سائين ديدار حسين شاهه جي (اڻپوري) آتم ڪهاڻي
سائينءَ جي هيءَ آتم، ڪهاڻي قسط وار هر آچر تي عوامي آواز اخبار جي هفتيوار ميگزين ۾ ڇپجندي رهي آهي جيڪا هاڻي وڃي خير سان ختم ٿي آهي ۽ ڪتابي شڪل ۾ اچي رهي آهي.
مون سائينءَ جون اهي قسطون ڏاڍي شوق، دلچسپيءَ ۽ توجهه سان پڙهيون آهن، جيڪڏهن ڪا قسط Miss پئي ٿي ته اها ڳولهي وري هٿ ڪري پڙهي ٿي ورتم.
مون سائينءَ جي هن آتم ڪهاڻيءَ جون قسطون پڙهندي ائين محسوس ڪيو ته سائين ديدار حسين شاهه سان گڏ مان به انهن ماڳن ۽ دؤرن مان سفر ڪندو رهيو آهيان، ڄڻ هر ڳالهه منهنجي اکين جي اڳيان ٿي هجي، سائينءَ جو جنم 1939ع ۾ ٿيو ۽ منهنجو جنم 1947ع ۾ ٿيو.
سائين رتيديري جي ويجهو ڳوٺ غلام حيدر قادريءَ ۾ پنهنجي ناناڻن ۾ پيدا ٿيو ۽ رتيديري ۾ پنهنجي والد ۽ چاچي جي ڇانوَ ۾ وڌيو ويجهو، پڙهيو ۽ پرجهيو. مان رتيديري ۾ پيدا ٿيس، وڏو ٿيس ۽ ميٽرڪ تائين رتيديري ۾ ئي تعليم حاصل ڪئي.
جسٽس (ر) ديدار حسين شاهه جنهن زماني ۾ رتيديري ۾ اسسٽنٽ ٽيچر هيو تڏهن مان ستين ڪلاس ۾ پڙهندو هيس، سائين اسڪول ۾ پڙهائڻ سان گڏ اسڪول جي لائبريري به سنڀاليندو هيو ته اسڪول جو ڪلارڪيءَ جو ڪم به ڪندو هيو. سائين ابوذر صديقي هيڊماستر هيو، ان کان اڳ ۾ رتيديري جي ميونسپل اسڪول ۾ سائين رامچند هيڊماستر هيو.
سائين رامچند ميٿميٽڪس جو ماهر هيو ۽ خاص هندو اسٽائيل جو نرم مزاج ۽ محبت ڪرڻ وارو استاد هيو، مان ڇهين جماعت ۾ هيس ته مون کي آفر ڪيائين ته ڊبل پروموشن وٺ پر مون انڪار ڪري ڇڏيو.
سائين ابوذر صديقي ان جي ابتڙ سدائين سوٽ ڪوٽ ۽ ٽاءِ ۾ هوندو هيو. جهونو استاد هيو، لاڙڪاڻي هاءِ اسڪول جو استاد هيو، پروموشن تي رتيديري هاءِ اسڪول ۾ پوسٽ ٿيو، انگريزيءَ جوماهر هيو ۽ انگريزي ئي پڙهائيندو هيو، Discipline جو سخت پابند هو، ان دور ۾ سائين ديدار حسين شاهه استاد هيو، ٻيا استاد به سٺا ۽ پنهنجي ڪم جا ماهر هئا.
شاهه صاحب Slim, smart and handsome هوندو هيو، ٽهڪ ڏيندڙ ۽ خوش خلق انسان.
شهر جي ننڍڙي اقبال لائبريري هوندي هئي ان ۾ ملاقات ٿيندي هئي، اخبارون هڪ ڏينهن دير سان ملنديون هيون، انهن تي هڪ ڏينهن اڳ جي تاريخ لڳائيندا هئا. مثلاّ 14 جولاءِ تي اخبار ڇپبي هئي ته ان تي 15 جولاءِ لکندا هئا.
سائين به اخبار پڙهڻ جو Regular هيو ۽ مان به. اڪثر خيالن جي ڏي وٺ ٿيندي هئي، ڄڻ ته شاهه صاحب جي Carrier جو سفر ۽ منهنجي Carrier جو سفر لڳ ڀڳ يا گڏو گڏ ٿيو.
سائين پنهنجي زندگيءَ جي شروعات قدم قدم سان ملائي ڪئي. Jump نه ڪيا، جيئن هينئر ڪيا ٿا وڃن، سندن وڏا سائين وريل شاهه صاحب ۽ وڏو ڀاءُ نياز حسين شاهه، شهر جا معتبر ترين شخص هئا، سائين وريل شاهه صاحب ته رتيديري جي سياست جو ڄڻ چوٿون ٿنڀو هيو، تقرير جو ماهر، ڪڙڪيدار، ڏسڻ ۽ ڳالهائڻ جو رعبدار، مسلم ليگي سياست جو مک ڪردار، تقرير ۾ موقعي مهل جي لحاظ کان علامه اقبال جا برجستا شعر به شامل ڪندو ويندو. اسان جي اسڪول ۾ ڪو تقريري مقابلو ٿيندو هيو ته ان ۾ مُک مهمان لاءِ سائين وريل شاهه پهرين چوائس هوندو هو، سندس تقريرون ٻڌي اسان به اهڙي اسٽائيل ۾ تقرير ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا هئاسون، منهنجون ساڻس اڪثر ملاقاتون ٿينديون هيون.
سائين نياز حسين شاهه به بڙ جو گهاٽو وڻ هيو، اهو اڳتي ڏسڻ وارو هو، سيد ديدار حسين شاهه اهڙن املهه ماڻهن ۽ مڪمل انسانن جي نظرداري ۽ پاڇي ۾ وڌي وڏو ٿيو، ا ڄ جڏهن سياسي، سماجي ۽ معاشرتي ڪلچر اهو ٿي ويو آهي ته پنهنجي فائدي لاءِ وڏن کي قربان ڪجي، انهن کي Bye-Pass ڪري وڏو ماڻهو ٿجي. پر اُن وقت ائين نه ٿيو، ديدار حسين شاهه شاهه صاحب، پهريون سائين وريل شاهه جي، پوءِ سائين نياز حسين شاهه جي آڱر پڪڙي ساڻن هلندو رهيو، کين ڪڏهن باءِ پاس نه ڪيائين ڪڏهن Ambitious نه ٿيو، ڪڏهن لالچ ۽ لوڀ ۾ نه آيو، جنهن منزل تي پهتو Step by Step پهتو.
وڪيل ٿيو ته سائين عبدالرزاق سومري جواڃا تائين پاڻ کي شاگرد سمجهندو رهيو، جڏهن پ پ ۾ آيو ته ڪڏهن به Party جي Descipline جي خلاف ورزي نه ڪيائين. جڏهن ممتاز علي خان ڀُٽي صاحب جي برطرف جو مسئلو آيو ته ان ۾ جيڪو پاڻ ڪردار ادا ڪيائين اهو قابل ستائش آهي، آخر ۾ ڪوشش ڪيائين ته ڀُٽا قوم جو ڪو ماڻهو Election لڙي.
پيپلز پارٽيءَ جي رتيديري گروپ ۾ شاهه صاحب، ممتاز علي ڀُٽي جي گروپ ۾ شامل سمجهيو ويندو هو، محترمه فيصلو ڪيو ته کيس ممتاز صاحب جي سامهون بيهڻو پوندو ته پاڻ ڪوڙي گوري ڳهي بيهي رهيو، حالانڪه پارٽيءَ ۾ ٻيا به ڪيترائي سينيئر اڳواڻ هئا، اهي سڀ لنوائي ويا، پرشاهه صاحب پير کوڙي بيٺو ته بيهي رهيو. ان وقت 1988ع ۾ ممتاز علي خان ڀُٽي جي مقابلي ۾ MPA جي سيٽ کٽڻ معجزو لڳي رهيو هيو،شاهه صاحب 1990ع ۾ به ساڳي سيٽ کٽي، کيس 1993ع ۾ شڪست ٿي، ان جا سبب به لکي آيو آهي آپ بيتيءَ ۾.
ان کان پوءِ 95-1994ع ۾ کيس هاءِ ڪورٽ جو جج مقرر ڪيو ويو، شاهه صاحب سياسي ڪيريئر ڇڏي محترمه جي چوڻ تي جڊيشريءَ ۾ هليو ويو، ان کان پوءِ شاهه صاحب پنهنجا سياسي ٻيڙا ساڙي ڇڏيا.
1988ع کان 1992ع تائين مان لاڙڪاڻي ۾ ايڊيشنل ڪمشنر ۽ پيپلز پروگرام جو پروجيڪٽ ڊائريڪٽر ٿي رهيس، گهر به رتيدير ۾ ۽ نوڪري لاڙڪاڻي ۾، سڀني سياسي ڪردارن کي ويجهڙائي سان ڏسڻ ۽ ساڻن ويهڻ جو موقعو مليو.
