پير علي محمد راشديءَ محمد ايوب کهڙي کان غلط ڪم ڪرايا
سائين صبغت الله راشديءَ، مسٽر خان محمد مهر، جيڪو ان وقت سائين جو پرسنل سيڪريٽري هو، ان کي گھرائي چيو ته، شاهه صاحب آيو آهي، هيءَ درخواست وٺو، لينڊ يوٽيلائيزيشن ۽ ڪالونلائيزيشن آفيسر سکر بئراج کان ڪاغذ گھرايو ته ڏسون ته ڇا ٿو ڪري سگھجي. ٻن ڏينهن کانپوءِ جو ٽائيم ڏنائين. ٻه ڏينهن رکي مان ۽ غلام مرتضيٰ ڀٽو سائين وٽ وياسين. لينڊ يوٽيلائيزيشن ۽ ڪالونلائيزيشن وارن راءِ ڏني ته وڌ ۾ وڌ 500 روپيا في ايڪڙ، في سال جي حساب سان ڏنڊ ۽ قسطون ان کان علاوه آهن. مون ڪاغذ پڙهيا ۽ ڏسي ڪري سائين کي ٻڌايو ته هي ته وڌ ۾ وڌ ڏنڊ آهي، پر گھٽ ۾ گھٽ ڏنڊ جو ڪو ذڪر ئي ڪونه آهي، اهو توهان جو اختيار آهي ته ڪيترو به رکو. پير صاحب کي ۽ اتي ويٺل ٻين آفيسرن کي به اها ڳالهه وڻي ۽ چيائون ته سائين ديدار حسين شاهه صحيح ڳالهه ڪري رهيو آهي. هاڻي اهو توهان جو اختيار آهي ته توهان گھٽ ۾ گھٽ ڪيترو ٿا ڏنڊ رکو. مون چيومانس ته درخواستگذار يتيم آهي، مالي حالت به ٺيڪ نه اٿس، هن تي رحم ڪيو ته خدا توهان تي رحم ڪندو. شاهه صاحب اها ڳالهه مڃي ۽ 50 روپيه في ايڪڙ، في سال جي حساب ڏنڊ رکيو، ڏنڊ ۽ قسطون ڏيڻ جي صورت ۾ ان جي زمين بحال ڪئي.
1990 جي چونڊن کانپوءِ طاقتور ڌرين جي خواهش تي نواز شريف کي قومي اسيمبليءَ ۾ اڪثريت ڏياري، کيس وزير اعظم ڪيو ويو ۽ مرحوم ڄام صاد علي کي، مرحوم غلام اسحاق خان، صدر پاڪستان ۽ طاقتور ڌر جي مدد سان، سنڌ جو وڏو وزير مقرر ڪيو ويو. ڄام صادق علي سان MQM به گڏ ٿي. ان کان علاوه پير سائين پاڳاري به ان جي حمايت ڪئي. صدر غلام اسحاق خان جي نياڻي عرفان الله مروت کي سنڌ جو گهرو معاملن جو صلاحڪار مقرر ڪيو ويو. ڄام صادق علي ۽ عرفان الله مروت پنهنجي صلاح مشوري سان پيپلز پارٽي جي ليڊرن ۽ ورڪرن کي تنگ ڪرڻ ۽ ڪوڙن ڪيسن ۾ ڦاسائڻ لاءِ پنهنجي پسند جا پوليس آفيسر مقرر ڪيا ۽ ايگزيڪيوٽو سائيڊ تي ڪمشنر، ڊپٽي ڪمشنر ۽ اسسٽنٽ ڪمشنر مقرر ڪيا ته جيئن انهن کي پنهنجي پسند جا نتيجا ملن. سنڌ جي تاريخ ۾ پهريون دفعو SPs ۽ DCs کي نيون ٽويوٽا، لينڊ ڪروزر ۽ ٻيون گاڏيون ڏنيون ويون ته جيئن ڪامورا خوش رهن ۽ انهن جا هر جائز ناجائز ڪم ڪن. آصف علي زرداريءَ کان وٺي شاهنواز جوڻيجو، علي نواز شاهه، پير مظهرالحق، غلام حسين انڙ، نبن خان لنڊ، عبدالغفور نظاماڻي، منظور وساڻ ۽ ٻين تي ڪوڙا ڪيس ڪري، کين جيل ۾ وڌو ويو. پيپلز پارٽي جي ورڪرن، نظريي سان وابستگيءَ جي ڪري، هر ڏکئي وقت ۾ خنده پيشانيءَ سان هر تڪليف کي منهن ڏنو پر ڄام صادق علي ۽ ٻين مٿين حاڪمن جي ڏاڍ ۽ جبر جي آڏو نه جھڪيا. ڄام صادق