جڏهن ضلعي ڪائونسل لاڙڪاڻي جي چونڊ وڙهي سين
ڊاڪٽر عبدالله گهانگهري جواب ڏيڻ کان اڳ مون تي ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي چيو ته 1979ع جي لوڪل باڊيز جي اليڪشن ۾ يونين ڪائونسل طيب جي تڪ تي پيپلزپارٽي ٽڪيٽ تي عوام دوست هئڻ جي ڪري، توهان جي مون، مرحوم علي مراد گهانگهري ۽ مرحوم محمد رمضان خان گهانگهري دلي طرح مدد ڪري توهان کي ڪامياب ڪرايو هيو، ۽ توهان انهن چونڊن ۾ يونين ڪائونسل طيب تان ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جي سيٽ تي ڪامياب ٿي چيئرمين ڊسٽرڪٽ ورڪس ڪميٽي به ٿيا هئا. ان سان گڏ تعلقي ڪائونسل رتيديري جا چيئرمين به ٿيا هئا، هن اليڪشن ۾ توهان اسان کي ٻڌائڻ کان سواءِ، اسان جي صلاح مشوري کان سواءِ هي تڪ ڇو ڇڏيو، هاڻ طيب تي نه ٿا بيهو ۽ وارث ڏنو ماڇي وڃي بيٺا آهيو؟ اسان جي توهان تي هيڏي مهرباني هئي اخلاقي طور مون کي انهن ڏوراپن، ميارن ۽ ناراضپي جو ڪوبه جواب ڪونه هيو. صرف ايترو چيم ته اوهان جون لک مهربانيون جيڪي مان وساري نه ٿو سگهان. پر پارٽيءَ کي انتشار کان بچائڻ لاءِ ۽ علي نواز گهانگهري جي ضد جي ڪري مون هيءُ تڪ ڇڏيو آهي. منهنجي اعتراف کان پوءِ ڊاڪٽر عبدالله ٿڌو ٿيو ۽ چيائين ته جلباڻي صاحب سان به تِرَ سوان نه آهن. نه ٿا گهرون ته هو يا هن جو ماڻهو ڪامياب ٿئي، پر جيڪڏهن علي نواز خان کي ووٽ گهرجن ته اهو اميدوار جو فرض آهي ته هو اميدوار جي حيثيت ۾ اسان جي تڏي تي اچي ووٽ ته گهري، باقي اسان جا جهيڙا ۽ ڪيس پيا هلندا. جواب بلڪل مناسب، جائز ۽ حقيقت وارو هيو، وڌيڪ ڪچهري ڪري موڪلائي آياسين.
ٻئي ڏينهن صبح جو لاڙڪاڻي ڪورٽ ۾ وڃڻو هيو. مون انور علي سومري وڪيل جي روبرو علي نواز خان گهانگهري کي اها پيرائتي ڳالهه ٻڌائي، جنهن جواب ڏنو ته مان پنهنجي وڏي ڀاءُ غلام رسول گهانگهري سان صلاح ڪندس، تنهن کان پوءِ جواب ڏيندس. ڏينهن ٻن کان پوءِ مون علي نواز گهانگهري کان پڇيو ته سائين منهنجا، ڪهڙو فيصلو ٿيو؟ ته علي نواز خان گهانگهري جواب ڏنو ته منهنجي وڏي ڀاءُ کي اها ڳالهه پسند ڪونه آهي، ته مان هنن جي تڏي تي وڃان ۽ پوءِ نتيجو حسب معمول علي نواز گهانگهري جي اليڪشن هارائڻ جي صورت ۾ نڪتو ۽ ان سيٽ تان عبدالخالق جلباڻي نمائندو ڪامياب ٿيو. نه ڪا گولي هلي نه ڪو فساد ٿيو، جنهن جو خدشو علي نواز گهانگهري ڏيکاريو هو. مون کي الله تعاليٰ وارث ڏنو ماڇي يونين ڪائونسل جي سيٽ تان ڪاميابي عطا ڪئي ۽ لاشاري يونين ڪائونسل تي مون کي غلام الله لاشاري 43 ووٽن تي شڪست ڏني. ان جو سبب اهو هو ته منهنجو اليڪشن ايجنٽ ۽ منهنجو عزيز سيد لعل شاهه وليداد گابرجي پولنگ اسٽيشن تي هلندڙ پولنگ دوران پنهنجي ناناڻي گهر مرغي پلاءُ کائڻ ويهي رهيو ۽ ڪلاڪ کن کان پوءِ واپس آيو، تيستائين ٻي ڌر غلط ووٽ هلائي پنهنجو من پسند نتيجو حاصل ڪري ورتو. خير مون کي يقين هيو ته آفيشل ڳڻپ ڪرائيندس ته نتيجو ان جي ابتڙ ايندو. رٽرننگ آفيسر محمد جمن ڄامڙو DC هيو، جنهن کي مون درخواست ڏني ته توهان سڀ ووٽ وري اميدوارن جي سامهون ڳڻيو ته صحيح نتيجو ايندو. هن اها ڳالهه قبول ڪئي ۽ ڌرين کي گهرائي، اليڪشن جو سامان به پنهنجي آفيس ۾ گهرايو. ڳڻپ شروع ڪئي وئي، ڳڻپ ڪندي ڪندي 43 ووٽن جو جيڪو فرق هيو، اهو 9 ووٽن تي اچي بيٺو ۽ صرف هڪ ٿيلهي پوئتي رهيل هئي، محمد جمن ڄامڙي چيو ته ڳڻپ ڪندي ڪندي رات جا ٻارهن اچي ٿيا آهن ۽ صرف هڪ ٿيلهي ووٽن جي رهي آهي، جيڪا ڳڻپ ڪرڻي آهي. مون کي چيائين ته شاهه صاحب توهان هڪڙي سيٽ تي ته ڪامياب ٿي چڪا آهيو ۽ هاڻي هن هڪڙي رهيل ووٽن جي ٿيلهي جي ڳڻپ ڪيون به ٿا ۽ توهان ڪامياب ٿيو به ٿا تڏهن به توهان کي هڪڙي سيٽ رکڻي پوندي ۽ ٻيءَ تان توهان استعيفا ڏيندؤ، تنهن جي ڪري مهرباني ڪري ضد ڇڏيو، فراخ دلي ڏيکاريو ۽ مرحوم غلام الله لاشاري کي چيائين، جيڪو اسان جو پاڙيسري هو ته ”لاشاري صاحب تون به ضد ڇڏ! شاهه صاحب کي اچي ڀاڪر پاءِ ته ڳڻپ تان هٿ کڻي سخا ڏيکاري ڇو ته هڪڙي سيٽ ايئن به شاهه صاحب کي ڇڏڻي آهي.“ غلام الله لاشاريءَ جهڪي اچي ڀاڪر پاتو ۽ عرض ڪيائين ته توهان اڳئي هڪ سيٽ تي ڪامياب ٿيا آهيو ضد ڇڏيو ۽ ڳڻپ تان هٿ کڻو ته DCصاحب منهنجي حق ۾ نتيجو ڪڍي. مسٽر محمد جمن ڄامڙي DC صاحب پڻ مون کي چيو ته، شاهه صاحب ترار مياڻ ۾ ڍڪي ڀلي، توهان هڪڙي سيٽ تي ڪامياب ٿي آيا آهيو، ٿي سگهي ٿو ته 9 ووٽن جو فرق رهي ۽ غلام الله لاشاري ڪامياب ٿي وڃي اسان به هاڻي ٿڪجي پيا آهيون ۽ توهان به مهرباني ڪريو. ان صورتحال کي ڏسي مون چيو ته ڀلي ڳڻپ بند ڪيو ۽ ڀلي لاشاري صاحب جي حق ۾ نتيجو ڪڍو، اهڙي نموني لاشاري صاحب ڪامياب ٿيو.
ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جي چيئرمين جي چونڊن لاءِ ضلعي ۾ ٻه اميدوار ميدان ۾ آيا، هڪڙو هيو مسعود احمد کهڙو ولد خان بهادر محمد ايوب کهڙو مرحوم ۽ ٻيو هيو حاجي غلام حسين انڙ ولد وڏيرو غلام عمر انڙ مرحوم. محترمه شهيد بينظير ڀٽو ضلعي جي ڪجهه چونڊيل ميمبرن ۽ عهديدارن جو المرتضيٰ هائوس ۾ اجلاس گهرايو ته فيصلو ڪجي ته ڪهڙي اميدوار کي اليڪشن ۾ بيهارجي. مسعود احمد کهڙي جي لاءِ مگسي صاحب، ٻگهيا صاحب ۽ ڪجهه ٻيا معزز حمايت ۾ هيا. ڪافي بحث مباحثو هليو، مون محترمه کي ذهن نشين ڪرايو ته سنڌ ۽ لاڙڪاڻي ليول تي توهان جو سياسي مقابلو کهڙا خاندان سان رهيو آهي ۽ رهندو. جيڪڏهن حاجي غلام حسين انڙ ضلعي ڪائونسل جو چيئرمين چونڊجي اچي ٿو ته هو صرف ڏوڪري تعلقي تائين محدود رهندو ۽ ڏوڪري تعلقي جي گهڻي اڪثريت به ان سان آهي. پيپلزپارٽي جي پاران اميدوار بيهڻ جي ڪري ان جي ڪاميابي سو سيڪڙو هئي. ڇاڪاڻ ته جنرل ضياءُالحق صدر هيو، سنڌ ۾ جسٽس غوث علي شاهه چيف منسٽر هيو ۽ DC ريٽرننگ آفيسر مسٽر محمد جمن ڄامڙو هيو. حڪومت جي حمايت هئڻ جي ڪري مسعود احمد کهڙو، DC ڄامڙي صاحب سان هر هر اٿي وڃي ڪن ۾ سرگوشي پيو ڪري. مسعود احمد جي انهيءَ روش تي حاجي غلام حسين انڙ ”انڙ هائوس“ ۾ اٿي بيهي D.C کي چيو ته کهڙي صاحب، ان وقت جي اميدوار سان اليڪشن جي هال ۾ ڪهڙي سرگوشي ڪري رهيا هئا. ان چوڻ تي DC صاحب گرم ٿي ويو، مون کي حاجي غلام حسين انڙ پنهنجي پاران اليڪشن ايجنٽ مقرر ڪيو ۽ مون مقرريءَ جو اهڙو پروانو DC صاحب جي آڏو رکيو ۽ پنهنجي سيٽ تي ويهي ايجنٽ جي حيثيت ۾ DC صاحب کي چيو ته توهان غيرجانبدار ٿي ڪري انصاف تي ٻڌل اليڪشن ڪرايو، باقي کهڙي صاحب جي چوڻ تي توهان کي هلڻ ڪو نه ڏبو. توهان بدانتظامي نه ڪريو ۽ پنهنجي جانبداري به ظاهر نه ڪيو، ان موقعي تي مون کي پنهنجي وڪيل هجڻ جو فائدو مليو، مون دليلن سان اليڪشن جا قاعدا ۽ قانون کيس پڙهي ٻڌايا چيو ته اليڪشن صحيح ڪرايو. پولنگ اسٽيشن ۾ ووٽنگ جو سلسلو شروع ٿيو، کهڙي صاحب پاڻ حڪومت جي زور تي پنهنجي ووٽرن کي اهو سمجهايو ته توهان بيلٽ پيپر وٺي چئو ته مان اڻ پڙهيل آهيان، نٿو پڙهي سگهان، تنهن ڪري اليڪشن ايجنٽ جي روبرو رٽرننگ آفيسر مهر هڻي. اهڙي قسم جي حرڪتن ڪرڻ کان پوءِ به کهڙي صاحب ڏٺو ته پاڻ هاري رهيو آهي. ٻه بيلٽ پيپر رٽرننگ آفيسر کي هٿ ۾ هيا، ان وقت کيس پٽيوالي ٻڌايو ته چيف منسٽر صاحب توهان سان فون تي ڳالهائي ٿو، اهي ٻئي بيلٽ پيپر رٽرننگ آفيسر پنهنجي چيمبر ۾ کڻي ويو ۽ اتان ٻه ووٽ ڊبل مارڪ هڻي بند ڪري اچي دٻي وڌائين. اليڪشن پوري ٿيڻ کان پوءِ نتيجو آيو ته مسعود احمد هڪڙي ووٽ تان کٽيو آهي اسان کي خبر پئي ته جيڪي ٻه بيلٽ پيپر DC کي هٿ ۾ هئا انهن کي ڊبل مارڪ ڪري اچي دٻي ۾ وڌا هئائين، جنهن سبب هڪڙي ووٽ تي مسعود احمد جي کٽڻ جو اعلان ڪيائين. بعد ۾ حاجي غلام حسين انڙ ان اليڪشن کي نورالدين سرڪي وڪيل جي معرفت چئلينج ڪيو. هاءِ ڪورٽ حاجي غلام حسين انڙ جي پٽيشن کي بحال ڪري ان کي چيئرمين مقرر ڪيو.
حاجي غلام حسين انڙ پنهنجو مدو ڊسٽرڪٽ ڪائونسل چيئرمين جي حيثيت ۾ پورو ڪيو جنهن ۾ مون کي به ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جي ورڪس سب ڪميٽي جو چيئرمين چونڊيو ويو. رتيديري تعلقي ڪائونسل جي چيئرمين جي اليڪشن به ٿي، الله تعاليٰ جي ڪرم ۽ مهرباني سان ۽ محترمه بينظير ڀٽو، ممتاز علي ڀٽو ۽ پارٽيءَ جي مدد سان بنا مقابلي چيئرمين چونڊجي ويس. پنهنجي وس آهر تعلقي جي خدمت به ڪيم. ڇو ته رتوديرو ميونسپالٽي جو محترمه بينظير ڀٽو، عبدالواحد سومري کي چيئرمين ڪيو ۽ وائيس چيئرمين منهنجو سوٽ سيد بچل شاهه مرحوم ولد سيد وريل شاهه مرحوم ٿيو، محترمه بينظير ڀٽو مسٽر عبدالرزاق سومري ۽ چاڪر علي جوڻيجي کي چيو ته وائيس چيئرمين سيد ديدار حسين شاهه کان پڇي ڪجو، جنهن تي اسان جو ۽ اسان جي وڏن جو پيارو دوست حاجي محمد رمضان سرهيو سخت ناراض ٿيو ته وائس چيئرمين مون کي ڪيو ها. سائين وريل شاهه مرحوم جي دوستيءَ جي ناتي ۽ پاڙيسري هجڻ جي ناتي منهنجو به حق هيو. مون کيس عرض ڪيو ته گهر جي ڳالهه آهي، تون ۽ اسان هڪ آهيون ۽ هڪ رهنداسين. سيد بچل شاهه سيد وريل شاهه مرحوم جو وڏو پٽ آهي ۽ ان کي پيءُ جي سياست ڪرڻي آهي. محترمه بينظير ڀٽو، سيد بچل شاهه کي پيپلزپارٽي رتيديري جو صدر پڻ ڪيو هو، ڇو جو مسٽر عبدالواحد سومري بيمار هئڻ جي ڪري عهدي تان استعيفا ڏني هئي.