بڙ جو سچ
ڪنهن ڪنهن وقت مونکي سندس وجود تي ڪنهن يوناني ڏاهي جو گمان ٿيندو آهي. پر، هو يوناني نه آهي. هو مصري به نه آهي. هو بابلي به نه آهي. هن جو واسطو نه باهه سان آهي، ۽ نه برف سان. هن جو واسطو مٽيءَ سان آهي.
ڳالهائيندو آهي ته ڪڏهن مبهم ، ته ڪڏهن واضح لڳندو آهي. سندس جملن جو مفهوم ڪڏهن ڪڏهن ڪڏهن سمجهه ۾ايندو آهي، ۽ ڪڏهن نه. سندس سِٽَ ۾ ڪڏهن معنيٰ ته ڪڏهن بي معنيٰ!
مارگله ٽڪرين تان موٽندي ڀڪشن جي بڙ وٽان مون پَٽَ تان هڪ ڇڻيل پن کڻي ورتو. تڏهن، هو بڙجي ٿڙ پٺيان نڪري منهنجي سامهون اچي بيٺو مون ڪنڌ کڻي ڏانهس ڏٺو. وار وڏا، وکريل ۽ ڪلهن تي پکڙيل، ڏاڙهي گھاٽي، اکيون وڏيون ۽ وياڪل. هاٺي ڪاٺيءَ جو اهڙو جو واچوڙن ۾ ويڙهجي آسمانن ڏانهن اُڏامي وڃي!
هن چيو ته، “خبر اٿئي، بَڙُ وڏو سچ آهي.”
پڇيم، “ڪيئن؟”
چيائين. “نه ميوو ڏيندو آهي، نه ئي ميوي جي آسري ۾ ماڻهوءَ کي انسان مان واپاري ڪري وجهندو آهي. نه دوزخ جو دڙڪو، نه بهشت جو دلاسو.”
مون کي سندس جملي جو مفهوم ڪجهه ڪجهه سمجهه ۾ آيو، ۽ ڪجهه نه آيو.
پڇيائين، “موڳو موڳو پيو لڳين. ٿڪجي پيو آهين ڇا؟”
وراڻيم، “ها، مان ٿڪجي پيو آهيان.”
پڇيائين، “مارگله جي ٽڪرين ۾ يادن جا کنڊر کوٽڻ ويو هئين ڇا؟”
چيم، “مان پاڻ هڪ ياد جو کنڊر آهيان.”
چيائين، “جڏهن حال هيڻو هوندو آهي، تڏهن ماضي جي لمحن کي ڀاڪر ۾ ڀري زندگي گذاربي آهي.”
چيم، “مون پنهنجي زندگي گذاري ڇڏي آهي.”
چيائين، “زندگي نه گذرندي آهي. زندگي ازل کان ابد تائين جو سلسلو آهي.اسين گذري ويندا آهيون. زندگيءَ جو سلسلو هلندو رهندو آهي.”
پڇيم، “ته پوءِ موت ڇاهي؟”
وراڻيائين، “زندگيءَ جي اسٽيج تان هڪ شخص جي موڪلاڻيءَ جو نالو موت آهي. ڪردار هليو ويندو آهي. ڊرامو جاري رهندو آهي.”
پڇيم، “موت پڄاڻيءَ ناهي ڇا؟”
چيائين،“ نه ازل ۽ ابد جي ڊرامي ۾ موت فرد لاءِ ڊرامي جي اڳئين منظر ۾ داخل ٿيڻ جو سبب آهي.”
پڇيم، “ته پوءِ سچ ڇاهي؟”
وراڻيائين، “ڪوڙ جي عدم موجودگيءَ جو نالو سچ آهي.”
پڇيم، “سچ جي پنهنجي ڪا صورت نه آهي؟”
چيائين، “نه، سچ جي پنهنجي ڪا به صورت نه آهي. سچ اصل ۾ ڪوڙ جو ضد آهي. ڪوڙ کي ڪڍي ڇڏجي ته سچ جي صورت پنهنجو پاڻ ڪومائجي ويندي. ”
وائڙو ٿيندي پڇيم، “ته پوءِ ڪوڙ ڇاهي؟”
وراڻيائين،“سچ جي عدم موجودگيءَ جو نالو ڪوڙ آهي. سچ اصل ۾ڪوڙ جو احسان مند آهي.”
مان تعجب وچان ڏانهس ڏسندو رهيس.
چيائين، “ڪوڙ نه هجي ها، ته سچ جي اهميت جيڪر ختم ٿي وڃي ها. سچ کي جيئرو رکڻ لاءِ ڪوڙ کي جيئرو رکڻ ۽ ڪوڙي دل سان حمايت ڪرڻ ضروري آهي. جيڪڏهن اوندهه نه هجي ها، ته ماڻهو جيڪي روشنيءَ جو تصور نه ڪري سگھن ها!”
۽ پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي هو بڙ جي ٿڙ پٺيان الوپ ٿي ويو.■
1991