محمد رمضان کوکر مرحوم
نوڪريءَ ۾ ترقي ڪندي چيف آفيسر ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ سکر ٿيو.
آڪٽوبر 1958ع ۾ سڀ منتخب ادارا جهڙوڪ قومي اسيمبلي، صوبائي اسيمبليون، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊز، ميونسپالٽيز، ٽائون ڪاميٽيز کي برخاست ڪيو ويو هيو ۽ منتخب صدرن جي جاءِ تي سرڪاري ڪامورن کي چارجون حوالي ڪيون ويون. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊز واسطيدار D-C جي حوالي ۽ ميونسپالٽيز اسسٽنٽ ڪمشنرز جي حوالي ۽ ٽاؤن ڪاميٽيز مختيار ڪارن جي حوالي ڪيون ويون. هت کوکر صاحب جو ذڪر ڪرڻ جو مقصد اهو آهي ته هو انهن ادارن ۾ رهيو. هو ايماندار، وفادار ۽ ڏکئي وقت ۾ ڪم اچڻ وارو هيو، جيڪي تمام گهٽ ماڻهو هوندا آهن.
سرڪاري ملازمت مان ريٽائر ٿيڻ کان پوءِ مرحوم کوکر صاحب جيئن ته سڄو وقت ايمانداريءَ سان گذاريو، تنهن جي ڪري پئنشن، G.P fund ۽ Gratuity ۽ ڪجهه بچت مان ڪچا پڪا پر ڪشادا اٺ دڪان ٺهرايا. کوکر صاحب جو سهرو وڏو رازو هيو جنهن ٿوري خرچ تي هي دڪان ٺهرايا ۽ انهن دڪانن مان هڪڙو دڪان پنهنجي لاءِ رکيائين ته جيئن درخواستون لکي، ٽائپ ڪري ضرورت مند ماڻهن کي ڏيان ۽ پنهنجو روزگار به ڪيان.
شاپنگ سينٽر جو نالو پنهنجي فرزند ڊاڪٽر فقير محمد کوکر جي نالي تي رکيائين. جيڪو ڊاڪٽر صاحب هن وقت به تعلقي هاسپيٽل رتي ديري جو ميڊيڪل سپريٽينڊنٽ آهي.
مرحوم محمد رمضان کوکر کي مون تڪليف ڏيئي پنهنجي آفيس ۾ وڪالت جي ڪمن لاءِ جهڙوڪ Apeals, bail applications Revisions وغيره لاءِ، چاهي اهي سب آرڊنيٽ ڪورٽ لاءِ هجن، ڊسٽرڪٽ ڪورٽ لاءِ يا هاءِ ڪورٽ لاءِ هجن، انهن کي تيار ڪرڻ لاءِ مان پنهنجي آفيس ۾ گهرائي Dictation ڏيندو هيس.
کوکر صاحب جو ڪم تمام صاف سٿرو، ٽائيپنگ ڀلي، ليجر پنو ڀلو جنهن ۾ ڪريڪشن جي ضرورت به ڪا نه پوندي هئي تيار ڪري ڏيندو هو. پئسا ڪلائنٽ کان وٺي ان کي ڏبا هئا. کوکر صاحب جو گذر سفر سٺو ٿيندو هو ۽ مون کي به سهولت ڏاڍي هئي.
هڪ ٻئي سان ڪم ڪار ڪرڻ جي ڪري گهرائپ به ٿئي ويئي ۽ هڪ ٻئي سان تجربا به شيئر ڪندا هياسين.
کوکر صاحب مرحوم جو ذڪر ڪرڻ ان ڪري ضروري آهي ته مارشل لا لڳڻ وقت هو ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ سکر جو چيف آفيسر هيو ۽ مرحوم سردار علي گوهر مهر، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ سکر جو منتخب صدر هيو. جيئن مارشل لا لڳي ان وقت سکر ضلعي جو ڊپٽي ڪمشنر مرحوم محمد يوسف يوسفاڻي هيو، جنهن چارج وٺڻ کان اڳ روينيو آفيسر وارو روب تاب ڪندي کيس چيو ته مون کي ٻڌايو ته سردار علي گوهر مهر جا ڪهڙا غلط ڪم ٿيل آهن ۽ سردار علي گوهر مهر ڪٿي رهي ٿو، ڇو ته ان کي گرفتار ڪرڻو آهي. مرحوم کوکر صاحب اهڙا دٻ نامه ٻڌي پريشان ٿي ويو ۽ D-C کي چيائين ته ڪو به غلط ڪم ٿيل ڪو نه آهي، رڪارڊ حاضر آهي، ڪنهن به پنهنجي پسنديده روينيو يا اڪائونٽ آفيسر کان چڪاس ڪرايو، باقي مون کي سردار مهر جي رهائش بابت ڪا خبر ڪو نه آهي. D.C يوسفاڻي صاحب سخت ڪاوڙيو ۽ چيائين ته مهيني جي اندر جيڪڏهن توهان سردار مهر جي رهائش جو پتو نه ٻڌايو ته توکي جيل ۾ وجهندس تيار ٿي ويهه توکي ڇڏڻو نه آهي.
