1970ع وارين چونڊن ۾ پ پ آڏو ڪابه طاقت بيهي نه سگهي
1970ع جي عام چونڊن کان اڳ مرحوم ذوالفقار علي ڀٽو رتيديري ۾ منهنجي چاچي سيد وريل شاهه، جيڪو ان وقت بيمار هيو، جي عيادت ڪرڻ آيو هيو. ڀٽي صاحب سان گڏ محترم عبدالرزاق سومرو صاحب، مرحوم تاج محمد ابڙو وڪيل، مرحوم مولوي نذير حسين جتوئي، مرحوم خان صاحب، غلام رسول ڪيهر ۽ ٻيا به ڪي آيا هئا. ڀُٽي صاحب عيادت به ڪئي ۽ جيئن ته اسان جو چاچو مسلم ليگ ۾ هو، تنهن ڪري ڀٽي صاحب هن کي پيپلزپارٽي ۾ شموليت جي درخواست به ڪئي. حقيقت اها هئي ته ڀٽي صاحب جي پيپلزپارٽي جي منشور ۾ جيڪي ڳالهيون هيون مثلاً ”روٽي، ڪپڙا اور مڪان“، غريب ماڻهن جي مدد لاءِ ان منشور کي ڏسندي ۽ عوام جي ڀلائي لاءِ سائين وريل شاهه سن 1969ع ۾ پيپلزپارٽي ۾ شموليت جو واعدو به ڪيو ۽ صدق دل سان مدد ڪرڻ جو حڪم به ڏئي ڇڏيو. ڀٽو صاحب پاڻ سهڻي ۽ سٺي شخصيت جو مالڪ هو، الله تعاليٰ جي مهرباني به ساڻس شامل هئي. مرد توڙي عورتون، ننڍا توڙي وڏا جيئي ڀٽو جا نعرا هڻندي ڪونه ٿڪبا هئا. اها پڻ حقيقت آهي ته اهو ڀٽي صاحب جي مقبوليت ۽ پذيرائي جو طوفان هيو، جنهن ۾ وڏا وڏا بت پاش پاش ٿي ويا. منهنجي والد جي رحلت کان پوءِ ڀٽو صاحب اسان جي تڏي تي علم پاڪ وٽ اوطاق تي تعزيت ڪرڻ آيو. فاتحه خواني ڪري هليو ويو، ٻن ٽن ڪلاڪن گذرڻ کان پوءِ وري آيو، تڏي تي اسان جي برادري، سڄڻ، ساٿي ۽ واسطيدار موجود هئا. اچڻ سان منهنجي وڏي ڀاءُ کي چيائين ته نياز (ڀٽو صاحب منهنجي وڏي ڀاءُ کي نياز جي نالي سان سڏيندو هو) آئون پهريان تعزيت ڪرڻ آيو هئس، هاڻي اليڪشن لاءِ مدد گهرڻ آيو آهيان. توهان جي چاچي توهان جي روبرو اهو واعدو ڪيو هو، هاڻ اهو واعدو پاڙيو. منهنجي ڀاءُ برادري ۽ سڄڻن پاران جواب ڏنو ته اسان واعدو پاڙينداسين ۽ اليڪشن ۾ هر طرح جي مدد ظاهر ظهور توهان جي ڪبي، انشاءَالله ڪاميابي ٿيندي.