جيڪي چونڊيل هئا يا نه هئا، جيڪي وڏا سياستدان هئا يا ننڍا هئا، انهن مان ڪي الله کي پيارا ٿي ويا آهن ۽ نون چهرن انهن جي جڳهه و الاري آهي، جيڪي ان وقت ڪجهه به ڪو نه هئا ٻي يا ٽين لائين ۾ هئا.
مون کان جيڪو پڳو رتيديري وارن ۽ لاڙڪڻي وارن جي لاءِ ڪيم. نيڪ نيتي ۽ ديانتداريءَ سان سندن خدمت ڪئي. ڪن کي منهنجو اهو رول وڻيو پر اڪثريت کي ڪو نه وڻيو، ڪم به ورتائون ۽ منهنجي مخالفت به ڪيائون. هڪ اڌ دوست لاهي پاهي ڪڍ پيا، ان وقت محترمه کي شڪايتون ٿيون ۽ هاڻي محترم آصف کي ٿين ٿيون. خوامخواهه پنهنجو وقت ٿا وڃائين، الله خوش رکين. منهنجون دعائون اٿن، سائين ديدار حسين شاهه کي انهن سڀني قصن ڪهاڻين جي پروڙ آهي. پوءِ به سدائين ڀرجهلو رهيو.
سائينءَ جي جج صاحب ٿيڻ کانپوءِ به پنهنجائپ جو تعلق ختم نه ٿيو، اهي ئي ڳالهيون، اهي ئي ٽهڪ، اها ئي گپ شپ، اها ئي پنهنجائپ، ماڻهن جو مٿو وقت جي هوا خراب ڪري ڇڏيندي آهي. پر شاهه صاحب ساڳيو ئي Down to earth رهيو، چون ٿا ته اها سچي سيد جي نشاني آهي.
مرڻين پرڻين، ملاقاتون، وقتي ويلي ملڻ جلڻ، مان ۽ مُنهنجو پراڻو اسڪول جو ڪلاسي ڊاڪٽر پرڪاش کٽواڻي اڪثر شاهه سائين جي ملاقاتن جو مزو روبرو حاصل ڪندا رهيا آهيون.
هڪڙو نوڪريءَ جو ڏکيو وقت آيوممتاز علي خان ڀُٽي جي Care taker واري دور ۾ مون کي ڊپٽي ڪمشنر لاڙڪاڻو مقرر ڪيو ويو، ڪيئن ڪيو ويو، ان تي آءٌ في الحال نٿو ڳالهائڻ چاهيان، ڪن دوستن چيو ته ڌانڌليءَ لاءِ پر جن آفيسرن منهنجي Posting تجويز ڪئي انهن ۾ تڏهوڪو چيف سيڪريٽري سعيد احمد صديقي صاحب، منصور ڀٽو صاحب، هاشم لغاري صاحب ۽ سيد نور احمد شاهه صاحب شامل آهن. ڪنهن به قسم جو Fowl Play ڪو نه هيو، هاشم لغاري صاحب مون کي ٻڌايو ته سروس ۾ اهڙا مرحلا ايندا آهن توهان وڃون. پنهنجي ڊيوٽي جوائن ڪيو.
مون 25 ڊسمبر 1996ع تي اها پوسٽنگ Join ڪئي ، 3 فيبروري تي اليڪشن ٿيا، ان کان پوءِ مان لاڙڪاڻي ۾ آگسٽ 1997 تائين رهيس، Election ۾ منهنجو ڇا رول رهيو، ان لاءِ نثار کهڙو صاحب، خورشيد جوڻيجو، غلام الله ماهوٽو، شبير احمد چانڊيو (مرحوم) نادر مگسي ۽ ٻيا سرڪرده سربراهه واقف آهن.
هڪ هڪ ڏينهن منهنجي لاءِ عذاب ۽ آزمائش هيو، حڪمرانن طرفان نه پر مخالفن طرفان پهريان PPP جا ڪجهه حلقا پوءِ مسلم ليگ نواز جا مهربان ۽ منهنجا بيوروڪريسيءَ جا ڪجهه Collegues به، آخر پاڻ عرض ڪري لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪمشنر جي سيٽ تان بدلي ڪرائي جان ڇڏايم.
