ضيا جي آمريت ۾ ٿيل مڪاني چونڊون!!
خير سان عشره محرم گذارڻ کان پوءِ لاڙڪاڻي جي ڪورٽن ۾ ڪيسن جي سلسلي ۾ وڃڻ ٿيو. دوست وڪيلن سان ملاقات ٿي، جيڪي ملي ڏاڍا خوش ٿيا. ڪورٽ مان فارغ ٿي DMLA برگيڊيئر سليم سان ڳالهائڻ ٿيو، جنهن سان ٻن ڏينهن کان پوءِ هڪ بجي آفيس ۾ ملاقات جو ٽائيم طئي ٿيو. ٻن ڏينهن کان پوءِ مان ۽ مرحوم الاهي بخش سيال، جيڪو مون سان گڏ نظربند هيو مقرر وقت تي DMLA جي آفيس جيڪا DC جي رهائشگاهه ۽ SP آفيس جي ڀرسان هئي اتي وياسين وڃڻ سان ئي برگيڊيئر سليم اٿي بيهي مليو، سلام دعا کان پوءِ مون سان مخاطب ٿيو ۽ سوال ڪيائين ته ”شاہ صاحب سیاست چلی گی۔“ منهنجي جواب ڏيڻ کان اڳ مون کي مرحوم الاهي بخش سيال ڪن ۾ سرگوشي ڪئي ته مارشل لا جو دور آهي، پاڻ تي ضبط ڪري ٿڌائيءَ سان جواب ڏجو نه ته وري جيل حوالي ڪندا. مون سيال صاحب کي چيو ته سائين منهنجا! توهان اطمينان رکو مان اهڙو جواب ڏيندو مانس جو آئينده هو توکي ۽ اسان کي هٿ به نه لائيندا. اسان جي ان سرگوشيءَ کي ڏسندي برگيڊيئر سليم چيو ته ”شاہ صاحب میں نے آپ سے سوال کیا تھا اس کا ابھی تک آپ نے جواب نہیں دیا“ مون عرض ڪيومانس ته ”سننے کا حوصلہ رکھیں، میں جواب دے رہا ہوں۔“ ہم وکیل ہیں اور قانون کی پاسداری کرتے ہیں، کوئی غیرقانونی کام نہیں کیا ہے۔ سیاست کی ہے، سیاست کرینگے۔ برگیڈیئر صاحب میرا پختا یقین ہے کہ قائداعظم محمد علی جناح سیاست کرکے پاکستان کا وجود عمل میں لائے ہیں جس کی وجود سے آپ پاکستان میں ترقی کرتے ہوئے برگیڈیئر کے عہدے تک پہنچے ہیں، ورنہ مجھے پورا یقین ہے کہ اگر قائداعظم محمد علی جناح سیاست نہ کرکے پاکستان کا وجود عمل میں نہ لاتے تو آپ بغیر تقسیم کئے ہوئے ہندستان میں نان کمیشنڈ عہدے سےرٹائرڈ بھی ہوچکے ہوتے، ادھر تو ماشاءَاللہ آپ پاکستان میں برگیڈیئر ہیں اور سیاست کو کوس رہے ہیں۔“ منهنجي ان جواب ڏيڻ کان پوءِ مون ڏٺو ته برگيڊيئر صاحب چپ ٿي ويو ۽ نه چاهيندي به کلندي جواب ڏنائين ته ”شاہ صاحب! صحیح بات ہے اگر پاکستان نہ بنتا تو میں کسی نان کمیشنڈ عہدے سے رٹائرڈ ہو جاتا۔ ماشاءَاللہ اب تو برگیڈیئر ہوں، اوپر کے احکامات ہیں، جن پے ہم عمل کرتے ہیں، آپ سیاست ضرور کریں، میں اپنی الفاظ واپس لیتا ہوں لیکن کوئی بھی غیرقانونی کام یا مارشل لا احکامات کی انحرافی نہ کریں۔“ مون چيو ته: ”ہم وکیل ہیں قانون کی پاسداری کرتے ہیں کبھی بھی غیرقانونی کام نہ کیا ہے، نہ ہی کریں گے، باقی بے قصور، بے گناہ ہم پر آپ کو جو کچھ کرنا ہے کریں ہم سے سہنے کا وعدہ ہے۔“
