قصو رتيديري جي اباڻي سيٽ جو
نواب نبي بخش ڀٽي هڪڙي دفعي هن ناچيز کي ٻڌايو ته ڪيئن هن، ان وقت جي حالتن کي مدنظر رکي، سياسي مظاهرو ڪري کهڙي صاحب ۽ قاضي فضل الله جو مقابلو ڪيو. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي چونڊيل ميمبرن کي قاضي فضل الله جي ڪئمپ ۾ رهايو، بظاهر اهو ڏسڻ ۾ پئي آيو ته قاضي فضل الله جي ڪئمپ مان ڇهن ماڻهن تي اثر رسوخ هلائي ماٺ ۾ پنهنجي صدر ٿيڻ جي لاءِ آماده ڪيو. پر هنن ڇهن ميمبرن کي اهو چيو ويو ته اهي رهن ڀلي اُتي ۽ ڪڏهن به ظاهر نه ٿين ته جيئن قاضي فضل الله کي اهو يقين ٿئي ته هو چونڊ کٽي ٿو، ڇهه ئي ميمبر ان ڪئمپ ۾ رهن، کائن پيئن ته جيئن شڪ شبهو نه ٿئي. صرف اهو ڪن ته صدر جي اليڪشن واري ڏينهن قاضي فضل الله جي ڪئمپ جي ٻين ميمبرن سان گڏجي هال ۾ نه اچن ۽ ڪئمپ مان نڪري اڳ ۾ ئي پنهنجي منهن هليا وڃن ۽ اهو ڇهن ميمبرن جو گروپ، جن تي کٽڻ منحصر هيو، اهي بعد ۾ اچن. بقول مرحوم نواب صاحب جي ته، قاضي فضل الله شريف ماڻهو هيو ۽ محنت ڪرڻ وارو هيو، هو وڪيل ته اڳ ۾ ئي هيو، پر سياست ۾ به چڱو مقام پيدا ڪيو هئائين. اليڪشن ٿيڻ تائين لوڪل بورد ۾ ۽ ان کان ٻاهر اهو صاف ظاهر هيو ته قاضي فضل الله اليڪشن کٽي رهيو آهي. ان جا ماڻهو گلن جا هار، دهل ۽ نغارا کڻي اچي بيٺا هيا. پر مرحوم نواب صاحب جي چواڻي ته ڪئمپ مان ڇهه ماڻهو کٽل هيا ۽ اها صرف قاضي فضل الله کي خبر هئي. گڏ نه هلڻ جو مطلب ته ووٽ نه ڏيندس. جڏهن اليڪشن جو اعلان ٿيو، تلاوت ڪلام پاڪ کان پوءِ چيو ويو ته صدر لاءِ نالو پيش ڪندڙ ۽ تائيڊ ڪندڙ اٿي بيهي ٻڌائين ته پوءِ اليڪشن ڪرايون. جيئن ته ڇهه ماڻهو قاضي فضل الله جي ڪئمپ مان هڪ ئي وقت نڪري ويا هُئا ۽ ان سمجهو ته اُهي ووٽ ڪونه ملندا ته، هن دور انديشي ڪندي، پنهنجي شڪست کي خنده پيشانيءَ سان قبوليندي پاڻ اٿي بيهي تجويز ڏني ته، هي اجلاس متفقه طور نواب نبي بخش کي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو صدر منتخب ڪري ٿو. جيئن ته ٻيو ماڻهو مقابلي ۾ ڪونه هيو، تنهن ڪري نواب صاحب صدر چونڊيو ويو. قاضي فضل الله پهريون نواب صاحب کي گل وڌا ۽ مبارڪباد پيش ڪئي ۽ اليڪشن ٿيڻ کان پوءِ اهو ڪاميابيءَ جو جلوس وٺي. قاضي فضل الله پاڻ نواب صاحب جي بنگلي تي اچي جلوس جو اختتام ڪيو. بعد ۾ بقول نواب نبي بخش خان جي ته، هن ۽ دوستن قاضي فضل الله کي ان جي بنگلي تي وڃي، مبارڪباد ڏني. اها آهي ان وقت جي رواداري ۽ فضيلت.
52-1951 جي چونڊن ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي صوبائي سيٽ تي خان بهادر احمد خان ڀٽو مرحوم مسلم ليگ جي ٽڪيٽ تي ميمبر چونڊجي آيو هو. 1947ع کان وٺي 1958ع تائين. جيستائين مارشل لا لڳي ۽ سياسي طور تي ايوب کهڙو ۽ قاضي فضل الله ضلعي ۾ سياسي طور اڳتي آيا، ان کانپوءِ جنرل ايوب جي مارشل لا لڳي ۽ بيسڪ ڊيموڪريسي جو نظام 1960 ۾ آيو. يونين ڪائونسل ۽ ٽائون ڪاميٽي جون چونڊون ٿيون ته رتيديري تعلقي ۾ هيٺين ريت چونڊيا ويا، جنهن مان ظاهر ٿئي ٿو ته ڀٽن صاحبن جي گڏيل طاقت هئي. نئون ديرو ٽائون ڪميٽي جو خان بهادر احمد خان ڀٽو، پريزيڊنٽ ٿيو. مرحوم سڪندر علي خان ڀٽو، ذوالفقار علي ڀٽي جو وڏو ڀاءُ سيدو ديرو يونين ڪائونسل جو چيئرمين ٿيو. بهمڻ يونين ڪائونسل ۾ غلام مصطفيٰ ابڙو چيئرمين ٿيو. بنگل ديري يونين ڪائونسل ۾ محمد صديق ڀٽو ۽ يونين ڪائونسل پيرجو ڳوٺ ۾ مرحوم سردار پير بخش ڀٽو چيئرمين ٿيو. طيب يونين ڪائونسل تي سردار غلام رسول جلباڻي چيئرمين ٿيو. هڪ يونين ڪائونسل ته ڀٽا مخالف گروپ ۾ وئي. رتوديرو ٽائون ڪميٽي تي مسٽر عبدالرزاق سومرو وڪيل چيئرمين ٿيو. يونين ڪائونسل وارث ڏنو ماڇي ۾ مرحوم نورمحمد ڀٽو چيئرمين ٿيو. ان مان ثابت ٿيو ته تعلقي ۾ اثر رسوخ ڀٽن جو رهيو آهي.