1970ع جي عام چونڊن ۾ سردار پير بخش ڀٽو مرحوم رتيديري جي اليڪشن جو انچارج هيو. منهنجو وڏو ڀاءُ سيد نياز حسين شاهه جيئن ته وليج ايڊ ۽ بنيادي جمهوريت ۾ ڊولپمينٽ آفيسر ٿي رهيو هو. ان کي اليڪشن پروسيس جي گهڻي خبر هئي، سردار پير بخش ڀٽي جو مون ڏانهن نياپو آيو ته اليڪشن جو سامان، پيپر، ايجنٽ ناما، اليڪشن جون لسٽون ۽ اٿارٽي ليٽر کڻي وڃو. منهنجو وڏو ڀاءُ سيد نياز حسين شاهه انهن ڏينهن ۾ نوڪري تان موڪل تي رتيديري آيو هو، ان مون کي چيو ته حسب دستور پولنگ ايجنٽن کي ضروري بندوبست، کاڌ خوراڪ، ٽرانسپورٽ ۽ پولنگ ايجنٽن جي رهائش جو بندوبست ڪرڻ لاءِ پئسا ڏنا ويندا آهن، اهي توهان نه وٺجو ۽ چئجو ته اسان پاڻ خرچ ڪنداسين. مقرر وقت تي سردار پير بخش مرحوم، جيڪو طبيعت جو نرم، سچو، سيد ۽ فقير جي عزت ڪندڙ، مهمان نواز هو، تنهن سان ڀٽي صاحب جي بنگلي تي ملاقات ٿي، سردار پير بخش ڀٽو مرحوم سڪ سان مليو ۽ چيائين ته توهان وٽ اٺ پولنگ اسٽيشنون آهن ٽي شهر ۾ ۽ پنج ٻهراڙي ۾ آهن انهن جو سامان به وٺو ۽ ٽرانسپورٽ (ڏاند گاڏين) ۽ کاڌ خوراڪ جا پئسا به وٺو. مون عرض ڪيو ته اليڪشن ۾ توهان کان ڪجهه به نه وٺبو، جيڪو به خرچ ٿيندو پاڻ ڪبو، اليڪشن جي مَدَ ۾ خرچ وٺندڙن واري لسٽ ۾ نالو داخل نه ڪرائبو. توهان دعا ڪيو ته الله تعاليٰ ڪاميابي ڏئي سرخرو ڪري. 1970ع واري اليڪشن هلندي ڀٽو صاحب پاڻ به چڪر تي آيو. ساڻس ملاقات ٿي، انتظام ڏسي ڏاڍو خوش ٿيو، خير سان اليڪشن ٿي ته مان، منهنجو وڏو ڀاءُ ۽ برادريءَ جا ماڻهو، جن ۾ مرحوم سيد عالم شاهه، سيد بچل شاهه مرحوم، علي محمد سيلرو مرحوم ۽ ٻيا ڀٽي صاحب سان ملڻ لاءِ وياسين ته هو المرتضيٰ هائوس جي اسٽڊي واري ڪمري ۾ ويٺو هو، اٿي بيهي مليو ۽ چيائين ته نتيجو تمام سٺو آيو آهي. توهان جي ۽ قوم جي توقعات تي پورو لهبو.
حقيقت اها آهي ته ڀٽي صاحب جي مقبوليت جي آڏو ڪنهن ٻئي ماڻهوءَ جي ڪابه پوزيشن ڪونه هئي. جيڪڏهن اسان جهڙا ننڍڙا ماڻهو مدد نه ڪن ها، تڏهن به ڀٽي صاحب جي ڪاميابيءَ تي ڪوبه اثر نه پوي ها. اهو اسان جو صحيح فيصلو هو ۽ ڀٽي صاحب تي ڪوبه احسان ڪونه هو، پر سچائي به هڪ حقيقت آهي، جيڪو سچ اڄ تائين اندر ۾ موجود آهي ۽ تا عمر رهندو.
1960ع کان وٺي پيپلزپارٽي سان دلي ۽ دماغي طرح وابستگي رهي آهي. هن مهل تائين ان پختي عزم ۽ يقين تي عمل ڪندي شهيد بينظير ڀٽو جي پروگرام ۽ سندس ٻڌايل راهه تي هلي رهيا آهيون ۽ هر وقت سکئي يا ڏکئي وقت ۾ پيپلزپارٽيءَ جو ساٿ ڏنو آهي ۽ انشاءَالله صحيح اصولن تي هلي ڪري ماڻهن جي خدمت ڪرڻ واري جذبي هيٺ اڳتي به ساٿ ڏبو. پيپلزپارٽي جي نئين جوڙجڪ ۽ ان کي وڌيڪ متحرڪ ڪرڻ لاءِ عهديدارن جي چونڊ ڪئي وئي. مون کي تعلقي رتيديري پيپلزپارٽيءَ جو سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو ۽ مرحوم خان صاحب پير بخش گهانگهري کي تعلقي جو صدر مقرر ڪيو ويو. صدر، سيڪريٽري ۽ سڄي تعلقي جي باڊيءَ صحيح نموني ڪم ڪيو؛ پيپلزپارٽيءَ جي ميمبرشپ وڌائي ويئي ۽ تمام وڏا جلسا ۽ سيمينار منعقد ڪرايا ويا. ضلعي سطح تي مسٽر غلام الله ماهوٽو وڪيل پيپلزپارٽي جي صدر طور منعقد ٿيو ۽ هن خاڪسار کي پيپلزپارٽي جي ضلعي سينيئر نائب صدر طور ڪم ڪرڻ لاءِ منتخب ڪيو ويو. ضلعي پيپلزپارٽيءَ جو سيڪريٽري مسٽر ملڪ سليم قمبر وارو منتخب ڪيو ويو، مارشل لا جي ڏاڍ ۽ جبر تحت جيئن ئي سياسي ورڪرن کي بند ڪيو ويو. تيئن ئي ماهوٽي صاحب، ملڪ سليم صاحب ۽ ٻين ورڪرن سان گڏ مون به جيل ڪاٽيا.