ان دور جو ئي شاهه صاحب ذڪر ڪيو آهي، ممتاز علي خان ڀُٽي جي حوالي سان شاهه صاحب جن سٺن لفظن سان مون کي ۽ منهنجي والد صاحب علي شير خان منگي ۽ منهنجي خاندان کي پنهنجي آپ بيتيءَ ۾ ياد ڪيو آهي ان لاءِمان سندن ٿورائتو آهيان پر جنهن واقعيءَ جو ان حوالي ۾ ذڪر ڪيو ويو آهي ان جي صفائي جو موقعو هن کان وڌيڪ بهتر نه ملندو.
شاهه صاحب لکيو آ ته: ”بدر اڄڻ جي بدليءَ جو سبب ممتاز علي خان صاحب جي حڪم عدولي هئي ان کان پوءِ عبدالقادر منگيءَ کي ڊي سي لاڙڪاڻو مقرر ڪيو ويو ۽ کيس ان ڳالهه جو اشارو ڪيو ويو ته جيڪو ڪم بدر اڄڻ نه ڪري سگهيو اهو ڪم پاڻ ڪري.“
هتي آءٌ جيڪڏهن خاموش رهندس ته اها منهنجي پاران بد ديانتي ٿيندي. بدر اڄڻ صاحب ۽ ممتاز علي خان صاحب يا امير بخش ڀٽي صاحب وچ ۾ ڇا وهيو واپريو، ان جي خبر خدا کي ٻيو انهن صاحبن کي، مون کي نه اڄڻ صاحب ٻڌايو نه ڪنهن ٻئي.
ها باقي مان پوري ديانتداري ۽ ذميواريءَ سان چوان ٿو ته، منهنجي ڊي سي مقرر ٿيڻ کان پوءِ، نه مون کي ممتاز علي خان ڀٽي صاحب ۽ نه ئي امير بخش خان ڀٽي، سڌي طرح نه ئي اشاري طور ان ڳالهه جو حڪم ڪيو ته علم پاڪ واري زمين تان قبضو خالي ڪرايان، نه وري ان موضوع تي اسان جي گفتگو ٿي.
سائين ديدار حسين شاهه صاحب کي ڪيئن اهو احساس ٿيو ته مان به ڪنهن اهڙي ڳالهه ۾ شامل ڪيو ويو هيس يا اهڙي ڪا ذميواري مون تي رکي وئي هئي. ان جو مون کي اندازو ڪو نه آهي. نه وري ڪڏهن ان موضوع تي منهنجي ۽ شاهه صاحب جي ڪڏهن ڪا ڳالهه ٻولهه ٿي آهي.
اها به گذارش ڪندو هلان ته شاهه صاحب جي سيني ۾ اڃان سياسي ۽ سماجي رازن جا خزانا دفن ٿيل آهن. الائي ڇو انڪساريءَ کان ڪم ورتائين، پنهنجي ميانه رويءَ ۽ لڄ لحاظ جي ڪري يا ڪنهن ٻي مصلحت جي ڪري! مان سمجهان ٿو ته شاهه صاحب اهڙا ٽي چار ٻيا ڪتاب به لکي سگهي ٿو.
سائين ديدار حسين شاهه، جيڪڏهن سمجهي ٿو ته ايترو لکڻ کان پوءِ پنهنجي فرض کان آجو ٿي ويو ته اهو ممڪن ڪونهي سائين! تاريخ سان توهان انصاف نه ڪندا ته ڪير ڪندو؟ جيڪڏهن توهان راز سينن ۾ دفن ڪري ڇڏيا ته اُهي ايندڙ نسلن جي اکين آڏو اچڻ کان رهجي ويندا. جيڪا هڪ وڏي ناانصافي ٿيندي.اڄ اوهان کان تاريخ هڪ وڌيڪ ڪتاب جي گهُر ڪري ٿي جنهن ۾ اُهو سڀ ڪجهه ڄاڻايل هجي جيڪو اوهان جي سيني ۾ لڪل آهي.
شاهه صاحب ۽ سندن خاندان اسان جي خاندان تي هميشه مهربان رهيو آهي ۽ اسان جي به ساڻن نياز مندي رهي آهي. شاهه صاحب کي رب سائين جيڪو مان ۽ مرتبو عطا ڪيو اهو سندس نوڙت ۽ نهٺائي، مروت ۽ لحاظ سبب آهي. هُو هر ڪنهن جي مدد ڪندا رهيا آهن. جيڪڏهن ڪنهن کي ڏنو نه اٿئون ته ڏکويو به نه اٿائون .
سندن پونيئر ۽ اولاد به ساڳي به لحاظ وارا آهن. الله پاڪ کين ساڳيو مان ۽ مرتبو ڏيندو.
عبدالقادر منگي
12-02-2014
ڪراچي