ڪا قوم سوناميءَ جي صدمي ۾ هلي وڃڻ کان پوءِ اُٿي سگهڻ جي همت ڪري نه سگهي ۽ ان جي ذهني ڪيفيت هينگ اوور ٿي وڃي.“ اهڙي عرصي ۾ قومن جي قيادت ڪندڙ قوتن جو ڪردار اهم هوندو آهي. جيڪي ان عرصي جي ڳهر ۾ ڳوئجي ويل قومن کي سياسي اُتساهه سان اٿاري سگهڻ جي صلاحيت رکندا هُجن.
پر افسوس ته سنڌ بُرقعي ۾ بند اُن عورت وانگر آهي، جيڪا بُرقعي مان نڪري ڪفن ۾ هلي ويندي آهي، سا پيپلز پارٽيءَ جي پهرايل پوشاڪ لاهڻ کان پوءِ ڪهڙي پارٽيءَ جي چونڊ ڪري، اڃان تائين اُن جي تعين جي تفصيل واري گهٽيءَ ۾ گهڙي ناهي سگهي. اڄ جڏهن پيپلز پارٽيءَ متحدهه جي مطالبن اڳيان سنڌ کي لاوارثيءَ جي حالت ۾ اُڇلائي ڦٽو ڪيو آهي ۽ سنڌ ۾ ٻن نظامن واري نُقطي تي سنڌ جي قومي وارثي ڪرڻ بجاءِ، هڪ شهري تنظيم جي بليڪ ميلنگ اڳيان پنهنجا هٿيار ڦتا ڪيا آهن. تڏهن سن تُزو جون سٽون ياد اچڻ لڳيون آهن ته:
” جنگ جي اک انڌي هوندي آهي، جنهن جا ڪي به اصول ۽ ضابطا ناهن هوندا.“
سنڌ شهري تنظيم جي اهڙن نفسياتي حملن سبب مسلسل شڪستن جي سيريز ۾ گهيريل آهي. اُتي قومپرست جماعتن جو ڪردار اهم هجڻ گهرجي ها. پر افسوس سان چوڻو ٿو پوي ته قومپرست قيادتون به سنڌ سان ٿيندڙ سياسي سونامين سان منهن ڏيڻ ۾ مڪمل طور ناڪام ٿينديون رهن ٿيون. اُن جا واضع مثال گذريل ڪيترن ڏهاڪن کان هلندڙ اُهي هڙتالون آهن جن ۾ متحدهه کان وڌيڪ اسان جي قومپرست قيادتن اهو ثابت ڪيو آهي ته اُهي سنڌ کي جاگرافيائي ۽ لساني طور ورهائڻ ۾ خود به ذميوار آهن. مثال طور، ڪراچيءَ، حيدرآباد، ميرپورخاص جتي متحدهه جا اڪثريتي علائقا هجن ٿا. اُهي روايتي طور ڪاروباري لحاظ کان کُليل رهن ٿا. جڏهن ته هر ٽن ڏينهن کان پوءِ سنڌي علائقا ۽ ڪاروبار اهڙين هڙتالن ۽ مظاهرن سبب معاشي طور ڪنگال ٿيندا رهن ٿا. جيڪڏهن اسان اهو طئي ڪري ورتو آهي ته جتي متحدهه جي اڪثريت آهي. اُتي هڙتال ڪرڻ ۽ رستا بند ڪرڻ ممڪن ناهن ته پوءِ سنڌ جي امڪاني ورهاست واري سوال تي اسان ايترا ڇرڪيل ڇو آهيون؟ اسان ذهني طور اهو قبول ڪري ويٺا آهيون ته قاسم آباد بند ڪرائبي پر لطيف آباد جو ڪاروبار روايتي طرح هلندو رهي. اسان خود نفسياتي طور سياسي شڪست کائي سنڌ جي جاگرافيائي ورهاست جا ذميوار بڻجي رهيا آهيون. سنڌ فقط قاسم آباد ناهي، سنڌ ڪشمور، ڪنڌڪوٽ، جيڪب آباد، سکر، لاڙڪاڻو، سانگهڙ ۽ دادو ئي ناهي پر سنڌ ڪراچي، حيدرآباد، ميرپور خاص ٺٽو ۽ سانگهڙ به آهي. ته پوءِ اسان پنهنجي شهرن جي جاگرافيائن کي هڙتالن دوران ڄاڻي واڻي ۽ شعوري طور ڇو ورهائي ڇڏيون آهن؟ ڇو اسان پنهنجي شهرن کي ٽُڪرا ٽُڪرا ڪري ڇڏيو آهي؟ ڇو اسان پنهنجي شهرن جي مالڪيءَ کي محدود ڪري ڇڏيو آهي؟ جڏهن اسان ذهني طور اهڙن نفسياتي حملن جو شڪار بڻجي پنهنجي شهرن ۾ ئي سرحدن جون کاردار تارون کڙيون ڪيون آهن؟ جيڪڏهن اسان ئي خود اُن جا ذميوار آهيون ته پوءِ دشمنن جا دڳ ته وڌيڪ سولا بڻجي پيا آهن. جيڪي نه رڳو سنڌ کي ٻن انتظامي نظامن ۾ ورهائڻ واري عمل ۾ ڪامياب ٿي سگهن ٿا پر اُهي وقت گذرڻ سان گڏ سنڌ جي جاگرافيائي ورهاست واري ذهنيت کڻي اهو سڀ ڪجهه ڪري سگهن ٿا جنهن جو هن قوم کي خدشو آهي.