ان عرصي ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو 28 سالن جي عمر ۾ وفاق اندر تجارت جو وزير ٿيو، ان بعد پيٽروليم جو وزير ۽ وزارت خارجه جو قلم دان سنڀاليائين. ڀٽي صاحب جون خدمتون بي شمار آهن. پاڪستان جي سڃاڻپ ملڪ کان ٻاهر به ذوالفقار علي ڀٽي جي ڪري آهي. شهيد ڀٽي سياست کي ڊرائنگ روم مان ڪڍي عوامي ميدان ۾ آندو ۽ ماڻهن کي شعور ڏنو. هُن ضلعي لاڙڪاڻي مان قاضي فضل الله مرحوم ۽ خان بهادر ايوب کهڙي جي سياست کي ختم ڪري ڇڏيو. اها ڀُٽي صاحب جي طاقتور شخصيت ۽ اثر رسوخ هيو. سياسي طور شهيد ڀٽو سنڌ ۽ سڄي ملڪ تي ڇائنجي ويو ۽ چوطرف جيئي ڀٽو جيئي ڀٽو جو نعرو لڳي ويو. ڀٽي صاحب 1970 جي اليڪشن ۾ پاڻ رتوديرو لاڙڪاڻو ۽ ڏوڪري تعلقو چونڊيو، جتي ڪامياب ٿيو ۽ ممتاز علي خان ڀٽو قمبروارهه شهدادڪوٽ، ميرپور جي تڪ تي پيپلزپارٽي جي ٽڪيٽ تي قاضي فضل الله کي شڪست ڏئي منتخب ٿي آيو. جڏهن ذوالفقار علي ڀٽي شهيد، صدر ۽ چيف مارشل لا ايدمنسٽريٽر جو عهدو سنڀاليو ته ان خطاب ۾ چيائين ته ”منهنجو ڪوبه عزيز ڪو نه آهي، سواءِ هڪ ٽيلنٽيڊ ڪزن جي جنهن کي سماج ۾ پنهنجو مقام هوندو.“ ٿيو به ايئن، شهيد ذوالفقار علي ڀٽي پنهنجي خلوص ۽ محبت سان ممتاز علي ڀٽي کي اڳتي آندو پر پنهنجي حقيقي چاچي علي گوهر خان ڀٽي جي اولاد کي اڳتي ڪو نه آندو. ممتاز علي خان ڀٽو ٻاهران پڙهي آيو هو ۽ ڀُٽي صاحب جي رهنمائيءَ ۾ چڱو مقام حاصل ڪيائين.
1985 جي غيرجماعتي چوندن ۾ رتوديرو، ميرو خان، شهدادڪوٽ تڪ تي ميرنادر علي خان مگسي قومي اسيمبلي جو ميمبر ٿي آيو ۽ رتيديري جي صوبائي اسيمبليءَ جي سيٽ تي سردار الله بخش جلباڻي منتخب ٿي آيو. بعد ۾ باقي ٿيل چونڊن جو نتيجو ظاهر آهي. جنهن ۾ 1988 ۽ 1990 جي چونڊن ۾ هي ناچيز منتخب ٿيو، جنهن ۾ ممتاز علي ڀٽي شڪست کاڌي. 1993 ۾ بيگم نصرت ڀٽو جي مدد جي ڪري ممتاز علي ڀٽو PS-30 تي ميمبر ٿيو ۽ لاڙڪاڻي جي صوبائي اسيمبلي جي سيٽ تي مير مرتضيٰ ڀٽو ڪامياب ٿيو. 1996 جي چونڊن ۾ مسٽر ممتاز علي خان ڀٽو سنڌ جو نگران وڏو وزير ٿيو، تڏهن سندس فرزند امير بخش ڀٽو ميمبر ٿيو. وري 2002 ۽ 2008 جي اليڪشن ۾ مسٽر امير بخش ڀٽي پيپلزپارٽي جي اميدوار اياز سومري کان شڪست کاڌي، هاڻ اها دعويٰ ڪرڻ ته رتيديري جي سيٽ ڪنهن جي اَباڻي سيٽ آهي، صحيح نه آهي، جيڪا پارٽي يا فرد دل سان ماڻهن جي خدمت ڪري ته ان کي موٽ ملندي، باقي صرف دعوائون ۽ هجت رکڻ تي ڪم نه هلندو.