دل ۾ ديرو دوست جو
وراڻيم: ها، مان سچل سائين جو مريد آهيان.سچل سائينءَ جي مريدي مونکي ورثي ۾ ملي آهي.
پڇيائين: ڪيئن؟
کيس ٻڌايم: منهنجي ماءُ سچل سائينءَ جي وڏي معتقد ۽ مريدياڻي هئي. اسڪول مان سياري ۽ اونهاري جي موڪلن ۾ ڀيرو ڀرڻ لاءِ مون کي ڪراچيءَ کان درازن وٺي ويندي هئي. تڏهن مان ڏاڍو ننڍڙو هوندو هوس. سچل سائينءَ جي گنبذ تي ويٺل ڪبوتر مونکي ڏاڍا وڻندا هئا. اڪثر سوچيندو هوس، مان هڪڙي ڏينهن ڪبوتر ٿي پوندس، ۽ سچل سائينءَ جي درگاهه تي اچي رهندس، ۽ حق موجود جو ورد ڪندس. پر، مان ڪبوتر ٿي نه سگهيس.
چيائين: ايندڙ، يا ٻئي جنم ۾ ته تنهنجو پختو يقين آهي نه؟
چيم ها، آهي. ٻئي جنم ۾ منهنجو يقين آهي. جيڪڏهن وس ۾ رهيو ته ايندڙ جنم ۾ مان ڀڪشو ٿيندس.
ڪجهه تعجب ٿيس. پڇيائين: ڇو؟
وراڻيم: گوتم وحدت الوجود جو پهريون فلسفي هو، ۽ سچل سائين آخري. گوتم جا ڀڪشو ۽ سچل سائينءَ جا مريد ساڳئي سلسلي جي ڪڙي آهن. ٻنهي کي دنيا سان دل نه لڳائڻي آهي. ٻنهي کي حسد، ريس، طمع، ۽ نفرت نه ڪرڻي آهي. هو هڪ ڌڻيءَ جو اولڙو آهن، جنهن کين خلقيو آهي.
کيس ماٺ ۾ غرق ڏٺم، ته چيم: منهنجي ڳالهه نه وڻي هجيئي ته معاف ڪجانءَ. اصل ۾ سچل سائين سمنڊ آهي، بحر آهي، عميق ۽ اونهو آهي. اسين عام رواجي ماڻهو پنهنجي پنهنجي وِت آهر سچل سائينءَ وٽان سوچ جون سپيون کڻي ايندا آهيون. سندس هڪ هڪ سِٽَ سان دل ۽ دماغ جي غفائن کي روشن ڪندا آهيون.
ڪجهه دير تائين خاموش رهڻ کانپوءِ هن ڳالهايو.
چيائين: تو پنهنجي امڙ جي باري ۾ پئي ٻڌايو.
ها، مون پنهنجي امڙ جو ذڪر پئي ڪيو! چيم: رات جو دير تائين منهن مونن ۾ وجهي هوءَ خاموش ويٺي هوندي هئي. اَڌ اَڌ رات تائين مون کيس جاڳندي ۽ ذڪر ڪندي ٻڌو هو- حق موجود، حق موجود، حق موجود، حق موجود. مان اسُر ويل اٿي نه سگهندو آهيان. پر، جڏهن به اسُر ويل اک کلي ويندي هئي، مان امان کي ڌڻيءَ در ٻاڏائيندي ٻڌندو هوس.
هن ٻڌو پئي، الاءِ نه، پر مان گذري ويل وقت جي وهڪري ۾ وهي ويس. سٺ سال اک ڇنڀ ۾ آڏو اچي بيٺا!