مارشل لاءَ جو زمانو،D.C صاحب آپي کان نڪتل، بقول کوکر صاحب جي ته ان جي پريشاني وڌي ويئي. هفتي کن کان پوءِ اخبار ۾ آيو ته:
چيف مارشل لا ايڊ منسٽريٽر جنرل ايوب خان سول سيڪريٽريٽ لاهور ۾ صوبي جي سول آفيسرن کي خطاب ڪندو. هو اها اخبار هٿ ڪري بيماريءَ جو بهانو ڪري موڪل لکي لاهور روانو ٿي ويو، جتي سردار علي گوهر مهر رهيل هيو.
ان سان وڃي ملاقات ڪيائين کيس يوسفاڻي صاحب جي رويي ۽ دٻاءُ جي ڳالهه ٻڌايائين ۽ کيس عرض ڪيائين ته توهان ڪچهري ڪندي چوندا هيو ته جنرل محمد ايوب ڪمانڊر ان چيف هوندي، توهان وٽ دعوتن تي ايندو هيو ۽ توهان سان گڏ شڪار به ڪندو هيو ۽ توهان ان سان پنهنجي ويجهڙائي به بيان ڪندا هيا. هاڻي امتحان جو وقت آهي، پنهنجي ايوب صاحب کي آزمايو ته هو هاڻي توهان جي هن مارشل لا جي زماني ۾، ڏکين ڪامورن هوندي ڪهڙي مدد ڪري سگهي ٿو. جهڙو رويو D-C جو آهي ان مان پڪ آهي ته مون غريب کي ته جيل جي هوا کارائيندو. توهان وڏا ماڻهو آهيو، هت لاهور ۾ رهيل آهيو، توهان کي ڪهڙي تڪليف. هت ته توهان کي بنگلا ۽ نوڪر، سکر ۾ به بنگلا ۽ نوڪر، اهڙي طرح ڪراچي ۽ مريءَ ۾ به توهان کي بنگلا ۽ نوڪر موجود، مري ته اسان وياسين.
سنڌيءَ ۾ چوڻي آهي ته:
”کٽيو کائي فقير، لٺيون جهلي ڀولڙو“
سردار مهر اهو ٻڌي سخت پريشان ٿي ويو ۽ چيائين ته ٻڌاءِ ته هن ماحول ۾ مان ڇا ٿو ڪري سگهان؟
مون کين عرض ڪيو ته توهان ٻيو ڪجهه به نه ڪيو، صرف ايترو ڪيو ته واسطيدار آفيسرن کان پنهنجي نالي پرمٽ اشو ڪرائي صرف توهان فرنٽ رو ۾ ويهو، جيئن جنرل ايوب توهان کي ڏسي بس پوءِ ڪم ٿي ويندو.
سردار مهر چيو ته اهو تمام سولو ڪم آهي، مان پاس وٺي سگهان ٿو ۽ وڃي ويهندس. بقول مرحوم محمد رمضان کوکر جي ته سردار علي گوهر مهر فرنٽ رو ۾ ويٺو ۽ جيئن ئي جنرل ايوب آفيسرن کي خطاب ڪرڻ لاءِ فوجي ورديءَ C.N.C جي اسٽڪ سان پهتو ته سڄو حال جنرل ايوب جي استقبال لاءِ اٿي بيهي رهيو پر جيئن ئي نظر جنرل ايوب جي سردار مهر تي پئي ته ويهڻ کان اڳ وڌي اچي سردار مهر سان مليو ۽ ان کان خوش خيرعافيت جو حال پڇائين.
اهو نظارو مرحوم محمد يوسف يوسفاڻي ڏٺو، ان جون وايون بتال ٿي ويون.
ان ملاقات ۾ جنرل ايوب جي سردار مهر سان سٺي رويي بعد D.C صاحب سان سکر واپسيءَ تي منهنجي چيف آفيسر جي حيثيت ۾ ملاقات ٿي. هن دفعي ته ڄڻ اهو D-C لڳي ئي ڪو نه پيو. عزت ۽ پيار سان ڪاغذ پٽ صحيح ڪري فارغ ڪيائين.
موڪلائيندي مون يوسفاڻي صاحب کان پڇيو ته سائين منهنجا، مون کي ته سردار مهر جي رهائش جو پتو ڪو نه ٿو پوي ته ڪٿي آهي، مان غريب ماڻهو آهيان مون تان ڏمر لاهيو.
جواب ۾ D.C صاحب وراڻيو ته ڇڏ ان ڳالهه کي هاڻي ڪاغذ پٽ کڻي ايندا ڪريو، صحيح ڪري توکي ڏينداسين ۽ ڪا به چڪاس يا آڊٽ وغيرهه ڪو نه ٿيندي. توهان وڃي آرام ڪريو.
اهو آهي اسان جي ڪاموري جو حال. عام چوڻي آهي ته:
”غريب تان ڪاوڙ لهي ڪو نه ۽ وڏي ماڻهوءَ تي ڪاوڙ چڙهي ئي ڪو نه!“