اليڪشن واري رات مون کي ۽ مرحوم عبدالواحد سومري کي گهرائي رتيديري ٿاڻي تي بند ڪيو ويو. سرڪار جو مقصد هيو ته ماڻهو ڊڄي وڃن، پيپلزپارٽي کي ووٽ نه ڏين ۽ مارشل لا اختيارين کي پنهنجي پسند جو نتيجو ملي وڃي. اسان جي گرفتاريءَ کان پوءِ محترمه آپا رقيه سومرو، جيڪا پڻ پيپلزپارٽيءَ جي خواتين ونگ جي وڏي عهديدار ۽ وڏي همٿ واري عورت آهي، هڪدم ٿاڻي تي هلي آئي. پنهنجي وَر مسٽر عبدالواحد ۽ مون سان ملي، اسان جي همٿ افزائي ڪيائين ۽ چيائين ته اها هاڻي ئي وڃي محترمه نصرت ڀٽو صاحبه سان المرتضيٰ هائوس لاڙڪاڻي ۾ ملي ان کي حوال ڏئي ته جيئن محترمه نصرت ڀٽو صاحبه مارشل لا اختياري وارن سان ڳالهائي ۽ ضرورت پئي ته مان به پريس ڪانفرنس ڪنديس. BBC ۽ ٻين غيرملڪي نشرياتي ادارن کي به ٻڌائينديس. حقيقت ۾ ٿيو به ايئن؛ محترمه نصرت ڀٽو صاحبه جي همت ڀريو ڳالهائڻ کان پوءِ، مون کي ۽ مرحوم عبدالواحد سومري کي فجر جي پهر آزاد ڪيو ويو ته وڃي اليڪشن وڙهو. الله جي مهرباني ۽ غريبن جي وفا سبب اليڪشن ۾ ڪامياب ٿيس.
1979ع جي لوڪل باڊيز جي اليڪشن کٽڻ کان ٻئي ڏينهن تي محترمه شهيد بينظير ڀٽو صاحبه ۽ نصرت ڀٽو صاحبه جو سلام ڪرڻ ۽ کين مبارڪ ڏيڻ لاءِ ويس، جن اليڪشن جو حال احوال ورتو ۽ ڪاميابي تي ڏاڍو خوش ٿيون. انهيءَ رات تي مسٽر ممتاز علي خان ڀٽي کي سندس ڳوٺ مبارڪ ڏيڻ ويس، جيئن ته ممتاز علي خان به ان وقت پيپلزپارٽي ۾ شامل هيو، ڏاڍو خوش ٿيو ۽ مبارڪ ڏنائين، رات جي ماني به گڏ کاڌي سين. واپسيءَ ۾ دير ٿي وئي ۽ اهو ئي دير جو بهانو بڻائي ٻيهر پوليس پهتي ۽ حڪم ڏنائون ته آرڊر ٻارنهن MLO (12) جي تحت توهان کي گرفتار ڪرڻو آهي ۽ توهان کي سکر سينٽر جيل تي وٺي وڃڻو آهي، اڌ ڪلاڪ جي مختصر وقت ۾ ضروري سامان ٻڌي تيار ٿياسين. منهنجي قيد ۾ هجڻ جي ڪري ڊسٽرڪٽ بار ايسوسيئيشن جو وفد صدر مسٽر الاهي بخش ڪيهر جي اڳواڻي ۾ DMLA برگيڊيئر سليم سان مليو. برگيڊيئر صاحب ڪيهر صاحب کي چيو ته ديدار حسين شاهه ۽ الاهي بخش سيال منتخب ٿيل ڪائونسلر آهن، شريف ۽ قانون جا پابند آهن، ڪوبه غيرقانوني قدم ڪونه کنيو اٿن، سيد ديدار حسين شاهه