آتم ڪٿا / آٽوبايوگرافي

گوندرَ ويا گذري

ھي ڪتاب نامياري سياستدان، قانوندان ۽ سپريم ڪورٽ جي اڳوڻي جج جسٽس (ر) سيد ديدار حسين شاھ جي يادگيرين جو مجموعو آھي. شاھ صاحب لکي ٿو:
”پنهنجو گذريل وقت جيڪو مون سان گڏ ئي دفن ٿي وڃڻو آهي، ان کي پاڻ کان الڳ ڪري ايندڙ پيڙهين تائين پهچائڻ جو ويچار به اندر ۾ جاڳيو. پوءِ لکڻ شروع ڪيم، اهو ضرور ٿيو آهي ته انهن کي سن وار ڪا به ترتيب نه آهي، يادگيريون جيئن اينديون ويون آهن ائين انهن کي لکيو اٿم. پوءِ به ڪوشش اها ڪئي اٿم ته پنهنجي زندگيءَ جا ممڪن حد تائين اهڙا واقعا ۽ قصا قلمبند ڪريان، جيڪي ايندڙ پيڙهين کي نه رڳو پڙهڻ لاءِ اتساهين پر انهن کي پنهنجي مستقبل ٺاهڻ ۾ ڪا مدد به ڪن. جيڪڏهن منهنجي زندگيءَ ۾ ايندڙ تجربن، (جيڪي مان هن ڪتاب ۾ لکي رهيو آهيان) مان کين ڪنهن موڙ تي ڪا به رهنمائي ملي ته مان پنهنجي لکڻ کي سجايو سمجهندس جو منهنجو هيءُ ڪتاب علمي توڙي عملي زندگي ۾ ڪن شخصن جي رهنمائي ڪري سگهيو“
Title Cover of book گوندرَ ويا گذري

چاچي نظر محمد لغاري جي چونڊ وڙهڻ تي منهنجا اعتراض

1987ع جي مڪاني چونڊن دوران ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جي چونڊن جو اعلان ٿيو. محترمه بينظير ڀٽو صاحبه چونڊن ۾ حصو وٺڻ لاءِ عوام دوست طور پارٽيءَ جي ميمبرن کي ٽڪٽ ڏيڻ لاءِ سليڪشن بورڊ ٺاهيو، جنهن جو چيئرمين چاڪر علي جوڻيجو هو ۽ مرحوم عبدالغفور ڀرڳڙي، عبدالرزاق سومرو، غلام مجتبيٰ اسراڻ، حاجي منور علي عباسي، ملڪ سليم ۽ نذير احمد ٻگهيو بورڊ جي ميمبرن ۾ شامل هيا. سليڪشن ڪميٽي جي ميٽنگ هلندي ٻڌايو ويو ته حاجي نظر محمد لغاريءَ کي يونين ڪائونسل پيرڳوٺ تي ٽڪيٽ ڏئي بيهاريو وڃي، ڇاڪاڻ ته هو ڀٽي صاحب جي ملڪيت جو سنڀاليندڙ ۽ خزانچي به آهي. محترمه جو به ان تي ويساهه آهي، ان کي پيرڳوٺ يونين ڪائونسل جي ٽڪيٽ ڏني وڃي. مون اعتراض ڪيو ته حاجي نظر محمد لغاري يونين ڪائونسل پيرڳوٺ تي ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جو ميمبر ٿي ڪونه سگهندو، ڇو ته هو محترمه جو خاص ماڻهو ۽ منشي آهي، ان جي هارائڻ سان محترمه تي وڏو نفي اثر پوندو جيڪا ڳالهه سٺي نه آهي.
