جشنِ آزادي
هن دفعي جشن دوران اسين اسيمبليءَ کان به آجا هئاسين. نه هئا غريب عوام جا چونڊيل ميمبر، ۽ نه هيون سندن پجيرو، لينڊ ڪروزر، مرسڊيز، ۽ بي ايم ڊبليو. سُک سانت هئي. اسيمبليءَ جي مرقد کي وساريو نه هئائون. اسيمبليءَ جي عمارت تي ڏيئن جهڙا پتڪڙا بلب ٻاري ڇڏيا هئائون. پاڪستان جي تاريخ ۾ اسان لاءِ، منهنجو ،مطلب آهي ووٽ ڏيڻ لاءِ “غريب عوام” جو محاورو ذوالفقار علي ڀٽي ايجاد ڪيو هو. 1947 ۾ پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ چوويهن سالن تائين ملڪ ۾ عام چونڊون نه ٿيون هيون. تنهن ڪري “غريب عوام” اڃا ايجاد نه ٿيو هو. ذوالفقار علي ڀٽي جي اُسهڻ کان پوءِ پاڪستان جي ڪنهن به حاڪم کي “غريب عوام” جو محاورو سمجهه ۾ نه آيو. تنهن ڪري هر حاڪم پنهنجي وِتَ آهر عوام کي وڌيڪ غريب ڪرڻ ۾ وسان ڪين گهٽايو. اڳ غريب عوام جو پيٽ خالي هوندو هو، هينئر غريب عوام جو مٿو به خالي ٿي ويو آهي.
ڏاهن جو قول آهي ته گگدامن تي ڪهل ڪجي. گگدامن جي آهه عرش ۽ فرش کي لوڏي ڇڏيندي آهي. پاڪستان جي عوام جو شمار گگدامن ۾ ٿيندو آهي. مون کي پڪي خبر ڪونهي ته ڇا ٿيو هو، پر پهرين چونڊن دوران ڪجهه غير معمولي ۽ سمجهه ۾ نه ايندڙ ٿيو هو. سڀ ڪجهه پُراسرار هو. ڄڻ غيبي قوتن جو دائرو وسيع ٿيو هو. پهرين اليڪشن جي نتيجي ۾ جيڪي ڪجهه ٿيو سو حيرت انگيز هو. سمجهه کان ٻاهر هو.
پهرين اليڪشن کان پوءِ 1971 ۾ پاڪستان ٽٽي پيو. مشرقي پاڪستان بنگلاديش ٿي پيو. مغربي پاڪستان ڦري پاڪستان ٿي پيو. جنهن اليڪشن کا پوءِ پاڪستان ٻه اڌ ٿي پيو، تنهن اليڪشن جي نتيجي کي ٻنهي ملڪن، بنگلاديش، ۽ پاڪستان، جيڪو اصل ۾ اڳوڻو مغربي پاڪستان هو، نه فقط قبول ڪيو، بلڪه برقرار رکيو.اِها تعجب جهڙي ڳالهه هئي. غريب عوام کي اڄ تائين سمجهه ۾ نه آئي آهي. اصولي طرح وجود ۾ آيل ٻن نَونَ ملڪن بنگلاديش ۽ پاڪستان، (جيڪو اصل ۾ مغربي پاڪستان هو). ۾ نيون چونڊون ٿين ها، ۽ نتيجي مطابق نيون حڪومتون ٺهن ها، پر ائين نه ٿيو. ٻنهي نون ملڪن ٽٽي پيل ملڪ ۾ چونڊن جي نتيجي تي عمل ڪيو. بنگلاديش جو وزيراعظم شيخ مجيب ا لرحمان ٿيو، ۽ نئين پاڪستان جو وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو ٿيو. ٻئي ڏاڍو ڀوائتو ۽ وحشياڻو موت مئا. الاءِ ڇا هو پهرين پرُاسرار اليڪشن ۾! ڪنهن کي ڪا خبر ڪونهي. ڄڻ غيبي چتاءُ هو: وري ڪڏهن به هن ملڪ ۾ چونڊن جو مطالبو نه ڪجو.
پهرين اليڪشن جي وارداتن کان پوءِ ڏاها ۽ ڏاڍا گول ميز ڪانفرنس ۾ هڪٻئي جي سامهون ويٺا هئا. تن ڏينهن جي بحث مباحثن کان پوءِ هڪ فيصلي تي پهچي اُٿي کڙا ٿيا هئا ته راز کي راز رهڻ ڏبو، ۽ ڪنهنکي به راز تان پڙدو کڻڻ جي اجازت نه ڏبي، ۽ تمام سختيءَ سان چادر ۽ چار ديواريءَ جي حفاظت ڪبي.