ورهاڱي جون ڳالهيون پئي هليون. ورهاڱو اڃا وجود ۾ نه آيو هو. مان امان سان گڏجي ڊاڪٽر سامتاڻيءَ جي گهر ويندو هوس. ڊاڪٽر سامتاڻي جو گهر منهنجي رتن تلاءُ پرائمري اسڪول جي بنهه ويجهو هوندو هو. سامتاڻيءَ جي گهر ۾ سچل سائينءَ جي درگاهه جي وڏي تصوير ڏسي پنهنجي ٻاراڻي سوچ سان ڏاڍو حيران ٿيندو هوس. ڊاڪٽر سامتاڻي ۽ سندس گهرواري درگاهه جي تصوير تي روزانو تازن گلن جو هار چاڙهيندا هئا، ۽ اگربتيون ٻاريندا هئا. روزي جي تصوير جي پاسي کان درازن جي گادي نشين سخي قبول محمد جي تصوير لڳل هوندي هئي. سخي قبول محمد جي تصوير تي به ڊاڪٽر سامتاڻي تازن گلن جا هار چاڙهيندو هو.
اهڙو ئي منظر مون پنهنجي گهر ۾ ڏٺو هو. امان سخي قبول محمد جي تصوير، ۽ سچل سائين جي روزي جي تصوير تي تازن گلن جا هار چاڙهيندي هئي، ۽ اگر بتيون ٻاريندي هئي. اسان جي سعيد منزل ڪراچيءَ واري فليٽ جي جنهن ڪمري ۾ سخي قبول محمد ۽ سچل سائينءَ جي روزي جون تصويرون لڳل هونديون هيون، تنهن ڪمري ۾ منهنجو چاچو مولوي عبدالرزاق قاضي اصل نه ايندو هو. وڏو عالم هو قرآن مجيد جو سنڌي ۾ ترجمو ڪيو هئائين، ۽ تفسير لکيو هئائين. سيرت تي انيڪ ڪتاب لکيا هئائين. ديني تعليم جو نامور استاد هو.
بابا پنهنجي طبيعت ۾ وڏو درويش هو. دِلين جا راز سمجهي سگهندو هو. اسان جي اَندر ۾ آباد ٻئي ڪنهن ڪائنات کي ڏسي سگهندو هو. پاڻ پنج وقت نماز پڙهندو هو. روزانو هڪ سيپاري جو دور ڪندو هو. وڏي آواز سان، ۽ سُر ۾ جلال الدين روميءَ جي مثنوي پڙهندو هو. پاڻ سُني عقيدي جو هو، پر امان کي محرم جي مجلسن تي وڃڻ کان نه روڪيندو هو. سخي قبول محمد، ۽ سچل سائينءَ جي روزي جي تصويرن تي گلن جا هار چاڙهڻ کان منع نه ڪندو هو.منهنجي اِهڙي گهر ۾ تربيت ٿي منهنجي جتي عقيدن جو ٽڪراءُ نه ٿيندو هو. عقيدن جي تصادم نه هئڻ جو هڪ ئي سبب هو، ته گهر جو ڪو به ڀاتي ٻئي ڀاتيءَ جي عقيدي کي غلط، ۽ سوچ کي ناقص نه سڏيندو هو. هڪٻئي جو احترام ڪندو هو. ڪو به ڀاتي پنهنجي عقيدي کي برتر ۽ ٻئي جي عقيدي کي ڪمتر نه سمجهندو هو.
ورهاڱو ٿيو. ڊاڪٽر سامتاڻي ڀريل گهر ڇڏي ويا، پر، سخي قبول محمد ۽ سچل سائينءَ جي درگاهه جون تصويرون پاڻ سان کڻي ويا.
دل جي دنيا جو ڏاڍو عجيب مامرو آهي. لکين دفعا سمجهايوس، سوين سبق پڙهايوس، پر جهڪندي فقط اُن در، جنهن در ديرو دوست جو.
پڇيائين: سچل سائينءَ جي ميلي تي ڇو نه ويندو آهين؟
وراڻيم: مان هر دم، هر پل اُتي ئي ته هوندو آهيان. اسان فقيرن جي من ۾ ٻاروهي ميلو متل هوندو آهي.■
1991