خير، ميٽنگ پوري ٿي ته گهر هليا وياسين. ان ميٽنگ ۾ مون اهو به عرض ڪيو ته علي نواز گهانگهرو، وارث ڏنو ماڇي تڪ تي ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جو اميدوار ٿي بيهي، جتان اڳ به هو چونڊجي آيو هو ۽ مون کي طيب يونين ڪائونسل تي ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جو اميدوار ٿيڻ لاءِ ٽڪيٽ ڏني وڃي، جو اتان مان اڳ به چونڊيو ويو آهيان. علي نواز گهانگهري اعتراض ڪيو ته منهنجو ڳوٺ ڀائي خان گهانگهري يونين ڪائونسل طيب ۾ آهي، شاهه صاحب غريب ماڻهو آهي، راڄ ڀاڳ به ڪونه اٿس سو جلباڻي صاحب جو مقابلو ڪري ڪونه سگهندو، ڇو ته جهيڙي ٿيڻ ۽ گولين هلڻ جا امڪان آهن، جنهن جو شاهه صاحب مقابلو ڪري نه سگهندو. مون چيو ته جيڪا گهانگهري صاحب جي مرضي، مان واقعي غريب ماڻهو آهيان ۽ مون ۾ جهيڙي ڪرڻ جي طاقت به نه آهي. محترمه ٻن ڏينهن کان پوءِ ڪراچي کان هوائي جهاز ۾ چڙهي موئن جو دڙو ايئرپورٽ تي اچي لٿي، جتي سندس استقبال لاءِ چاڪر علي جوڻيجو، مرحوم عبدالغفور ڀرڳڙي، عبدالزارق سومرو ۽ ٻيا جيڪي ايئرپورٽ تي پهتل هئا، تن کان ايئرپورٽ جي VIP لائونچ ۾ ويهڻ شرط پڇيائين ته لوڪل باڊيز جي اليڪشن لاءِ ٽڪيٽن جو ڇا فيصلو ڪيو اٿو ۽ حاجي نظر محمد لغاري جو ڇا ٿيو؟ سڀني صاحبن کيس ٻڌايو ته ديدار حسين شاهه، حاجي نظر محمد لغاريءَ کي ٽڪيٽ ڏيڻ جي سخت مخالفت ڪئي آهي.
محترمه اهو ٻڌي سخت ڪاوڙ جو اظهار ڪيو ۽ چيو ته ديدار حسين شاهه، حاجي نظر محمد لغاريءَ تي اعتراض ڇو ڪيو آهي؟ جيڪو منهنجي ملڪيت سنڀالي ٿو ۽ خزانچي به آهي ۽ اٽارني به آهي. شام جو پنجين بجي توهان سڀ المرتضيٰ هائوس تي اچجو ۽ ديدار حسين شاهه کي به اتي اچڻ جو نياپو ڏجو. مقرر وقت تي مان المرتضيٰ هائوس تي پهتس، مٿي ذڪر ڪيل منهنجا سينيئر سڀ صاحب موجود هئا، جن مون کي پهچڻ شرط ئي چيو ته محترمه سخت ناراض ٿي آهي. هاڻي اندر وڃي پاڻ منهن ڏي. مان جيئن ئي اندر ويس ته محترمه ويٺي هئي، سندس چهري مان ڪاوڙ واضح طورتي ظاهر ٿي رهي هئي. ويهڻ سان چيائين ته
‘‘دیدار حسین شاہ آپ نے حاجی نظر محمد لغاری کی پارٹی کی طرف سے الیکشن لڑنے پے اعتراض کیا ہے، کیا آپ کو معلوم نہیں کہ حاجی نظر محمد بھٹو اسٹیٹ کی رکھوالی کرتا ہے اور ہمارا سارا اکاؤنٹ اس کے حوالے ہے اور میرے بھروسے کا آدمی ہے؟ آپ نے اس کے اوپر کیوں اعتراض کیا ہے۔’’
مون ادب سان عرض ڪيو ته:
“مجھے ان سب چیزوں کا علم ہے، لیکن سیاست میں آدمی کی اہلیت اور اس کا کامیاب ہونا مقصد ہے، یہ جتنا آپ کے بھروسے کا آدمی ہے وہ سارے پاکستان کو علم ہے۔ اس کی ناکامی پارٹی کے لئے اور آپ کے لئے کوئی اچھا پیغام نہیں ہوگا، یونین کاؤنسل سخت مقابلے والی ہے اس میں مختلف قوموں کے آدمی بستے ہیں، جیسے جروار، جیہا،بھٹا، سولنگی، چانڈیو وغیرہ اور اس حلقے میں ممتاز علی بھٹو کا خاصا اثر ہے اور اس کا ہیڈ کوارٹر بھی ولیج میرپور بھٹو میں ہے، حاجی نظر محمد کی ناکامی پارٹی اور آپ کے لئے نیک شگون نہیں ہوگا۔’’
مون وڌيڪ عرض ڪيو ته
’’آپ حاجی نظر محمد لغاری کو بلائیں میں اس سے آپ کے سامنے دو تین سوال کروں گا، جواب سن کر آپ جو بھی فیصلہ کرنا چاہیں کریں ہماری سر آنکھوں پر۔’’