نظر بند رهندو، ڇاڪاڻ ته تعلقو رتوديرو مارشل لا اٿارٽيز جي خواهش موجب نه ٿو هلي ۽ اتي سياسي سرگرميون گهڻيون آهن، البته مرحوم الاهي بخش سيال جي آزاديءَ جو پروانو جاري ڪيان ٿو. انهن ڏينهن ۾ پيپلزپارٽي جا چڱا ليڊر ۽ ورڪر سينٽرل جيل سکر ۾ بند هئا. آهستي آهستي ڪري سڀني کي آزاد ڪيو ويو، باقي مون کي ۽ مسٽر منظور حسين وساڻ صاحب، خيرپور واري کي، جيڪو سنڌ جو وزيرداخله رهي چڪو آهي ۽ اڄ به سنڌ اسيمبليءَ جو ميمبر آهي، ضلعي ڪائونسل جي چيئرمين جي اليڪشن ٿيڻ کان پوءِ آزاد ڪيو ويو. هتي اها ڳالهه به ٻڌائيندو هلان ته نظربنديءَ جي دوران منهنجو وڏو ڀاءُ سيد نياز حسين شاهه مرحوم، خاص منهنجي فرزند سيد محبوب علي شاهه سان گڏ، جنهن جي ان وقت عمر ڇهه سال هئي، سکر ڊويزن جي مارشل لا ايڊمنسٽريٽر ميجر جنرل فهيم حيدر رضويءَ سان مليا ۽ ان کي ٻڌايائون ته يوم عاشوره جي موقعي تي وڏي علم پاڪ تي ماتمي جلوس منعقد ٿيندو آهي، ان جي سربراهي ديدار حسين شاهه ڪندو آهي ۽ پرمٽ به ان جي نالي تي نڪرندي آهي جيڪا SP کان ملندي آهي. يوم عاشوره ۾ 10، 12 ڏينهن آهن، تنهن ڪري کيس آزاد ڪيو وڃي. منهنجي وڏي ڀاءُ جيڪو صحيح معنيٰ ۾ هڪ سٺو استاد ۽ صحيح رهنمائي ڪرڻ وارو ۽ مون تي والد جهڙي شفقت ڪندڙ هيو ان جنرل فهيم حيدر رضوي کي چيو ته هڪڙي مهرباني ڪيو ته جڏهن به ديدار حسين شاهه کي آزاد ڪيو ته اسان کي ٻڌائجو ته اسان ڳوٺان ڳاڏي موڪليون، جيڪا هتان اچي کيس کڻي وڃي. جنرل فهيم حيدر منهنجي وڏي ڀاءُ جي چوڻ تي جواب ڏنو ته مارشل لا اٿارٽيز وٽ ديدار حسين شاهه جو سڄو تفصيل موجود آهي ته ڇا ڪري ٿو ۽ ڪاڏي وڃي ٿو، ڪهڙي ڪار ٿو استعمال ڪري ۽ ڪٿي تعليم حاصل ڪئي اٿس. جڏهن حڪم آيو ته شاهه صاحب کي جيل جي در جي ٻاهران آزاد ڪري چئبو ته هاڻي ڀلي گهر وڃو، ۽ حقيقت ۾ ٿيو به ايئن. مون کي شام جو پنجين بجي آزاد ڪري بيگ بسترو روڊ تي رکي خداحافظ چئي جيلر صاحب هليو ويو. اڍائي مهينا جيل ۾ رهيس، قدرت خدا جي مون کي روڊ تي بيٺي اڃان پنج منٽ ئي مس گذريا هئا ته مرحوم عبدالرزاق ڀٽو، سابق چيئرمين ميونسپل ڪميٽي نئون ديرو، خيرپور کان سکر طرف اچي رهيو هو. ان اچي گاڏي بيهاري ۽ پڇيائين ته شاهه صاحب هاڻي آزاد ڪيو اٿن ڇا؟ مون چيو ته پنج منٽ ٿيا آهن جو روڊ تي ڇڏيو اٿن چڱو ٿيو جو توهان اچي ويا. هاڻ گڏيا ٿا هلون.