علي جو دور جبر ۽ تشدد جو دور هيو ۽ ٻڌ ڇوڙ جو دور هيو. جيئن خان بهادر محمد ايوب کهڙي 55-1954 ۾ سنڌ صوبي جي وڏي وزير هئڻ جي حيثيت ۾، سنڌ جي ماڻهن سان ظلم ۽ تشدد ڪيو. MPAs کي جيل ۾ وجھي ڏاڍ ڪيو ۽ مير غلام علي ٽالپر (اسپيڪر سنڌ اسيمبلي) کي ڪوڙي ڪيس ۾ اٺ تي چاڙهي مٺيءَ موڪليو ويو ته جيئن هو سنڌ اسيمبلي جي سڏايل اجلاس جي صدارت نه ڪري ۽ سنڌ اسيمبليءَ پاران ون يونٽ جي حق ۾ قرارداد پاس ٿئي، سنڌ جو وجود ختم ٿي وڃي، ٻين صوبن سان گڏجي وڃي ۽ سنڌ جو وجود نقشي تان ئي مٽجي وڃي. اهڙن ڪڌن ڪمن ڪرائڻ ۾ مرحوم پير علي محمد راشدي، محمد ايوب کهڙي جو سڄو هٿ رهيو ۽ سڀ ڪڌا ڪم ان کان ڪرايائين. اها رڪارڊ جي ڳالهه آهي ته علي محمد راشديءَ ون يونٽ جي قرارداد جي حق ۾ سنڌ اسيمبلي کي اهو به ٻڌايو ته، اسان جي مرضي هجي يا نه هجي پر حاڪمن جي خوا هش تي ون يونٽ ڪنهن به حالت ۾ ٺهندو. اهڙو ون يونٽ ٺهرائڻ وارو لعنت جو طوق خان بهادر ايوب کهڙي جي ڳچيءَ ۾ پير علي محمد راشديءَ وڌو. عام طور تي مشهور آهي ته خان بهادر محمد ايوب کهڙو ايڊمنسٽريٽر ڀلو هيو ۽ تحريڪِ آزاديءَ ۾ پڻ ڀرپور حصو ورتو هئائين. سنڌ کي بمبئي پريزيڊنسيءَ کان الڳ ڪرائڻ ۾ مرحوم خان بهادر کهڙي جو ڪردار واکاڻ جوڳو هيو.
آزاديءَ کانپوءِ 1947 ۾ سنڌ جو وڏي وزير هجڻ جي حيثيت ۾ سندس ٽي ڪارناما قابلِ تعريف آهن.
پهريون مرڪز جي مرضيءَ جي خلاف ڪراچيءَ کي سنڌ کان ڌار ڪرڻ جي سخت مخالفت ڪيائين ۽ چيائين ته ڪراچي اسان جي گادي ۽ سنڌ جو سر آهي. اسان سر ڌڙ کان جدا ٿيڻ نه ڏينداسين.
ٻيو ته هندستان مان هجرت ڪري آيل ماڻهن کي، سنڌ ۾ گھڻي تعداد ۾ آباد ڪرڻ جي ڀرپور مخالفت ڪيائين.
ٽيون ته هندن کي ڪراچي، حيدرآباد ۽ سنڌ جي ٻين علائقن ۾ دنگا فساد ڪرائي لوڌي ڪڍڻ جي سخت مخالفت ڪيائين ۽ ڪراچيءَ جي علائقي ۾ جيڪي دنگا فساد سازش طور ڪرايا ويا هئا اتي پاڻ هٿ ۾ پستول کڻي پوليس فورس سان گڏ هندن کي بچايائين. پر جيئن ته اهي دنگا فساد مرڪز جي شرارت تي ٿيا هئا، تنهن جي ڪري اهي بند ٿي ڪو نه سگھيا ۽ هندو ويچارا لڏي ويا ۽ کهڙي صاحب کي مرڪز سان مهاڏي اٽڪائڻ ۾ پنهنجي وزارتِ اعليٰ تان هٿ کڻڻو پيو. سکر شهر ۾ مسجد منزل گاهه جي ڪري جيڪو فساد ٿيو هئو، جنهن ۾ ڪيترائي ماڻهو اجل جو شڪار ٿيا. ان ۾ مسلمانن تي ڪافي ڪوڙا ڪيس ٿيا. انهن جي مدد ڪرڻ لاءِ پنهنجي هڙان وڙان خرچ ڪري، انهن جي جان ڇڏايائين. اهي ته هيون کهڙي صاحب جون ڪجھه چڱايون، جن جي ڪري کيس سنڌ جو فولادي ماڻهو ڪري لکيو ويندو هو، پر ون يونٽ جهڙي ڪُڌي ڪم ڪرڻ جي ڪري، سندس نالو تاريخ ۾ سٺن لفظن سان نه ٿو لکيو وڃي. نه صرف سنڌ جو وجود ختم ڪرايائين