محترمه گهنٽي وڄائي، حاجي نظر محمد لغاريءَ کي اندر گهرايو، حاجي صاحب جن جو هاڻي انتقال ٿي چڪو آهي. الله تعاليٰ انهن جي مغفرت فرمائي ۽ درجا بلند ڪري. ان ۾ ڪو شڪ ڪونه آهي ته محترمه جو سڄو اڪائونٽ ان جي حوالي هو ۽ زمينون، باغ، پيٽرول پمپ ۽ ٻي جائيداد اهو سنڀاليندو هو. اها خدمت حاجي نظرمحمد لغاري صاحب سر شاهنواز ڀٽي مرحوم، شهيد ذوالفقار علي ڀٽي مرحوم کان وٺي محترمه بينظير ڀٽو ۽ محترمه نصرت ڀٽو تائين، جيستائين حال حيات هو ڪندو رهيو. حاجي صاحب گهنٽي وڄڻ کان پوءِ اچي بيٺو، ڇاڪاڻ ته محترمه جي رکيل ملازمن جي اها خوبي هوندي هئي ته هو اچي ادب سان بيهندا هئا. ڪرسي يا صوفو خالي هوندي به نه ويهندا هئا. حاجي صاحب جي اچڻ شرط مون ان کان اردوءَ ۾ سوال پڇيا. هو اردو چڱي نموني سمجهندو هيو ۽ محترمه به سٺي نموني سمجهندي هئي. مون حاجي صاحب کان سوال ڪيو ته ”حاجی صاحب گڑھی خدا بخش بھٹو گاؤں میں جو اس حلقہ کے حصہ میں ہے اس میں بھٹا، ماچھی، چانڈیا، پتافی، سید برادریوں کے لوگ رہتے ہیں کیا وہ آپ کو ووٹ دینگے؟“ جواب ڏنائين ته ”نہیں دینگے“ وري ان کان مون پڇيو ته ”دڑا الاہی بخش میں سپڑا برادری رہتی ہے وہ لوگ آپ کو ووٹ دینگے“ ته چائين ته ”ہاں وہ ووٹ دینگے“ ان کان بعد مون پڇيو جروارن جا ڳوٺ جيهن ۽ ڀٽن جا ڳوٺ، انهن لاءِ چيائين ته اتي ووٽ ڪونه ملندا ڇو ته اهي ممتاز علي ڀٽي جي اثر ۾ آهن. سرسري طور پڇيو مانس ته ”آپ کو اس حلقہ میں کامیاب ہونے کی امید ہے؟“ جواب ڏنائين ته ”امید نہیں ہے“ مون وري سوال ڪيو ته ”گڑھی خدا بخش کے لوگ بھی آپ کو ووٹ نہیں دینگے اس کے کیا وجہ ہے؟“ ته جواب ڏنائين ته ”کیوں کے میں محترمہ کی زمینوں کی دیکھ بھال کرتا ہوں اور ہاریوں سے سختی سے زمینداری کا حصہ لیتا ہوں، اسی وجہ سے ناراض ہیں۔“
خير محترمه سوالن جوابن کان پوءِ هن کي ٻاهر موڪلي ڇڏيو ۽ مون کي کلي چيائين ته ”اچھا ہوا کہ اس کو اعتراف کرواکر آپ نے ٹکٹ نہیں دلوائی“ ان ملاقات کان پوءِ هڪ ڏينهن روزنامه جنگ ڪراچيءَ ۾ مرحوم غلام مصطفيٰ جتوئي جي پريس رليز ان جي ڦوٽوءَ سان شايع ٿي، جنهن ۾ جتوئي صاحب فرمايو ته ”محترمہ بینظیر بھٹو کی مقبولیت کا راز تب ظاہر ہوجائے گا، جب اس کا منشی حاجی نظر محمد لغاری لوکل باڈیز کی الیکشن میں ناکام ہوگا اور اس سے محترمہ اور اس کی پارٹی کی مقبولیت کا اندازا ہوجائے گا۔“ مان اخبار پڙهي ڪورٽ جي ڪمن مان واندو ٿي اها اخبار کڻي محترمه سان ملاقات ڪرڻ لاءِ المرتضيٰ هائوس پهتس. محترمه سياسي ليڊرن، سان اليڪشن متعلق ڳالهائي رهي هئي. مون در تي بيٺل محترمه جي هڪ خادم کي چيو ته محترمه سان ملندس هونئن هو سڀئي مون کي سڃاڻيندا هئا ۽ عزت ڏيندا هئا، تنهن چيو ته توهان ويهو مان اطلاع ڪري توهان کي ٻڌايان ٿو. مان ٻاهر ويهي انتظار ڪري رهيو هئس ته مون کي محترمه بينظير ڀٽو صاحبه گهرايو، مان اندر ويس ته دستوري حال احوال کان پوءِ مون اها جنگ اخبار کولي سندس آڏو رکي، جنهن ۾ جتوئي صاحب واري خبر ڇپيل هئي. اها خبر محترمه غور سان پڙهي خوشيءَ ۾ اهو اظهار ڪيو ته ”آپ نے اچھا مشورہ دیا ورنہ حاجی نظر محمد لغاری کی ناکامی سے میرے اور پارٹی کے سیاسی مخالفین فائدہ اٹھا کر غلط باتیں پھلاتے جن کا اثر لوگوں پر پڑتا۔“