ڪالم / مضمون

خوابن جي آزادي

لطيف جمال سنڌ جي اُنهن ٿورڙن ليکڪن ۾ شُمار ٿئي ٿو، جن کي گهڻو پڙهيو ويندو آهي. جنهن جا مضمون پڙهڻ شروع ڪبا ته آخري لفظن تائين جيسيتائين پڙهي پورا نه ڪبا تيسيتائين سُڪون نه ايندو. هُن جي لفظن ۾ مينهوڳيءَ کان پوءِ، گُهلندڙ ٿڌڙي هوا جو هُڳاءُ به آهي ته وڇوڙي جون ميارون به آهن ته سرءُ مند جا سڏڪا به آهن ته گُلابن تي پوندڙ ماڪ جا قطرا به آهن. هُن جي مضمونن مان سندس وسيع مُطالعي جي پروڙ پوي ٿي. هُو جڏهن لفظن کي صبح جي موسمن ۾ ويڙهي پڙهندڙن آڏو پيش ڪري ٿو ته ديس جون شامون دُعائون بڻجي وڃن ٿيون.

4.5/5.0
4008
630
آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
لطيف جمال
ڇاپو پھريون

سياسي اڪيلائپ جو شڪار سنڌ جو اُداس نسل...!

خبر ناهي ته ڪازانت زاڪس ڪهڙي موڊ ۾ لکيو هو ته: ”ڪُجهه ماڻهو سوڙهين گهٽين ۽ اونداهن ڪمرن ۾ جنم وٺندا آهن پر اُنهن جي پيرن هيٺان دُنيا جا ڪُشادا رستا وڇائجي ويندا آهن ۽ اُهي سماج ۾ پنهنجي وجود جي روشني پکيڙي ڇڏيندا آهن.“ هي اسان جو سماج جتي سياست سڀ کان وڌيڪ منافعي بخش ڪاروبار بڻيل آهي. جتي سياسي عُهدا عياشيءَ جون حدون اورانگهي هڏن مٿان ماس روڙي لاهڻ جهڙي منحوس عِلت ۾ مبتلا هُجن. اُتي انقلابي سياسي ناولن جي ڪهڙي اهميت؟ سنڌ جي هڪ پوري نسل سياسي طور اهڙي دور ۾ اک پٽي، جنهن دور کي روس جي زار واري دور سان ڀيٽيو پئي ويو. پوءِ خبر ناهي ته زار اُن دور جو ماڊل ڊڪٽيٽر ضياءَ هو يا ضياءَ جي اُها باقيات هُئي جيڪا ضياءَ جي موت کان پوءِ به زندهه رهي. ليڪن روشن صبح خاطر سنڌ جي هڪ پوري نسل جنهن سياسي سحر ۾ قيد ڪاٽيا ۽ سياسي رومانس ۾ پنهنجون جوانيون سلاخن پويان ڪاٽي ڇڏيون اُن جا سوين مثال سنڌ جي چيڪي مٽيءَ ۾ اڄ به مدفون آهن. اُها سياسي ڪميٽمينٽ جي زنجير آخر تائين نه ٽُٽي، اياز جون سٽون اُن سياسي تسلسل جو مثال بڻيل رهيون. ”جي راهه اجل ڪنهن ورتي آ، هن ڀونءِ ڪئي ٻي ڀرتي آ“. سنڌ جا روڊ ۽ رستا سياسي جدوجهد واري جنگ جو ميدان رهيا. اسٽڊي سرڪل هر پارٽيءَ جي پليٽفارم جو حصو بڻجڻ لاءِ بُنيادي ڏاڪو بڻيل رهيون. نوجوان نسل جا آئيڊيل جيلن ۾ قيد سياسي باندي ۽ ڪتابن جا اُهي ڪردار هوندا هُئا جن کي پڙهندي هُو ائين محسوس ڪندا هُئا ڄڻ افسانوي داستانن ۾ هُو پاڻ هُجن. يانگ مُو جي ناول ” نوجوانن جي گيت“ ۾ لين ڊائوجنگ ۽ يو يونگزي به هُو پاڻ هُجن ۽ پيڪنگ يونيورسٽي ڄڻ سنڌ يونيورسٽي يا ڄامشورو هُجن. گورڪي جي ناول جو ”پاويل ولاسوف“ به ڄڻ هُو پاڻ هُجن ۽ ائين سياست منصور جي سُوليءَ کان به وڌيڪ سخت هُئي، اهڙي سياسي پنڌ ۾ کين پرينءَ جا نيڻ رڻ ۾ رات جي ٺرڻ جهڙا ته لڳندا هُئا. پر لُڪن ۽ تتل اُس ۾ سياسي بينر کولي بيهڻ کين وڌيڪ وڻندو هو. اياز جي شاعري ته هر دور ۾ جوان ئي رهندي پر اُهو دور اياز جي شاعريءَ جي عُروج جو دور هو. جتي سياسي ورڪر ڪيترائي ڪلوميٽر پنڌ ڪندا هُئا ۽ کين اُميد هُئي ته سنڌ جون درسگاهون آجپي جو نئون سورج اُڀاري ڇڏينديون. اڃان سوويت يونين جون رياستون هڪ الحاق ۾ هُيون. اڃان پرسٽرائيڪا جو چرچو اولهه جي ميڊيا وٽ بحث جو موضوع بڻجي نه سگهيو هو. سوويت يونين جو سحر، گوربيءَ جا طويل انٽرويو به وڏي چاهه سان پڙهيا ويندا هُئا ته قومپرست سياسي ورڪرن ۽ مُختلف شاگرد تنظيمن جي اندر جهيڙا روز جو معمول بڻجڻ جي باوجود، شاگردن جو تمام وڏو حلقو نظرياتي طور ورهايل هُجڻ جي باوجود بحث مباحثي کي مثبت عمل سمجهندو هو. جيتوڻيڪ ڪيترائي دوست اهڙي دور کي سنڌ جي درسگاهن لاءِ خطرناڪ دور تصور ڪن ٿا. جيتوڻيڪ اُن دور ۾ مذهبي تنظيمن لاءِ ايترو آسان نه هو جو اُهي سنڌ جي درسگاهن ۾ پنهنجا پير پُختا ڪري سگهن ۽ سنڌ جي نياڻين کي جهادي تنظيمن ۾ شامل ڪرڻ جهڙي جرئت به ڪري سگهن. جيتوڻيڪ اُن دور ۾ به جوڌا اسٽائيل رکندڙ چند ڪارڪن اهڙا به هُئا جيڪي سنڌ جي نالي تي ونگاري بڻيل هُئا. ليڪن هر پارٽيءَ جو نظرياتي سياسي ورڪر اُنهن کي سُڃاڻيندو هو ۽ سمجهڻ جي صلاحيت به رکندو هو ته اُهي ڪنهن جي ونگار وهي رهيا آهن. مجموعي طور اُن دور شاگرد سياست ايتري تنزليءَ جو شڪار بڻجي نه سگهي هُئي جو چند آڱرين تي ڳڻڻ جيترا سرڪاري پگهاردار شاگردن کي گوڏا کوڙائي سگهن. ساراه شگفته امرتا پريتم کي هڪ خط ۾ لکيو هو ته: ”ضمير جو زهر ته سقراط جي پيالي کان به وڏو هوندو آهي.“ جڏهن سياسي پارٽين مان ضمير ئي ختم ٿي ويو ته پوءِ سياست ”پرسنلٽي چينج“ جي ور چڙهي وئي. ليڪن جڏهن مان هُن سان مليو هوس اُهو 1994ع جو دور هو. ڪنهن دوست تعارف ڪرائيندي چيو هو ته: ”هن سان مل! هي اٿئي شهيد نذير عباسيءَ جو سڳو ماسات مقصود عباسي..“ گُهنڊيدار وار لاڙي لهجو... بُردبار، سنجيدهه ۽ ڳالهه ڳالهه تي وڻندڙ مُسڪراهٽ... سوچيو هئم ته جيڪڏهن شهيد نذير عباسي هيو ته يقينن مقصود عباسيءَ جهڙو هوندو. ڇاڪاڻ ته مون فقط شهيد نذير عباسيءَ جا ديوارن ۽ پوسٽرس تي اسڪيچ ڏٺا هُئا. شهيد نظير عباسيءَ جي سياسي ڪمينٽمينٽ جا داستان ته گهڻو پوءِ ٻُڌا هُئا پر جيڪڏهن مونکي شاگرد سياست ۾ ڪو اُتساهيندڙ ڪردار لڳو آهي ته شهيد نذير عباسي لڳو آهي. جيتوڻيڪ اسان جا نظرياتي طور ڪنهن به صُورت ۾ قبلا نه پئي مليا پر پوءِ به هُو پنهنجو لڳندو هو. ائين ئي پهرين مُلاقات ۾ مقصود عباسي به منهنجو يار بڻجي ويو. چونڊن ۾اسان سان گڏ ئي هڪ شاگرد تنظيم جو مرڪزي اڳواڻ چونڊجي ويو. بُردبار، سنجيدهه، مصيبت واري محل ۾ ڪم اچڻ وارو ۽ پيٽ جو پڪو. (سنڌ ۾ اڪثريت پيٽ جي ڪچن جي آهي). راز ائين سنڀاليائين جو اڄ تائين اُهي راز اسان کي به معلوم ٿي نه سگهيا آهن. يونيورسٽيءَ ۾ داخلا کان پوءِ مرڪزي اڳواڻ جي حيثيت ۾ خاص طور ڪراچيءَ جي کوکرا پار واري علائقي ۾ تنظيمي سرگرمين کي تيز ڪيائين. ڪيترائي ڀيرا گڏجي تنظيمي دورا ڪياسين ۽ ڪيترن مرحلن تي کوکرا پار ۾ وڏين مصيبتن کي منهن ڏنائين پر ڪڏهن به پنهنجي مرڪزي قيادت کان مدد نه گُهريائين. پورهيت طبقي سان وابستگيءَ هُجڻ جي باوجود ڪڏهن به يونيورسٽيءَ جي اندر ”مُفت خوري“ نه ڪيائين نه ئي ڪڏهن اهڙي ڪلچر جو حامي رهيو. سنڌ جي هڪ قبيلي جي سردار جو پُٽ سياسي وابستگيءَ طور قومپرست سياست سان سلهاڙيل رهيو جنهن اڳتي هلي ڄامشورو ٽول پلازا تي پنهنجي سياسي وابستگيءَ جو فائدو وٺڻ لاءِ شاگرد تنظيم کي استعمال ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. تڏهن مرڪزي قيادت ۾ مقصود عباسي ئي هُيو جنهن چيو هو ته: ”سردار جو پُٽ پنهنجي پيءُ جي مُفادن جي حفاظت ڪندو. اُهو سنڌ جي وسيع تر قومي مُفادن جو تحفظ نه ڪندو. انڪري ان تي پابندي لاڳو ڪئي وڃي ته ڪاروبار کي سياست کان الڳ رکي يا پنهنجا رستا جُدا رکي.“ شايد اُهو ئي دور هو جو سنڌ جي سياست ”انٽرنيشنل گُڊ وِل“ جي ورِ چڙهي وئي هُئي. جنهن کي سادي ٻوليءَ ۾ ائين چئي سگهجي ٿو ته: ”جيڏانهن جو واءُ، ونگاري سڀ اُن پاسي“. پوءِ ائين ئي ٿيو. روس ٽُٽي چُڪو هو. سياست جي سحر مان نڪرڻ جا ڪيترن کي موقعا ميسر ٿي ويا. سياست صنعت ۾ تبديل ٿيڻ لڳي ۽ چڱائيءَ کي بي ايمانيءَ سان خرچ ڪرڻ واريون سياسي مافيائون مضبوط ٿينديون رهيون ۽ مقصود عباسي سياست کي ڇڏي، پنهنجي ڳوٺ ٺٽي جي ننڍڙي شهر گهاري کي وڃي وسايو ۽ چوڻ لڳو ته: ”بُرائيءَ جو هول سيل دُڪان کولڻ بجاءِ ايمانداريءَ جو ريڙهو هلائڻ چڱو آهي.“
زندگيءَ ۾ رشتا، ناتا تعلق ته جام هوندا آهن ليڪن دوست تمام گهٽ هوندا آهن. مون زندگيءَ ۾ جيڪي دوست ميڙيا آهن اُنهن ۾مقصود عباسي به شامل هو. اُها صبح ڪيڏي نه ڀيانڪ بڻجي وئي هُئي جڏهن مان ٺٽي لاءِ نڪتو هوس ۽ جهمپير جي ويجهو ئي مَس پُهتو هوس ۽ سج پهاڙن وچان اکيون پٽي اوڀر مان اُٿڻ لڳو هو ته ڪنهن دوست جي فون آئي ته: ”مقصود عباسيءَ سا دل دغا ڪري وئي ۽ هُو هاڻ ناهي رهيو.“ دل سيني ۾ ڦٿڪڻ لڳي. اکين جون پنبڻيون پُسي ويون مان ڪيئن چوان ته جڏهن سياست مٿان ”پرسنلٽي چئلينج“ جو دور حاوي ٿيڻ لڳندو آهي. تڏهن ڪارڪنن جون ٻيڙيون ٻُڏڻ لڳنديون آهن. سنجيدهه سياسي ورڪر ته اُن وقت ئي مري چُڪا هُئا جڏهن سياست جا سڙهه ڪمزور بڻجي ويا هُئا. مقصود عباسي نه فقط گهڻن سياسي اڳواڻن جو ميزبان رهندو هو پر هُو اُنهن اڳواڻن جو ميزبان به هوندو هو. جنهن عمل جي سُڻڪ پوڻ سان ئي کيس کنڀي گُم ڪري ڪنهن چوراهي تي لاش ڦٽو ڪيو وڃي ها. ساره شگفته لکيو هو ته: ”دُعا فقير کان به وڌيڪ بُکي هوندي آهي.“ ساره شايد صحيح لکيو هُجي پر مان اُن کان به وڌيڪ بُکيو اُن سياست کي سمجهان ٿو. جنهن سياسي رومانس ۾ ويٺل هڪ پُوري نسل کي ڳِهي ڇڏيو. جنهن ۾ سنڌ جو هڪ پُورو اداس نسل اڪيلو بڻيل آهي.