شهيد محترمه بينظير ڀٽو صاحبه جي سپريم ڪورٽ ۾ اپيل هلندڙ هئي ته پاڻ سهاله جيل ۾ نظربند هئي. ان وچ ۾ گورنمينٽ آف پاڪستان ووٽن جون نيون لسٽون ٺاهڻ جو حڪم ڏنو. ٻاهرين دنيا جي دٻاءَ جي ڪري ۽ ملڪ جي اندرئين دٻاءَ جي ڪري، مارشل لا، اختياري وارن سوچيو ته ووٽرن جون سڄي ملڪ ۾ لسٽون ٺهن ته جيئن لوڪل باڊيز جون چونڊون، صوبائي ۽ قومي اسيمبلي جون چونڊون ڪرائي سگهجن. تعلقي سطح تي واسطيدار اسسٽنٽ ڪمشنر کي رجسٽريشن آفيسر ڪري مقرر ڪيو ويو ۽ ووٽن جي لسٽن جي روائزنگ اٿارٽي سول جج رتيديري کي ڏني وئي، جيئن ته ڀٽي صاحب جو ڳوٺ، بنگلو ۽ ملڪيت رتيديري تعلقي ۾ هئي. ساڳي طرح تعلقي لاڙڪاڻي لاءِ، جنهن ۾ لاڙڪاڻو شهر به شامل هيو، رجسٽريشن آفيسر اسسٽنٽ ڪمشنر ۽ روائيزنگ اٿارٽي سول جج لاڙڪاڻو هيو.
المرتضيٰ هائوس، ڀٽي صاحب جو بنگلو لاڙڪاڻي شهر ۾ واقع آهي ۽ واسطيدار روائيزنگ اٿارٽيز کي لسٽن جي شايع ٿيڻ کان پوءِ ٽيهه ڏينهن اندر اپيل يا (Revision)داخل ڪرائڻي هئي. مون کي وڪيل هجڻ جي ناتي اسسٽنٽ ڪمشنر SDM، سول جج ۽ فرسٽ ڪلاس مئجسٽريٽ جي ڪورٽن ۾ لسٽن ڏسڻ ۾ ڪابه رنڊڪ ڪانه هئي. مان پنهنجي خيال ۾ اها تصديق ڪرڻ لاءِ ته ڀٽي صاحب جي خاندان جا ووٽ داخل آهن يا نه، اسسٽنٽ ڪمشنر لاڙڪاڻي جي آفيس، جيڪا المرتضيٰ هائوس جي آمهون سامهون آهي، اتي ويس. مون SDM آفيس ۾ ووٽن جي لسٽن جي چڪاس ڪئي ۽ ڏٺم ته ڀٽي صاحب جي خاندان مان محترمه نصرت ڀٽو صاحبه، محترمه بينظير ڀٽو صاحبه، مير مرتضيٰ ڀٽو، شاهنواز ڀٽو ۽ صنم ڀٽو صاحبه جا ووٽ داخل ئي ڪونه هئا. رتيديري واپس اچي SDM آفيس ۾ چڪاس ڪئي ته آيا هتي ڀٽي صاحب جي خاندان جا ووٽ داخل آهن يا نه! چڪاس ڪندي ڏاڍو افسوس ٿيو ته ڀٽي صاحب جي خاندان جا ووٽ نئين ديري/ رتيديري تعلقي ۾ به داخل نه هئا. مون اهو پڙهي، تصديق ڪري، وڪيل جي حيثيت ۾ روائيزنگ اٿارٽي سول جج رتيديري کي اهڙي درخواست ڏني ته مان ڀٽي خاندان جو وڪيل آهيان، مونکي انهن جي ووٽ داخل ڪرڻ لاءِ فارم ڏنو وڃي ته جيئن فارم بينظير ڀٽو ۽ نصرت ڀٽو صاحبه ڏانهن موڪليا وڃن. سول جج مسٽر منير احمد خواجه صاحب اها درخواست وٺي مناسب حڪم ڪيو ۽ مان فارم وٺي محترم بينظير ڀٽو صاحبه کي ڪورٽ جي طرفان سپرنٽينڊنٽ سهاله جيل ڏانهن موڪلرايا. مون فارمن سان گڏ هڪ ليٽر به موڪليو جنهن ۾ اها حقيقت ذڪر ڪيل هئي ۽ وقت جي اندر فارم ڀري صحيح ڪري سپرنٽينڊنٽ جيل سهاله جي معرفت سول جج ڏانهن موڪليا وڃن، جنهن کان پوءِ ووٽن جي لسٽن ۾ ڀٽو صاحب جي خاندان جا ووٽ داخل ڪرايا ويا.