پيپلز پارٽي اقتدار خاطر سنڌ ۾ ٻن انتظامي نظامن سميت سنڌ جي جاگرافيائي ورهاست واري نُقطي کي به مجموعي قومي مفاهمت جي نالي تي قربان ڪري سگهي ٿي. جنهن لاءِ قومپرست سياسي قيادتن کي سنجيدگيءَ سان سوچڻو پوندو ۽ انهن کي اهو سمجهڻو پوندو ته سنڌ کي لساني سياسي گروهه وٽ قيد ڪرڻ لاءِ پنهنجون حڪمت عمليون تبديل ڪن. اُها هڙتال ناڪام هڙتال سمجهڻ گُهرجي. جيڪا ڪراچيءَ ۽ حيدرآباد جا سمورا علائقا بند ڪرائي نه سگهي. ان جو ٻيو مطلب اهو به ٿيندو ته سنڌ کي ورهائڻ ۾ نه رڳو پيپلز پارٽي ۽ اُن جي اتحادي جماعت ڏوهاري آهن. پر قومپرست جماعتون به اهڙي مجرماڻي موومينٽ هلائڻ سبب ڏوهاري سمجهيون وينديون. سنڌ نفسياتي طور اهڙي ذلت واري احساس مان ڪيئن نڪرندي جو اسان خود به سنڌ جي جاگرافيءَ کي ذهني طور ورهائي چُڪا آهيون. جيڪا رِوش هن قوم جي روح تي آيل زخمن جو ازالو قطعي به ڪري نه سگهندي. سنڌ تي جيڪا ٻن انتطامي نطامن واري لٽڪيل تلوار آهي اُن جو وار سنڌ جي دل تي جاگرافيائي ورهاست جي صورت ۾ ڪڏهن ٿو ٿئي؟ اُن جو اندازو هلندڙ سياسي صورتحال مان به ڪري سگهجي ٿو ۽ اسان جي اهڙي رِوش مان به سمجهي سگهجي ٿو. جنهن رِوش سبب هن دُکايل ديس جي دل کي اُجڙيل تقديرن جي آسري تي ڇڏي ڏنو آهي. ڇا سنڌ بغاوت جا باب پنهنجي سياسي ڪتابن مان ساڙي ڇڏيا آهن؟ ڇا اياز اڄ به ائين نوجوانن جو هيرو ناهي جيئن عرب دنيا ۾ نذار قاباني يا محمود درويش آهن؟ ڇا اسان پنهنجي بغاوتن کي سياسي عياشين جي سُئي هڻي سمهاري ڇڏيو آهي؟ ڇا اياز جي انهن سِٽن جي سچائيءَ جو ڪنهن وٽ جواب آهي؟
تون ڪو ٻارڻ ٻاري سگهندين؟
تون جو اڄ اڳواڻ بڻيو آن!
سارو ڪوڙ مِٽائي سگهندين؟
جا ڌرتي تو ڪالهه وڃائي،
سا ڌرتي اڄ پائي سگهندين؟
اسان پنهنجي وڃايل ڌرتيءَ جي واٽ جي تلاش ۾ آهيون، جنهن واٽ تي واسينگ ويٺل آهن ۽ اسان اتي وڃڻ بجاءِ سياسي بهانن جي بيمارين ۾ مبتلا آهيون. پر جي ڪا گهڙي اهڙي اچي جو قيادت اهو سمجهڻ شروع ڪري ته هر ڌرڻي ۽ احتجاج جو دائرو سڄي سنڌ هوندي. سنڌ جي هر رستي ۽ گهٽيءَ تي پنهنجا ويڙهيل بينر کولي بيهنداسين ته پوءِ اسان لاءِ سنڌ فقط نسيم نگر چوڪ نه هوندي پر اُها لطيف آباد ۽ حيدرآباد جو پڪو قلعو به هوندي ته مارڙي جو ماڳ ڪراچي به هوندي. ڇا اسان وڏي مقصد لاءِ ننڍڙيون قربانيون ڏيڻ لاءِ به تيار ناهيون؟
ڪي ماڻهو تاريخ ٿين ٿا،
گهايل ڌرتيءَ جي سيني جيِ،
اهڙي گهري چيخ ٿين ٿا،
جا هر ڪنهن کي جاڳائي ٿي،
جا دنيا کي بدلائي ٿي.
(اياز)
دنيا کي بدلائڻ لاءِ تاريخ جي چيخ ڪير ٿيندو؟ ڪير سنڌ جي سلامتيءَ لاءِ مصنوعي احتجاجن بجاءِ احتجاجن جي دائري کي وسيع ڪرڻ لاءِ سنڌ جي شهرن جي ذري ذري کي پنهنجي هڙتالن جو حصو بنائيندو؟ اُن ڏينهن جو انتظار آهي. جڏهن سنڌ جا قلمڪار به پنهنجي قلمن کان ڪاتين جو ڪم وٺندا.
”او منهنجا ديس!
مان ته محبت جي معنى آهيان،
جنهن قلم ڇڏي،
ڪاتيءَ سان شاعري لکڻ،
شروع ڪئي آهي.!!!“
(نذار قاباني)
باقي سياسي نعريبازين سان ڀتين جا چهرا ڪارا ڪرڻ سان ڪا تبديلي اچي ها ته شايد سنڌ ٻن انتظامي نظامن واري ڌٻڻ ۾ نه ڦاسي ها ۽ سنڌ جي امڪاني ورهاست لاءِ ٿيندڙ اندروني سازشون پئدا نه ٿين ها. پر سنڌ جي جاگرافيائي حدن تي وار ڪرڻ جي ذميوار پيپلز پارٽيءَ جي متحدهه سان مفاهمتي پاليسي ته آهي ئي. پر اسانجي سياسي روش به اُن کان بچيل ناهي.