راز ۽ رمزن تان پڙدو کڻڻ، يا پڙدو وجهڻ سان منهنجي ڪا دلچسپي ناهي. مان شرلاڪ هومز جو مائٽ نه آهيان. هونءَ به چونڊن وغيره سان منهنجو نه ڪڏهن ڪو واسطو رهيو آهي، ۽ نه رهندو. مون نه ڪڏهن ووٽ ڏنو آهي، ۽ نه ڪڏهن ووٽ ورتو آهي. مون فقط چونڊن جا نتيجا ڏٺا آهن، ۽ عبرت حاصل ڪئي آهي. پاڪستان ۾ گهڻو اڳ هڪ دفعي صدارتي چونڊن ۾ جنرل ايوب خان پاڪستان جي باني قائداعظم محمد علي جناح جي ڀيڻ محترمه فاطمه جناح سان مقابلو ڪيو هو، ۽ کيس شڪست ڏيڻ ۾ ڪامياب ٿيو هو. اُن کان پوءِ 1965 ۾ هو هندستان سان وڙهيو هو، ۽ پان کي فيلڊ مارشل جو لقب ڏيئي سرخرو ٿيو هو. اُن دفعي به ماڻهن ڏندين آڱريون ڏنيون هيون، ۽ آڱريون زخمي ڪري وڌيون هيون.
مونکي فقط هڪ ڳالهه جي خبر آهي ته اسان وٽ جڏهن به چونڊون ٿينديون آهن تڏهن پراسرار طور تي هميشه وانگر هيروئن ۽ هٿيار وڪڻڻ وارو قبائلي لالو چونڊجي ايندو ۽ اسان واري وڏيري هڻ کڻ سان گڏ اسيمبليءَ ۾ سيٽ والاري ويهندو. اُها اسيمبلي به سال سوا هلندي، ۽ مدو پورو ڪرڻ کان اڳ وائرس جو شڪار ٿي ويندي. پَرَ، هن دفعي ائين نه ٿيندو. عاقلن ۽ بالغن ، ڏاڍن ۽ ڏيرن جو چَوَڻ آهي ته هن دفعي ماستر قلندر ڪنگلو چونڊن ۾ بيهندو، ۽ مُلڪ جي مَلَڪن، خانن، ۽ سردارن جو ٻيڙو ٻوڙي وجهندو. مون هڪ ڏاڍي کان پڇيو، يار، هن دفعي چونڊن ۾ غريب عوام بدران ٻي ڪا مخلوق ووٽ وجهندي ڇا؟ ڏاڍي خار لڳس. اکيون ٽانڊا ٿي ويس. چيائين، اَجائي بڪ بڪ نه ڪر. اسان کي خبر آهي ته تون مُلڪ جو خير خواهه نه آهين.
مان به ڪهڙي چڪر ۾ پئجي ويو آهيان. ٻُڌايو ته اوهان آزاديءَ جو جشن ڪيئن ملهايو هو؟ اسلام آباد ۾ اسان ته آزاديءَ جو جشن ڏاڍي ڌوم ڌام سان ملهايو هو. صبح جو آغاز ايڪٽيهه توپون هلائڻ سان ڪيو هو. ريڊيو ۽ ٽيليويزن وارن ٻُڌايو ته اوهان صبح جو آغاز ايڪويهه توپون هلائي ڪيو هو! اِهو ئي فرق آهي مرڪز ۽ صوبي ۾ رهڻ جو. دل ۾ نه ڪجو. ڳالهه سمجهڻ جي ڪوشش ڪجو. ايڪٽيهه توپون مضبوط مرڪز جي بالادستي جي علامت آهن.
هن سال جشن جي موقعي تي اخبارن حمود الرحمان ڪميشن جي رپورٽ به شايع ڪئي هئي. مون ڏاڍي غور سان پڙهي ڏٺي هئي. مون کي سڄي رپورٽ ڪٿي به هڪ اهڙي شخص جو ذڪر نظر نه آيو، جنهن هارايل جنگ مان جيئرو موٽي اچڻ بدران آپگهات ڪري ذلت جي زندگيءَ تي عزت جي موت کي ترجيح ڏني هجي.■