پر سنڌ صوبو، جيڪو ٻين سڀني صوبن کان وڌيڪ خوشحال هيو. ان جي بجيٽ سرپلس هئي ۽ ٻيا ٽئي صوبا کوٽ ۾ هيا، سنڌ جي بجيٽ جا پنجٽيهه ڪروڙ سنڌ کان ون يونٽ حڪومت کي مليا ۽ صوبائي انتظام هليو. وڌيڪ ٻيو جيڪو کهڙي صاحب غلط ڪم هيو اهو هيءُ ته، ڪنهن به سرڪاري ملازم کي، ڪم ڪندڙ ڪيڊر ۾ ڪنفرم نه ڪيائين. جيڪڏهن ڊپٽي ڪمشنر يا SP آفيشيٽنگ هيو ته انهن کي ڪنفرم ڪو نه ڪيائين، اهي ويچارا انهيءَ گريڊ ۾ بغير ڪنفرميشن جي رٽائر ٿي ويا. ان جي برعڪس خيرپورميرس اسٽيٽ ۾، مرحوم ممتاز حسين قزلباش وڏي وزير جي حيثيت ۾ هر ملازم کي پنهنجي پنهنجي ڪيڊر ۾ ڪنفرم ڪيو. مثال طور مسٽر عبدالوهاب شيخ خيرپور ۾ مختيارڪار هيو. ون يونٽ ٿيڻ سان ڪنفرم هجڻ جي ڪري لاڙڪاڻي ۾ اسٽنٽ ڪمشنر ٿي آيو، ٽن سالن جي اندر ان جو پروموشن ٿيو ۽ ڊپٽي ڪمشنر ٿيو.
مشهور پوليس آفيسر محمد پڃيل جوڻيجو، خيرپور اسٽيٽ ۾ ڪنفرم SI هيو. ون يونٽ ٿيڻ کانپوءِ جلدي انسپيڪٽر ٿي لاڙڪاڻي ۾ آيو. مرحوم خان بهادر احمد خان ڀٽي جي علائقي نئين ديري ۽ رتيديري ۾ پوليس انسپيڪٽر هيو. امن امان قائم ڪيائين. ڀٽن صاحبن جي به ان تي مهرباني هئي. چور چڪار سندس نالو ٻڌڻ سان ڏڪي ويندا هئا. محمد پڃيل انسپڪيٽر مان SP ٿيو. ان کان بعد DIG ٿيو. مارشل لاء اختيارين جي ڌٻاءَ وجھڻ ۽ جيل ۾ وجھڻ باوجود، ڀٽي صاحب تي مارشل لاء اختيارين کي خوش ڪرڻ لاءِ ڪوڙي شاهدي ڪونه ڏنائين ۽ مڙس ماڻهو ٿي تڪليفون برداشت ڪيائين. ٻڌائڻ جو مقصد اهو آهي ته ماڻهوءَ جون چڱايون ياد رهنديون آهن ۽ ڳايون وينديون آهن. خان بهادر ايوب کهڙي جو، جيئن مون پهرئين ذڪر ڪيو آهي ته، زندگيءَ جو ڪجھه حصو ماڻهن جي خدمت ۾ گذريو ۽ ماڻهن به کيس چڱي موٽ ڏني، جنهن جي ڪري وزير، وزيرِاعليٰ ۽ مرڪز جو وزير به رهيو. پر سنڌيءَ ۾ چوندا آهن ته ڀولڙي اڳئي نچڻي، رهندو ٻڌوس گهنڊڻي، ته تماشو ئي ٿيندو. مرحوم علي محمد راشدي اڳئي فتني انگيزيءَ جو ماهر هيو، تنهن خان بهادر کهڙي کان غلط ڪم ڪرايا، جنهن جي ڪري ان جو نالو تاريخ ۾ چڱن لفظن سان نٿو ورتو وڃي. ان جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته ڪنهن به عام چونڊ ۾ پارٽي بنياد تي اليڪشن ٿيندي ته سندس پونئيرکي ووٽ ڪو نه ملندا ۽ ڪاميابي ماڻي ڪو نه سگھندا. مسٽر نثار احمد کهڙو سندس ڀائٽيو آهي. جنهن جي پرورش ۽ پالنا خان بهادر کهڙي ڪئي، پر نثار کهڙو سياسي سوچ وارو ماڻهو آهي. پيلپز پارٽيءَ ۾ سٺي وقت تي آيو ۽ پيپلز پارٽيءَ ۾ سٺو ڪم ٿو ڪري، جنهن جو نتيجو اهو نڪتو آهي ته پاڻ وزير رهيو آهي. سنڌ صوبي جو صدر به رهيو آهي. ماشاالله سنڌ اسيمبلي جو اسپيڪر به رهيو ته هن وقت سينيئر وزير به آهي.